ابریشم؛ جاده‌ای به وسعت تاریخ
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان قزوین معتقد است ازنظر بسیاری از دانشمندانِ جغرافیایِ تاریخیِ ایران و جهان، موضوعی به نام جاده ابریشم فاقد اصالت است و قصه جاده ابریشم جعل تاریخ است.
حضرتی می‌گوید: در این جاده انواع کالا جابه‌جا می‌شده است و بحثی به نام جاده ابریشم در هیچ‌یک از متون تاریخی تا 100 سال گذشته وجود نداشته است، چینی‌ها و روس‌ها این موضوع را مطرح کردند و قدمت آن کمتر از 80 سال است به‌طوری‌که در کتاب‌های تاریخ متعلق به 100 سال گذشته مطلبی در این زمینه وجود نداشته است.
اما خسرو معتضد پژوهشگر نام آشنای تاریخ ایران در گفت‌وگو با ایسنا نه‌تنها وجود این جاده را تأیید می‌کند بلکه تأکید می‌کند که جاده ابریشم از چین تا ایران وجود داشته و در منابع مختلف تاریخی به آن اشاره‌شده است، کتاب ایران و ترکان در روزگار ساسانیان نوشته دکتر عنایت‌الله رضا به‌صورت تخصصی به منابع چینی و روسی و اطلاعات دسته اول این موضوع پرداخته است.
معتضد تصریح می‌کند: جاده ابریشم از دوران اشکانیان وجود داشته و تا زمان ساسانیان نیز تجارت در مسیر ابریشم ادامه داشته است، این تجارت در زمان صفویه به اوج رسیده و در اوایل دواران قاجار ابریشم ایران در دنیا مطرح بوده است.
رُسانا حشمتی پور پژوهشگر جاده ابریشم نیز در این خصوص می‌گوید: جاده ابریشم اصطلاحی است که حدود 100 سال پیش یک جغرافی‌دان آلمانی در توصیف جاده‌های بازرگانی آن را به‌کاربرده است، همچنین بیش از 40 سال پیش برای اولین بار در ایران استاد باستانی پاریزی در کتابی با عنوان "اژدهای هفت‌سر" به توصیف تاریخی جاده ابریشم در ایران پرداخته است.
وی ادامه می‌دهد: استاد پاریزی دلیل نام‌گذاری کتابش را نیز چنین بیان می‌کند «این کتاب را اژدهای هفت‌سر نام نهادم به این دلیل که اژدها سنبل و نشان سرزمین چین است و راه ابریشم از چین سرچشمه می‌گرفت و هفت شعبه اصلی داشت که اقتصاد عالم را می‌بلعید».
حشمتی پور خاطرنشان می‌کند: دکتر ناصر تکمیل همایون، استاد برجسته ایران نیز در سال 89 با انتشار کتابی با عنوان "جاده ابریشم" ضمن اشاره به پژوهش‌های سازمان یونسکو در این جاده‌های پررمزوراز، به توصیف آن پرداخته است.
مبادله کالاها در مسیر ابریشم
به گزارش ایسنا، در ایام قدیم جاده‌ای چین، مشرق زمین و اروپا را به هم متصل و زمینه تجارت و بازرگانی بین کشورهای مختلف را آماده می‌کرده است، حال سؤال این است که اختصاص جاده‌ای به این وسعت برای یک کالا بوده یا کالاهای بسیاری از این طریق تجارت می‌شدند.
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان قزوین خاطرنشان می‌کند: جاده ابریشم فاقد اصالت تاریخی است درواقع جعل تاریخی است که از جانب چینی‌ها و روس‌ها صورت گرفته است، ازلحاظ منطقی نیز نمی‌توان تصور کرد که یک جاده به تجارت پیراهن اختصاص پیدا کند.
وی یادآور می‌شود: این ادعا در صورتی است که در این جاده مردم رفت‌وآمد می‌کردند، بار پنبه و محصولات دیگر نیز در این جاده مبادله می‌شد، میزان تولید محصول ابریشم در سال مگر چه مقدار است که در طول سال این جاده به مبادله ابریشم اختصاص پیدا کند نهایت سه ماه برای این کار کفایت می‌کند.
فصیحی رئیس شورای شهر قزوین نیز در این خصوص می‌گوید: افرادی که معتقد هستند این جاده مستند تاریخی ندارد از روی بی‌تعصبی یا بی‌توجهی این موضوع را مطرح کرده‌اند درحالی‌که باید توجه کنند که در کتاب‌ها تجارت ادویه بین چین و ماچین و غرب و همین‌طور ارتباط آفریقا و شرق وجود داشته است.
رُسانا حشمتی پور نیز تأکید می‌کند: ابریشم پراهمیت‌ترین و شاید گران‌بهاترین کالایی بوده است که در این مسیر در تبادل بوده، این کالا از چین تا قسطنطنیه، ونیز و جنوا در جریان بوده و دراین‌بین ایران، نقش اساسی در تولید و تجارت آن داشته است.
