تاریخ انتشار : ۱۳۹۵/۰۶/۱۸ ساعت ۱۹:۳۱
کد مطلب : ۱۱۵۸۳۹
درتفسیرِمرحوم طالقانی، عقل‌گرایی حرف اول رامی‌زند
آیت‌الله طالقانی یک مصلح دینی بود
گروه سیاسی: همزمان با سی‌و هفتمین سالگرد درگذشت مرحوم آیت‌الله طالقانی با حضور تنی چند از اساتید حوزه و دانشگاه و قرآن‌پژوهان مراسم بزرگداشت این مفسر قرآن با محوریت «آشنایی با اندیشه‌های تفسیری آیت‌الله طالقانی» برگزار شد.
احمدی، عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی صبح روز پنجشنبه (۱۸ شهریورماه) در مراسم بزرگداشت مرحوم آیت‌الله سید محمود طالقانی با محوریت «آشنایی با اندیشه‌های تفسیری آیت‌الله طالقانی» با بیان این‌که وی در رابطه با تفسیر آیت‌الله طالقانی درباره قرآن موضوعی تحت عنوان «تفسیر رهایی‌بخش» را انتخاب کرده، اظهار کرد: برخی تلقی‌شان این است که مرحوم طالقانی قرآن را سنتی می‌بیند و در باب این سنت حرکت کرده است، ولی اگر به تفسیرهای ایشان مراجعه کنیم، می‌بینیم این رای مطابق با متن‌های مرحوم طالقانی نیست و در چارچوب سنت حرکت نکرده است.
وی یادآور شد: همچنین نمی‌توانیم در این عرصه بگوییم ایشان از تفسیر صوفیایی برای تفسیر قرآن بهره برده است و یا این‌که به عرفان و فلسفه روی آورده است. فقه ایشان و تفسیرشان از ایشان در محوریت قرآن، ائمه و عدالت بوده است و این‌که بخواهیم تفسیر پرتویی از قرآن مرحوم طالقانی را در چارچوب اندیشه سنتی قلمداد کنیم، این رای جامعی نیست.
این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: رای دیگری که در رابطه با تفسیر آیت‌الله طالقانی ارائه می‌شود این است که برخی اندیشمندان، اندیشه‌های ایشان را لیبرال قلمداد می‌کنند. در این زمینه هم می‌توانیم بگوییم این اندیشه درست نیست. تاکید ایشان بر مساله آزادی، آزادی احزاب، اندیشه و سرنوشت مردم بر این است که خود مردم باید در سرنوشت‌شان دخالت داشته باشند و این اندیشه را ما نمی‌توانیم با لیبرالیسم مقایسه کنیم.
احمدی یادآور شد: در لیبرال وقتی از حقوق سخن گفته می‌شود، آنها معتقدند که در این حقوق بشری نباید ساختار خلقت و کائنات را در نظر بگیریم، اما این نظر را در اندیشه مرحوم طالقانی نمی‌بینیم. اگر ایشان معتقد است که در مجلس خبرگان مخالف و موافق باید حضور داشته باشند این است که یک اشتراک لفظی در حقوق وجود دارد.
این استاد دانشگاه تاکید کرد: در اندیشه مرحوم طالقانی عدالت تامین‌کننده حکم خداوند است. به نظر من ما باید درصدد باشیم که یک تئوری جامعی از اندیشه‌های مرحوم طالقانی ارائه بدهیم تا از طریق این اندیشه نظریه رهایی جهان به منصه ظهور برسد. تفسیر آیت‌الله طالقانی از قرآن یک تفسیر «رهایی‌بخش» و برگرفته از سنت و مدرنیته است.
احمدی در ادامه با اشاره به این‌که غربی‌ها رهایی را در این می‌دانند که انسان موانع بیرونی را پس بزنند و از این طریق می‌تواند قدرت استعمارگران و استبداد سیاسی را پشت سر بگذارند، افزود: در این نظریه به عقل عملی بیش از عقل نظری توجه می‌شود، یعنی در مباحث نظری باید از جهان و مبدا عالم خارج شویم تا بتوانیم در مقابل استبدادگران بایستیم. اگر این نظریه را ترویج بدهیم، دیگر نمی‌توانیم موانع بیرونی را حل کنیم.
