بهار نیوز - چرايي افت و خیز قیمت جهانی نفت

گروه اقتصادي: محمود سعید- روزنامه بهار: افت و خیز قیمت جهانی نفت، روی اقتصاد بخش بزرگی از کشورهای جهان، خصوصا تولیدکنندگان نفت، تاثیر مستقیمی دارد و در عین حال وضعیت قیمت نفت نیز تابع شرایط، مبادلات تجاری، رشد اقتصادی کشورهای بزرگ صنعتی، عرضه و تقاضای طلای سیاه، بروز یا عدم بروز بحران‌های سیاسی و مسائل دیگری است که به هم تنیده‌اند. این موضوع برای کشور ما زمانی اهمیت پیدا می‌کند که طی سده اخیر بودجه عمومی دولت‌ها شدیدا به قیمت نفت وابسته بود و حتی برخی از نمایندگان مجلس این وابستگی را در سال 1396 حدود 35 درصد برآورد کرده‌اند. بنابراین پیش‌بینی قیمت نفت برای سال آینده برای اقتصاد کشور دارای اهمیت زیادی است. قیمت هر بشکه نفت در بودجه سال آتی 55 دلار با صادرات حدود 2. 5 میلیون بشکه‌ای برآورد شده است که کوچک‌ترین نوسان قیمت نفت اقتصاد کشور را تحت تاثیر قرار می‌دهد؛ به‌طوری که با هر یک دلار کاهش قیمت نفت 20 هزار میلیارد ریال و کاهش 100 هزار بشکه‌ای نفت خام 43 هزار میلیارد ریال از منابع در دسترس برای طرح‌های تملک دارایی‌های سرمایه‌ای کاسته خواهد شد. برای مثال با کاهش قیمت نفت از 55 به 50 دلار عملکرد اعتبارات عمرانی از 335 به 235 هزار میلیارد ریال کاهش پیدا خواهد کرد.

نفت‌های پایه برای تعیین قیمت
به‌طور معمول سه نوع نفت پایه وجود دارد که قیمت‌های جهانی نفت برحسب آن تعیین نرخ می‌شوند. الف) نفت خام شاخص آمریکا: نفت خام WTI که نفت سبک و شیرینی محسوب می‌شود عمده‌ترین نفت خام خاص آمریکا به شمار می‌رود. چند دهه قبل میزان تولید این نوع نفت، یک میلیون و ۳۶۰ هزار بشکه بود ولی امروزه کمتر از ۳۰۰ هزار بشکه تولید می‌شود. هم‌اکنون ۱۵ میلیون بشکه نفت در آمریکا با این شاخص قیمت‌گذاری می‌شود. ب) نفت خام شاخص بازار اروپا: نفت خام برنت دریای شمال از جمله نفت‌های شیرین و سبک به شمار می‌رود. به‌دلیل تولید بالای برنت، در ابتدای قیمت‌گذاری منظور از این نفت برنت تنها این نوع نفت بود ولی امروز منظور از برنت، نفت برنت، فورتی، اکوفیسک و اوزبرگ است. هم‌اکنون تولید برنت کمتر از ۲۰۰ هزار بشکه در روز برآورد و در هر ماه، میزان تولید از هر یک از نوع نفت خام اعلام می‌شود و بر اساس‌ترکیب سهمیه‌ای این نوع نفت، قیمت تعیین می‌شود. مجموع تولید این چهار نفت بیش از یک میلیون و ۴۰۰ هزار بشکه در روز است. هم‌اکنون بیش از ۵۰ میلیون بشکه در روز از نفت‌های صادراتی به مقصدهای آمریکا و اروپا بر اساس این نفت تعیین می‌شود.

اهمیت کیفیت
ج) نفت خام بازار آسیا: قیمت بیش از ۱۲ میلیون بشکه از انواع نفت‌های صادراتی منطقه خلیج فارس به بازارهای شرق آسیا بر مبنای این شاخص انجام می‌شود. در دهه ۸۰ نفت دبی به دلیل برخورداری از سطح تولید مناسب و استقبال گسترده از آن به عنوان نفت خام پایه آسیا در نظر گرفته می‌شد. این نوع نفت برخلاف اروپا و آمریکا در زمره نفت‌های‌ترش طبقه‌بندی می‌شود چون نفت تولیدی در خاورمیانه بیشتر‌ترش است. با کاهش تولید نفت دبی از ۴۰۰ هزار بشکه به کمتر از ۱۰۰ هزار بشکه در سال ۱۹۹۵، نفت خام عمان به آن اضافه شد تا این شاخص دچار تغییر نشود. با توجه به کیفیت بهتر نفت عمان، این نفت به دلیل غیراقتصادی بودن فروش با توجه به نفت کم‌ارزش‌تر دبی مستقل شد. همین استقلال باعث شد قیمت نفت در دوره‌ای از ۲۷ دلار به ۱۳ دلار برسد. با وجود اینکه این سه نوع نفت پایه برای قیمت‌گذاری‌های کلان نفتی وجود دارد، اما هم‌چنان که پیشتر بیان شد، مولفه‌های بسیار پیچیده و در هم‌تنیده زیاد دیگری وجود دارد که شاخص‌های اساسی و پیشران‌های اصلی قیمت نفت را شکل می‌دهند و طبیعی است که باید برای پیش‌بینی تلورانس انرژی، آن‌ها را تحلیل کرد.