سیاست ابریشم، اقتصاد ابریشم
به گزارش ایسنا در حالی مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان قزوین می‌گوید اختصاص یک جاده به تجارت ابریشم کار غیرمعقولی است که خسرو معتضد معتقد است جنوب ایران حدود 117 سال به خاطر ابریشم از سوی پرتغال و اسپانیا مورد تسخیر قرار گرفت و پرتغالی‌ها مانع خروج ابریشم می‌شدند.
وی در این زمینه اظهار می‌کند: در آن دوران ابریشم وسیله‌ای تجملی بود و در امپراتوری روم موردتوجه قرار می‌گرفت، مردم روم علاقه بسیاری به استفاده از ابریشم در پرده‌ها، خانه‌ها، قصرها و لباس سناتورها داشتند؛ در ایران ابتدا مصرف ابریشم رواج نداشت، ولی ایرانی‌ها نیز به‌مرورزمان به ابریشم علاقه پیدا کردند، ابریشم در سایر کشورهای دیگر نیز موردعلاقه بود.
این پژوهشگر تأکید می‌کند: ارزش ابریشم تا بعد از دوران صفویه ارزشی برابر با نفت کنونی داشت و کشورهای اروپایی خواهان تجارت ابریشم ایران بودند، در دوران شاه‌عباس اول نیز تجار ونیزی، ایتالیایی، فلورانس و جنوا خواهان ابریشم ایران بودند و حاضر بودند پول گزافی به ایران بدهند.
معتضد می‌گوید: همان‌طور که مارکوپولو گفته است گوشواره و گردنبندهای دختران و شاهزاده‌‌های چینی از مروارید خلیج‌فارس یعنی "کیش" بوده است و همچنین زنان چینی از وسمه برای مژگان خود استفاده می‌کردند، با توجه به اینکه وسمه تولید ایران بود، این موضوع نشان از این دارد که تجارت گسترده‌ای بین ایران و چین وجود داشته و از خانباد «پکن کنونی» این تجارت آغاز می‌شده است.
معتضد تصریح می‌کند: محصول ابریشم را از راه زمینی به ایران می‌آوردند، یک جاده ابریشم دریایی نیز وجود داشت که موردحمله راهزنان دریایی قرار می‌گرفت بنابراین ترجیح می‌دادند از طریق زمینی و از راه ایران محصولشان به روم صادر شود.
این پژوهشگر تاریخ ایران خاطرنشان می‌کند: دولت ایران چون با دولت روم اختلاف داشت بعد از مدتی سعی می‌کرد ترانزیت را افزایش دهد همچنین گمرک عبور ابریشم ایران به نرخ روز افزایش پیدا می‌کرد، چون دولت ایران نمی‌خواست روم ازنظر نظامی و مالی قوی شود چرا که اگر روم قوی می‌شد به ایران حمله می‌کرد، به‌طوری‌که در تاریخ اشکانیان و در تاریخ ساسانیان حدود 90 موردحمله ارتش روم به ایران ثبت‌شده است.
وی تصریح می‌کند: با توجه به روابط خوبی که ما از زمان اشکانیان با دولت امپراتوری چین داشتیم، تعدادی از صنعت‌کاران چینی را به ایران آوردند و ابریشم در ایران تولید شد به‌طوری‌که ابریشم ایران هم‌تراز ابریشم چین بود.
معتضد می‌گوید: تجارت ابریشم تجارت بزرگی بود به‌طوری‌که شاه‌عباس نیز در این عرصه سرمایه‌گذاری کرده بود، 6 ماه طول می‌کشید که از اقیانوس هند تا دماغه نیک رد شوند، به اقیانوس اطلس جنوبی بروند و وارد بندرهای مختلف ایتالیا شوند.
وی تأکید می‌کند: یک نویسنده پرتغالی نوشته که تجارت بندر گامگرون یعنی بندرعباس و بندر هرمز برابر با تجارت آمستردام و لندن در اوایل قرن 17 بود، از زمانی که شاه‌عباس هرمز را گرفت سعی می‌کرد آن را از اعتبار بیندازد، چون همه کشورها خواهان آن بودند.
این پژوهشگر خاطرنشان می‌کند: بعد از مدتی کارگاه‌های ابریشم‌بافی مصنوعی درست شد، به‌طوری‌که در فرانسه تولید ابریشم رونق یافت و در دوره لویی چهاردهم در تولید بی‌نیاز شدند.
محمدعلی حضرتی نیز در این خصوص می‌گوید: این جاده‌‌ها مختص چین نیست و همه کشورها باهم درزمینهٔ بازرگانی در ارتباط بودند، چینی‌ها با جاده ابریشم می‌خواهند بگویند که ما مرکز بازرگانی جهان هستیم و محصولی داشتیم که به خاطر محصول ما جاده‌های آبی و خاکی بسیاری ساخته شده، در حالی‌که این‌طور نیست.
به گزارش ایسنا، به نظر می‌رسد جاده ابریشم چه به این نام چه به هر نام دیگری میان مورخان و صاحب نظران شناخته شده و پذیرفته شده است، در این گزارش سعی شده که با ارائه نظرات مختلف و معرفی کتاب‌های شاخص در این خصوص منظری واقعی از جاده ابریشم نشان داده شود.