وی خاطرنشان کرد: اندیشه مارکس با مذهب وارد بحث نمی‌شد، چون از نظر این دیدگاه دین و مذهب جایگاهی ندارد، اما از نظر آیت‌الله طالقانی این دیدگاه رهایی غرب نادرست است و معتقدند که قرآن کتاب هدایت است و این هدایت از طریق انبیاء به وجود می‌آید و فلسفه و عرفان نمی‌تواند به این هدایت منجر شود. فلسفه نمی‌تواند مشخص کند که انسان از کجا آمده و به کجا می‌خواهد برود، اما انبیاء این درس را به انسان می‌دهند؛ ما باید در عرصه مبانی دینی و مفاهیم قرآنی هرگز از اعتدال خارج نشویم و همواره طبق نظریه مرحوم طالقانی شورا را در پیش بگیریم و به دیگران هم حق اظهارنظر بدهیم.
این استاد دانشگاه یادآور شد: قرآن می‌خواهد چشم انسان را باز کند و بداند مبدا آفرینش‌اش کجا بوده است. طالقانی برای قرآن اعجاز علمی قائل نیست و معتقد است که قرآن برای هدایت بشر به وجود آمده است. در نظریه رهایی طالقانی از قرآن نوعی وحدت ارگانیک دیده می‌شود و معتقد است قرآن وحدت‌آفرین است. ایشان معتقدند که باید جای جای قرآن را به هم ربط بدهیم. نظریه ایشان بر این است که ما باید دنیایی بسازیم مطابق با آخرت و در این عرصه باید از قدرت عقل و دین بهره ببریم. باید این نظریه رهایی مرحوم طالقانی در جامعه ما ترویج یابد تا سوالات عصر حاضر را بتوانیم پاسخ بدهیم.
در تفسیر قرآن مرحوم طالقانی عقل گرایی حرف اول را می‌زند
در ادامه این مراسم خان‌محمدی، مدیر گروه فلسفه دانشگاه مفید با بیان این مطلب که آیت‌الله طالقانی یک مصلح دینی است، اظهار کرد: تاریخ معاصر ایران از جنگ‌های ایران و روسیه شکل گرفت و پس از انعقاد عهدنامه‌ها در دوران جنگ بود که علما و روحانیت بیشتر وارد میدان شدند. پس از شکل‌گیری مراحل تاریخی به جایی رسیدیم که باید بازگشت به قرآن در جامعه ایران شروع می‌شد، اما برای این بازگشت نیازمند یک روش جدیدی بودیم، چرا که سوالات جدیدی مطرح می‌شد.
وی در ادامه با طرح این سوال که کدام مشکلات سبب تقسیم‌بندی قرآن شد، گفت: اولین مشکل فقدان جامع‌نگری در دین بود که یک قسمتی از دین، یعنی دین فردی را مردم خوب بلد بودند و احکام آن را اجرا می‌کردند، اما در رابطه با احکام اجتماعی دین اسلام مردم خیلی اطلاع نداشتند و برخی از حکومت‌ها درصدد این بودند که تقدیرگرایی را در اسلام ترویج بدهند و همین امر و فقدان آگاهی مردم از مسائل اجتماعی سبب می‌شد که به یک نوع تقسیم‌بندی در این عرصه برسیم.
این استاد دانشگاه یادآور شد: مرحوم طالقانی برای تفسیر قرآن روش‌های خاصی داشتند که از جمله آنها مطالعه دقیق تاریخ معاصر و صدر اسلام بود و از روش‌های فلسفی و کلامی قرآن برای هدایت همگان پرهیز می‌کردند و معتقد بودند که وقتی فردی عینک عرفان و فلسفه می‌زند، دیگر حرف او برای همگان قابل فهم نیست و همین امر سبب می‌شود که قرآن تکه‌تکه تفسیر شود.
خان‌محمدی گفت: اینگونه قرآن و فهم آن از دسترس عموم خارج می‌شود، در حالی که شعار مرحوم طالقانی این بود که قرآن در زندگی روزمره مردم باید دیده شود، حتی ایشان در نام‌گذاری آثار قرآنی تکرار رفتار گذشتگان را نداشت و به زبان فارسی مطالب را می‌نوشت.
