ترقه بازي، هيچ ربطي با جشن چهارشنبه سوري ندارد

سال هاست فرصتي که مي توان از آن براي شاد بودن، احياي سنت هاي کهن ايراني و در کنار هم بودن استفاده کرد در آتش مي سوزد و بهاي اين فرصت سوزي را جوانان و نوجواناني مي دهند که شور جواني و اندکي سهل انگاري آتش را به جاي بهار ميهمان خانه هايشان کرده است هر سال با نزديک شدن به آخرين چهارشنبه سال تمامي نگاه ها به سمت چگونه برگزار کردن مراسمي سوق داده مي شود که ريشه در فرهنگ کهن ايراني دارد؛ مراسمي که سال هاست در بسياري از موارد، کارکرد اصلي اش را از دست داده و از يک سرمايه اجتماعي به يک معضل اجتماعي براي جامعه ايراني تغيير کاربري داده است. سنتي که به در کنار هم بودن، شادماني کردن و جشن گرفتن براي استقبال از نوروز باستاني تاکيد دارد به مشکلي تبديل شده که بايد براي هر چه بي خطر برگزار شدنش تمهيدات ويژه اي انديشيد.


ایرانیان باستان، آخرین سه‌شنبه سال را جشن گرفته و با انجام مراسم مختلفی از جمله پریدن از هفت بوته آتش به استقبال سال نو می‌رفتند، این رسم به این صورت بود که مردم پیش از غروب آفتاب، خارهای جمع آوری شده را روی بام یا حیاط خانه جمع می‌کردند.

پس از غروب آفتاب و تاریک شدن آسمان دور هم جمع می‌شدند و بوته‌ها را آتش می‌زدند و از روی بوته‌ها می‌پریدند تا ضعف و زردی ناشی از بیماری و غم را از خود دور کنند و سرخی و شادی به هستی خود ببخشند، همه رسوم، برگرفته از یک ریشه مذهبی است و سنت چهارشنبه‌سوری مراسمی است که به واسطه آن مردم از خدای یکتا طلب سلامتی و شادی می‌کردند، آنان در این مراسم سعی می‌کردند فضای خانه را شاد کرده و مشکلات را دور ریخته تا به یک شرایط بهتر وارد شوند، اسپند دود کردن، آجیل خوردن و فال حافظ گرفتن از دیگر رسوم جشن آخر سال بوده است، اما در حال حاضر این سنت تحریف شده و جوانان با آتش زدن کوچه‌ها و خیابان‌ها مردمان را بدخلق و عصبانی می‌کنند.

به ‌عقیده روان‌شناسان، جامعه شناسان و مردم‌شناسان، سنت چهارشنبه‌سوری نشانگر اخلاق، منش و خرد اجداد ایرانیان است، اما این سنت با گذر زمان تغییر شکل یافته و تحریف شده است.

دکتر اصغر مهاجري، جامعه شناس و استاد دانشگاه درباره کارکرد اجتماعي چهارشنبه سوري و تغيير يافتن اين کارکرد در جامعه امروز ايراني در گفت وگو با خراسان مي گويد: چهارشنبه سوري براي ما ايرانيان يک سرمايه اجتماعي است که متاسفانه در طول اين سال ها نتوانسته ايم از اين سرمايه طلايي استفاده بهينه کنيم و از اين فرصت در راستاي کارکردهاي مثبت بهره برداري کنيم.وي خاطرنشان مي کند: آيين ديرين چهارشنبه سوري به جاي اين که در راستاي با نشاط سازي اجتماع استفاده شود خود عاملي شده است براي توليد دردسر در جامعه و به تهديدي تبديل شده است که هر سال خسارت هاي جاني و مالي در پي دارد.اين جامعه شناس مي گويد: متاسفانه نگاه جامعه شناختي از چهارشنبه سوري جاي خود را به نگاه آسيب شناختي داده است که بايد اين تغيير نگاه در جامعه برطرف شود.وي در ادامه مي گويد: نگاه جامعه شناختي نگاهي مثبت و رو به آينده است و بايد با چنين نگاهي با سنت هاي ايراني برخورد کرد.