گام نفت برای 60 دلاری شدن
در رابطه با پیش‌بینی قیمت نفت برای سال آینده شمسی با دکتر ساسان شاه‌ویسی، اقتصاددان، آینده‌پژوه و رئیس پژوهشکده مطالعات راهبردی دانشگاه تهران گفت‌وگویی انجام دادم. وی با اعتقاد به اینکه فاکتورهای موجود در وضعیت جهانی، نشان می‌دهد قیمت نفت در سال آینده افزایش پیدا خواهد کرد، می‌گوید: «برداشت من این است که مقداری از بی‌ثباتی‌های منطقه‌ای در حوزه مصرف‌کنندگان نفت فاصله گرفته‌ایم و برای همین فرصت‌های جدیدی برای مصرف‌کنندگان نفت به‌وجود آمده است. مسئله اول آقای ‌ترامپ، مسئله انرژی است و سند راهبردی ایالات متحده آمریکا مشخصا از سال 2013 به این طرف تعریف کرده است که باید وابستگی به امنیت انرژی را کاهش داد و این روند را از حدود 25 درصد شروع کرده‌اند و به 12 درصد رسانده‌اند و به‌نظر می‌رسد در آینده بتوانند این را به زیر 10 درصد نیز برسانند؛ کما اینکه مشاهده کردیم آمریکا برای اولین بار جزو صادرکنندگان نفت نیز قرار گرفت. اما دامنه صادراتی نفت آمریکا و وجود نفت شیل که یک نفت رقابتی برای صادرکنندگان اول نفت جهان و مشخصا حوزه اوپک هست، می‌تواند در تلورانس قیمتی حدود 60 دلار قابلیت رقابت بیابد بنابراین قیمت نفت که امروزه نوسان حدود 50 الی 51 دلار را پشت سر می‌گذارد قابل افزایش است.»

تبدیل مصرف گرمایش به تولید
از دکتر شاه‌ویسی می‌پرسم باخروج از زمستان طبیعی به‌نظر می‌رسد که مصرف انرژی در دنیا کاهش پیدا کند، پس شما چگونه برای سه ماهه دوم سال میلادی جدید افزایش قیمت را پیش‌بینی می‌کنید؟ وی پاسخ می‌دهد: «با درنظرگرفتن اینکه فصل بهار در راه است و ما از شرایط زمستان خارج می‌شویم و مصرف‌کنندگان گرمایی به مصرف‌کنندگان تولیدی تبدیل می‌شوند، تغییراتی که در برنامه‌های اقتصادی اتحادیه اروپا، چین، هند، ژاپن و کره جنوبی به عنوان مصرف‌کنندگان اصلی در شرق و غرب مشاهده می‌کنیم نشان‌دهنده حرکت به طرف افزایش نرخ رشد هست. گزارشی که خانم لاگارد اخیرا در رابطه با وضعیت اقتصادی جهان مطرح کردند نشان‌دهنده این است که در یک ماه گذشته یک ثبات معنی‌دار، با یک روند رو به رشد در بازارهای مصرفی و مشخصا در اروپا به وجود آمده است. در سال‌های 2015 و 2016 نرخ رشد اقتصادی چین به شکل فزاینده‌ای کاهش پیدا کرده بود و ضرورت داشت که چین دوباره به ریل افزایش رشد اقتصادی بازگردد. مثلا هدف رشد اقتصادی این کشور در سال 2015، هفت درصد قرار داده شده بود؛ اما چین تنها توانست به رشدی 6. 9 درصدی دست یابد که پایین‌ترین سطح رشد اقتصادی در 25 سال گذشته برای این کشور تلقی می‌شود.»