وی گفت: ایشان به این امر معتقد بودند که اگر واقعیت‌های سیاسی و اجتماعی جامعه با قرآن تطبیق نداشته باشد و با معضلات بیرون تفسیر قرآن را ارائه ندهیم، این امر و تفسیر هیچ تاثیری در جامعه ندارد. مثلا یکی از مسائلی که ایشان مدنظر داشت، تفسیر تقوای اجتماعی و فردی برای افراد جامعه بود. در زمانی بودند افرادی که ۵۰ متر چاه غیرمجاز حفر می‌کردند و به نسل فعلی خود و آینده خیانت می‌کردند، اما تقوای فردی داشتند و نماز و روزه می‌خواندند؛ ولی آنها با این رفتار نشان می‌دادند که از تقوای اجتماعی بهره نبرده‌اند و برای آنها باید مشخص می‌شد که باید در قیامت پاسخگوی تقوای اجتماعی خود باشند.
این استاد دانشگاه تاکید کرد: عقل‌گرایی در تفسیر ایشان حرف اول را می‌زند و همواره بر این امر استوار بودند که اولین هدف پیامبران اصلاح فکر، اندیشه و عقل بوده است. نتیجه این تفسیرها در جامعه سبب می‌شد که یک تحولی در نظام اجتماعی و قانون‌مند بودن مردم رخ بدهد. دومین نتیجه این گونه تفسیرها گسترش مفاهیم قرآنی در دانشگاه‌ها، مرکز علمی و جامعه بود تا قبل از تفسیرهای مرحوم طالقانی حوزه و دانشگاه خیلی به یکدیگر ارتباط نداشتند.
خان‌محمدی یادآور شد: اندیشه‌های مرحوم طالقانی، مطهری و علامه طباطبایی و این بزرگان سبب شد که قرآن با روح مردم درآمیخته شود و افراد بعد از خودآگاهی به یک آگاهی اجتماعی نیز برسند و تمام قرآن‌پژوهان و مفسران ما در عرصه مفاهیم نهج‌البلاغه نیز فعال بوده‌اند.
وی تاکید کرد: در اندیشه‌های مرحوم طالقانی همواره وحدت را می‌بینیم و طبق نظریه ایشان و سایر علما غیرممکن است که دین باعث تفرقه شود و این تفسیر نادرست افراد جامعه و مسلمانان از دین است که برای خود قومیت و یا مذهب خاصی را تعیین می‌کنند. شکل‌گیری اسلام براساس اعتدال در جامعه است و اسلام رحمانی همه را بهم زیستی مسالمت‌آمیز و نظام اجتماعی و بین‌الملل دعوت می‌کند.
همچنین در این مراسم محمد مهدی جعفری استاد دانشگاه گفت : متاسفانه در جامعه ما هر گاه صای قرآن لند می شود مردم می‌پرسند چه کسی مرده است و ما باید جامعه را از این مسئله نجات بدهیم و مفاهیم آن را در زندگی مردم اجرایی و عملیاتی کنیم. مرحوم طالقانی بر این امر استوار است که پیام قرآن برای تمام زمان‌ها است و با قرآن باید همه مردم را بیدار بیار کنیم و آنها از طریق قرآن به فطرت خود بازگرند.
وی یادآور شد: همچنین نمی‌توانیم در این عرصه بگوییم ایشان از تفسیر صوفیایی برای تفسیر قرآن بهره برده است و یا این‌که به عرفان و فلسفه روی آورده است. فقه ایشان و تفسیرشان از ایشان در محوریت قرآن، ائمه و عدالت بوده است و این‌که بخواهیم تفسیر پرتویی از قرآن مرحوم طالقانی را در چارچوب اندیشه سنتی قلمداد کنیم، این رای جامعی نیست.
این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: رای دیگری که در رابطه با تفسیر آیت‌الله طالقانی ارائه می‌شود این است که برخی اندیشمندان، اندیشه‌های ایشان را لیبرال قلمداد می‌کنند. در این زمینه هم می‌توانیم بگوییم این اندیشه درست نیست. تاکید ایشان بر مساله آزادی، آزادی احزاب، اندیشه و سرنوشت مردم بر این است که خود مردم باید در سرنوشت‌شان دخالت داشته باشند و این اندیشه را ما نمی‌توانیم با لیبرالیسم مقایسه کنیم.
احمدی یادآور شد: در لیبرال وقتی از حقوق سخن گفته می‌شود، آنها معتقدند که در این حقوق بشری نباید ساختار خلقت و کائنات را در نظر بگیریم، اما این نظر را در اندیشه مرحوم طالقانی نمی‌بینیم. اگر ایشان معتقد است که در مجلس خبرگان مخالف و موافق باید حضور داشته باشند این است که یک اشتراک لفظی در حقوق وجود دارد.