وي مديريت نامناسب در حوزه فرهنگي را از مشکلات جامعه ايراني در برخورد با سنت هاي ديرين مي داند و مي گويد: چهارشنبه سوري در کشور ما دچار بي مديريتي فرهنگي است؛ بي مديريتي که از خانه هاي ما، نظام آموزشي و حتي محله ها سرچشمه مي گيرد. وي بر لزوم تلاش هر چه بيشتر رسانه ها به ويژه رسانه ملي و وزارت آموزش و پرورش براي جامعه پذير کردن چهارشنبه سوري تاکيد مي کند.

چهارشنبه سوري در ترقه بازي خلاصه شده است

يکي از بهترين روش هاي رو به رو شدن با آيين هايي مثل چهارشنبه سوري برگزاري آن به شکل سنتي است. سيد حسن موسوي چلک رئيس انجمن علمي مددکاري اجتماعي ايران به خراسان مي گويد: در سال هاي نه چندان دور در هر محله و کوچه اي چهارشنبه سوري بزرگ ترها دور هم جمع مي شدند، آتش به پا مي کردند و خانواده ها چند ساعتي دور هم بودند و از حوادث تلخ چهارشنبه سوري سال هاي اخير هم خبري نبود.

در واقع در حال حاضر مراسم چهارشنبه سوري از شکل سنتي خود خارج و در ترقه بازي خلاصه شده است.

در حالي که در گذشته نوجوانان و جوانان تحت نظارت و کنترل بزرگ ترها آتش بازي مي کردند، از روي آتش مي پريدند، آواز مي خواندند. بعضي از خانواده ها آش چهارشنبه سوري مي پختند، برخي قاشق زني انجام مي دادند.

گردهمايي خانوادگي کارکرد اصلي چهارشنبه سوري

واقعيت اين است که برگزاري چهارشنبه سوري با کارکرد اصلي آن نه تنها حادثه تلخي به دنبال ندارد و جان کسي را به خطر نمي اندازد، بلکه يکي از بهترين جشن ها براي شادي، گردهمايي خانوادگي و تخليه هيجان هاي مردم وجوانان است که اگر مثل گذشته برگزار شود، هيچ مشکلي در پي نخواهد داشت.اين جشن به عنوان يکي از زيباترين جشن هاي ايراني با کمترين اتفاق يا حادثه توسط مردم برگزار مي شد.هم چنين در گذشته آجيل مخصوص شب چهارشنبه سوري تهيه مي شد و خانواده ها ضمن شب نشيني آن را ميل مي کردند. مايه تاسف است که از آن جشن زيبا فقط ترقه بازي و آتش بازي آن هم به بدترين و خطرناک ترين شکل ممکن باقي مانده است.

توصيه هايي براي پيشگيري از حوادث چهارشنبه آخر سال

به منظور کاهش سوانح چهارشنبه آخر سال سازمان آتش نشاني توصيه هايي را به شهروندان ارائه داده است.به گزارش ايسنا، سازمان آتش‌نشاني از مدارس خواست به دانش‌آموزان اصول و روش‌هاي پيشگيري از حوادث مربوط به استفاده از موادمحترقه منفجره و آتش‌بازي را به طوري که محتواي آن با توانايي‌ها و روحيات آنان مطابقت داشته باشد آموزش دهند.سازمان آتش‌نشاني با تاکيد بر اين که جوانان و نوجوانان هرگز نبايد سلامت خود و خانواده‌شان را با آتش خوشي‌هاي هيجانات موقت به خطر بيندازند، به آنان يادآوري کرده که افروختن آتش به دست خودشان است اما اطفاي آن هميشه در اختيارشان نيست. بنابر اعلام سازمان آتش‌نشاني کودکان و افراد مسن و زنان باردار و بيماران قلبي بيشترين آسيب را از صداي انفجار مهيب موادمحترقه مي‌بينند. همچنين افراد بايد از پريدن روي آتش با لباس‌هايي از جنس پلاستيک خودداري کنند چراکه احتمال آتش‌ گرفتن اين گونه پوشاک بيشتر از ديگر انواع آن است.