اژدهای نیمه‌خفته چین
رئیس پژوهشکده مطالعات راهبردی دانشگاه تهران می‌افزاید: «ضرورت بازگشت چین به رشد اقتصادی چیزی بود که رئیس‌جمهور چین قبل از اجلاس حزب کمونیست مطالبه کرده و گفته بود که ما در عین حال که به موضوع تایوان، سیاست‌های تجاری آمریکا و مسائل دریای چین می‌پردازیم حتما به آسیب‌ها و چالش‌هایی خواهیم پرداخت که باعث شده ما دو سال پشت سر هم روند کاهش نرخ رشد اقتصادی را تجربه کنیم سعی خواهیم کرد این را در سال 2017 جبران کنیم. البته رئیس‌جمهور چین و نمایندگان این کشور این موضوع را در اجلاس جی20 و اجلاس داووس نیز مطرح کرده بودند. چین سعی می‌کند ظرفیت مصرفی خودش را افزایش دهد. در عین حال هند یک قابلیت بزرگی را در رشد اقتصادی یافته است و به نظر می‌رسد که از سال گذشته تا چهار الی پنج سال آینده بتواند این ظرفیت را دوباره به‌وجود بیاورد. بازارهایی مانند برزیل و مکزیک که دچار یک چالش و تنش شده‌اند، سعی می‌کنند که به دور از کارکردهایی که در هندسه تسلط‌جویانه آمریکا بوده است ظرفیت‌های جدیدی را برای خودشان تعریف کنند. همه این‌ها نشان می‌دهد که سال 2017 باید سالی توام با افزایش نرخ اقتصادی و به تعبیری افزایش نرخ مصرف نفت در سطح جهان باشیم.»

بازی در زمین اوپک
وی با اشاره به توافق صورت‌گرفته در اوپک مبنی بر کاهش میزان تولید، بیان می‌کند: «عربستان هنوز پایبندی خودش را به توافق صورت گرفته در اوپک اعمال نکرده است اما اگر ما این پایبندی را در نظر بگیریم و ظرفیتی که اروپاییان برای کشش در مصرف انرژی ایران دارند ما کشش 497 هزار بشکه نفت را در قبل از تحریم‌ها به شکل سنتی داشتیم و این رقم امروزه به بیش از 600 هزار بشکه افزایش یافته است. از طرفی در خود اروپا نیز یک قاعده اقتصادی وجود دارد. خروج انگلستان از اتحادیه و دامنه جدیدی از تعاریف اقتصادی در نبود انگلستان در کنار رقبای اصلی و سنتی‌اش مثل آلمان و فرانسه و حتی ایتالیا که سعی می‌کنند این بازار جایگزین را در اختیار بگیرند و نمونه آن را در افزایش میزان واردات نفت ایران مشاهده می‌کنیم نشان‌دهنده این است که ما باید سال 2017 را سال رشد نرخ قیمت نفت بدانیم. البته تا حدودی هم تهدیدها و تشدید بحران‌ها را هم باید در نظر داشته باشیم. مثلا آن چیزی که در غرب آسیا تحت عنوان داعش یا به قول آن‌ها افراط‌گرایی دینی هست دامنه زیادی را داشت که این موضوع در حال حاضر شرایط متفاوتی را به خود گرفته است.»

موضوع ورود چندجانبه دولت جدیدآمریکا به اقتصاد نیز از مولفه‌هایی است که باعث تسریع روند رشد اقتصادی مصرف‌کنندگان نفت در جهان خواهد شد. این موضوع را نیز با دکتر شاه‌ویسی در میان گذاشتم. وی این مسئله را تحت عنوان نئومرکانتیلیسم تحلیل می‌کند و معتقد است: «بی‌ثباتی‌ای که آمریکا مبتنی بر حمایت از اقتصاد کشورش در قالب نئومرکانتیلیسم می‌خواهد دامن بزند از جمله دلایلی است که می‌تواند باعث افزایش قیمت انرژی و در عین حال قابلیت‌مند کردن مصرف انرژی در بازارهای پرمصرف جهان باشد. از این جهت دامنه 51 تا 61 دلار می‌تواند یک دامنه متعادل‌کننده برای قیمت‌های سال آینده باشد. الان عربستان حدود 800 هزار بشکه حباب تولید در صادراتش وجود دارد اگر این دامنه مدیریت شود و از سوی دیگر عراق نیز همین کار را بکند و با وجود اینکه کویت نیز تکلیف خودش را مشخص کرده است، به نظر می‌رسد حداقل در سه ماهه آینده ورود یک ظرفیت‌سازی تعادل‌بخش برای قیمت نفت را می‌توانیم شاهد باشیم. اگر قیمت بتواند خودش را در حدود 60 دلار تثبیت کند هم مصرف‌کننده و هم تولیدکننده و هم قیمت حامل‌های جهانی در حوزه انرژی از یک نرخ موثری برخوردار است که حتی درآمدهای مالیاتی کشورهای واردکننده و مصرف‌کننده را می‌تواند توجیه کند.»