این استاد دانشگاه تاکید کرد: در اندیشه مرحوم طالقانی عدالت تامین‌کننده حکم خداوند است. به نظر من ما باید درصدد باشیم که یک تئوری جامعی از اندیشه‌های مرحوم طالقانی ارائه بدهیم تا از طریق این اندیشه نظریه رهایی جهان به منصه ظهور برسد. تفسیر آیت‌الله طالقانی از قرآن یک تفسیر «رهایی‌بخش» و برگرفته از سنت و مدرنیته است.
احمدی در ادامه با اشاره به این‌که غربی‌ها رهایی را در این می‌دانند که انسان موانع بیرونی را پس بزنند و از این طریق می‌تواند قدرت استعمارگران و استبداد سیاسی را پشت سر بگذارند، افزود: در این نظریه به عقل عملی بیش از عقل نظری توجه می‌شود، یعنی در مباحث نظری باید از جهان و مبدا عالم خارج شویم تا بتوانیم در مقابل استبدادگران بایستیم. اگر این نظریه را ترویج بدهیم، دیگر نمی‌توانیم موانع بیرونی را حل کنیم.
وی خاطرنشان کرد: اندیشه مارکس با مذهب وارد بحث نمی‌شد، چون از نظر این دیدگاه دین و مذهب جایگاهی ندارد، اما از نظر آیت‌الله طالقانی این دیدگاه رهایی غرب نادرست است و معتقدند که قرآن کتاب هدایت است و این هدایت از طریق انبیاء به وجود می‌آید و فلسفه و عرفان نمی‌تواند به این هدایت منجر شود. فلسفه نمی‌تواند مشخص کند که انسان از کجا آمده و به کجا می‌خواهد برود، اما انبیاء این درس را به انسان می‌دهند؛ ما باید در عرصه مبانی دینی و مفاهیم قرآنی هرگز از اعتدال خارج نشویم و همواره طبق نظریه مرحوم طالقانی شورا را در پیش بگیریم و به دیگران هم حق اظهارنظر بدهیم.
این استاد دانشگاه یادآور شد: قرآن می‌خواهد چشم انسان را باز کند و بداند مبدا آفرینش‌اش کجا بوده است. طالقانی برای قرآن اعجاز علمی قائل نیست و معتقد است که قرآن برای هدایت بشر به وجود آمده است. در نظریه رهایی طالقانی از قرآن نوعی وحدت ارگانیک دیده می‌شود و معتقد است قرآن وحدت‌آفرین است. ایشان معتقدند که باید جای جای قرآن را به هم ربط بدهیم. نظریه ایشان بر این است که ما باید دنیایی بسازیم مطابق با آخرت و در این عرصه باید از قدرت عقل و دین بهره ببریم. باید این نظریه رهایی مرحوم طالقانی در جامعه ما ترویج یابد تا سوالات عصر حاضر را بتوانیم پاسخ بدهیم.
در تفسیر قرآن مرحوم طالقانی عقل گرایی حرف اول را می‌زند
در ادامه این مراسم خان‌محمدی، مدیر گروه فلسفه دانشگاه مفید با بیان این مطلب که آیت‌الله طالقانی یک مصلح دینی است، اظهار کرد: تاریخ معاصر ایران از جنگ‌های ایران و روسیه شکل گرفت و پس از انعقاد عهدنامه‌ها در دوران جنگ بود که علما و روحانیت بیشتر وارد میدان شدند. پس از شکل‌گیری مراحل تاریخی به جایی رسیدیم که باید بازگشت به قرآن در جامعه ایران شروع می‌شد، اما برای این بازگشت نیازمند یک روش جدیدی بودیم، چرا که سوالات جدیدی مطرح می‌شد.
وی در ادامه با طرح این سوال که کدام مشکلات سبب تقسیم‌بندی قرآن شد، گفت: اولین مشکل فقدان جامع‌نگری در دین بود که یک قسمتی از دین، یعنی دین فردی را مردم خوب بلد بودند و احکام آن را اجرا می‌کردند، اما در رابطه با احکام اجتماعی دین اسلام مردم خیلی اطلاع نداشتند و برخی از حکومت‌ها درصدد این بودند که تقدیرگرایی را در اسلام ترویج بدهند و همین امر و فقدان آگاهی مردم از مسائل اجتماعی سبب می‌شد که به یک نوع تقسیم‌بندی در این عرصه برسیم.