یک جامعه‌شناس ديگر گفت: ایرانیان در همه دوره‌ها مردمانی شاد بوده‌اند و چهارشنبه‌سوری همان‌طور که از نامش پیدا است، سور و جشنی بزرگ بوده است.

سوسن فاضلی تأکید کرد: تأثیر این رسوم و اندیشه‌ها در فرهنگ برای باستان‌شناسان و مردم‌شناسان ثابت شده است، چرا که در همه کشورها برنامه‌های مشابهی در طول قرن‌ها انجام می‌شود، ولی زمانی که بحث سنت پیش می‌آید، باید گفت که این امر به مرور زمان تغییر پیدا می‌کند، این در حالی است که حفظ سنت و تاریخ باستانی ایرانیان بسیار مهم است، چرا که به هویت مردم این سرزمین مربوط است و معرف اندیشه‌های آن‌هاست.

وی معتقد است که آموزش مفهوم صحیح چهارشنبه‌سوری به کودکان و نوجوانان می‌تواند در درازمدت به پیشگیری از این حوادث کمک کند.
وي درباره دلایل تحریف سنت چهارشنبه‌سوری می‌گوید: سنت‌ها جزيی از فرهنگ یک ملت هستند، اما اجزای هر فرهنگ ثابت نمی‌ماند و در طول زمان تغییر می‌کند، به همین دلیل است که سنت چهارشنبه‌سوری یا دیگر سنت‌های دیرینه دست‌خوش تغییر می‌شوند و نسل جدید ضرورتی برای انجام این مراسم نمی‌داند یا در انجام این مراسم دچار اشتباه و تحریف می‌شوند.

این جامعه‌شناس یادآور شد: در مراسم چهارشنبه‌سوری که به شکل تحریف یافته انجام می‌شود یکسری اعمال خشونت‌آمیز از سوی جوانان انجام می‌شود که با این سنت منافات دارد، بنابراین کنترل این اعمال خشونت‌بار باید مورد توجه قرار گیرد و با احداث مکانی جهت انجام این مراسم و شناسایی مجاری ورودی و ساخت مواد منفجره غیرمجاز از بروز این حوادث جلوگیری کرد.

وی بهترین راه برای حفظ سنت‌ها، احیای آنها به سبک نسل جدید دانست و افزود: این سنت‌ها اگر در فرهنگ‌های جدید به حال خود رها شوند، ممکن است تحریف شده و دردسرساز شوند، بنابراین ضروری است تا به زبان نسل جدید بازگویی شوند.

فاضلی در توضیح فلسفه این سنت گفت: در تمام اساطیر جهان عناصر چهارگانه آب، خاک، هوا و آتش جزو مهم‌ترین عناصر در اسطوره‌ها محسوب می‌شوند و آتش برای ایرانیان بسیار مهم و با ارزش تلقی می‌شود، زیرا به زندگی گرما و روشنی می‌بخشد.

این جامعه‌شناس می‌افزاید: عدد هفت همیشه مقدس بوده است، ایستادن در برابر هفت خانه هم به نیت عدد هفت است و همچنین "قاشق‌زنی" یک عمل ارتباطی بوده که باعث می‌شد همسایه‌ها از حال یکدیگر باخبر شده و با هم بیشتر آشنا شوند و ریختن خاکسترهای آتش به آب روان نیز برای پیوند دادن عناصر طبیعت با همدیگر و با انسان بوده است، اما در حال حاضر این سنت و مراسم آن به هیچ وجه ارتباطی با مراسمی که امروزه توسط جوانان و نوجوانان انجام می‌شود، ندارد، مراسمی که از سوی عده‌ای سودجو هدایت می‌شود و درحال حاضر به یک بحران اجتماعی تبدیل شده است.