این استاد دانشگاه یادآور شد: مرحوم طالقانی برای تفسیر قرآن روش‌های خاصی داشتند که از جمله آنها مطالعه دقیق تاریخ معاصر و صدر اسلام بود و از روش‌های فلسفی و کلامی قرآن برای هدایت همگان پرهیز می‌کردند و معتقد بودند که وقتی فردی عینک عرفان و فلسفه می‌زند، دیگر حرف او برای همگان قابل فهم نیست و همین امر سبب می‌شود که قرآن تکه‌تکه تفسیر شود.
خان‌محمدی گفت: اینگونه قرآن و فهم آن از دسترس عموم خارج می‌شود، در حالی که شعار مرحوم طالقانی این بود که قرآن در زندگی روزمره مردم باید دیده شود، حتی ایشان در نام‌گذاری آثار قرآنی تکرار رفتار گذشتگان را نداشت و به زبان فارسی مطالب را می‌نوشت.
وی گفت: ایشان به این امر معتقد بودند که اگر واقعیت‌های سیاسی و اجتماعی جامعه با قرآن تطبیق نداشته باشد و با معضلات بیرون تفسیر قرآن را ارائه ندهیم، این امر و تفسیر هیچ تاثیری در جامعه ندارد. مثلا یکی از مسائلی که ایشان مدنظر داشت، تفسیر تقوای اجتماعی و فردی برای افراد جامعه بود. در زمانی بودند افرادی که ۵۰ متر چاه غیرمجاز حفر می‌کردند و به نسل فعلی خود و آینده خیانت می‌کردند، اما تقوای فردی داشتند و نماز و روزه می‌خواندند؛ ولی آنها با این رفتار نشان می‌دادند که از تقوای اجتماعی بهره نبرده‌اند و برای آنها باید مشخص می‌شد که باید در قیامت پاسخگوی تقوای اجتماعی خود باشند.
این استاد دانشگاه تاکید کرد: عقل‌گرایی در تفسیر ایشان حرف اول را می‌زند و همواره بر این امر استوار بودند که اولین هدف پیامبران اصلاح فکر، اندیشه و عقل بوده است. نتیجه این تفسیرها در جامعه سبب می‌شد که یک تحولی در نظام اجتماعی و قانون‌مند بودن مردم رخ بدهد. دومین نتیجه این گونه تفسیرها گسترش مفاهیم قرآنی در دانشگاه‌ها، مرکز علمی و جامعه بود تا قبل از تفسیرهای مرحوم طالقانی حوزه و دانشگاه خیلی به یکدیگر ارتباط نداشتند.
خان‌محمدی یادآور شد: اندیشه‌های مرحوم طالقانی، مطهری و علامه طباطبایی و این بزرگان سبب شد که قرآن با روح مردم درآمیخته شود و افراد بعد از خودآگاهی به یک آگاهی اجتماعی نیز برسند و تمام قرآن‌پژوهان و مفسران ما در عرصه مفاهیم نهج‌البلاغه نیز فعال بوده‌اند.
وی تاکید کرد: در اندیشه‌های مرحوم طالقانی همواره وحدت را می‌بینیم و طبق نظریه ایشان و سایر علما غیرممکن است که دین باعث تفرقه شود و این تفسیر نادرست افراد جامعه و مسلمانان از دین است که برای خود قومیت و یا مذهب خاصی را تعیین می‌کنند. شکل‌گیری اسلام براساس اعتدال در جامعه است و اسلام رحمانی همه را بهم زیستی مسالمت‌آمیز و نظام اجتماعی و بین‌الملل دعوت می‌کند.
همچنین در این مراسم محمد مهدی جعفری استاد دانشگاه گفت : متاسفانه در جامعه ما هر گاه صای قرآن لند می شود مردم می‌پرسند چه کسی مرده است و ما باید جامعه را از این مسئله نجات بدهیم و مفاهیم آن را در زندگی مردم اجرایی و عملیاتی کنیم. مرحوم طالقانی بر این امر استوار است که پیام قرآن برای تمام زمان‌ها است و با قرآن باید همه مردم را بیدار بیار کنیم و آنها از طریق قرآن به فطرت خود بازگرند.
مرجع : ایسنا
