رویای‌جهانی‌شدن با محدودیت‌های‌بسیار

مرجان یگانه‌پرست- روزنامه بهار:
پس از جدایی بخش جهانی جشنواره فجر از بخش داخلی، این سومین جشنواره‌ای بود که برگزار شد و کماکان پرتلاش اما بی‌رمق از حضور فیلم‌ها و فیلمسازان معتبر به کار خود ادامه داد. شاید جدا‌شدن این دو بخش ازهم با توجه به ملاحظاتی، بد هم نبوده است اما آنچه لازم به نظر می‌رسد این است که بررسی شود آیا این جشنواره با صرف هزینه و تخصیص زمان توانسته تصویری برازنده سینمای ایران در اذهان جهانی بیافریند یا اینکه باید راهکارهایی دیگر را جستجو کرد.

جشنواره از نظر پرداخت به امور جانبی سینما، قابل توجه بود
خسرو دهقان، منتقد نام آشنای سینما در گفتگو با «بهار» ، برگزاری جشنواره جهانی فجر را قابل توجه دانست و گفت: از نظر نوع پذیرایی، اداره منظم بخش‌های موجود و پرداخت به امور جانبی سینما، این جشنواره قابل توجه بود. به نظرم برای معرفی آثار داخلی و مباحث تخصصی تلاش‌های درخوری صورت گرفته بود. وی در واکنش به موثر بودن تفکیک دو جشنواره جهانی و ملی از هم اظهار داشت: معتقدم این تفکیک و جدایی اشتباه بود و باعث افت تب و تاب دو جشنواره و بی رمق شدن آنها شد. این روند باید روندی رو به جلو باشد که محقق نشده است و فیلمسازان معتبر را متقاعد به حضور کند که تاکنون به دلایل موجود و محدودیت‌ها موجب نشده است.

جشنواره‌ای آرام و متاثر از فضای سیاسی نزدیک به انتخابات
محمود گبرلو، منتقد و کارشناس سینما در گفتگو با «بهار»، برگزاری جشنواره جهانی فیلم فجر را یک ضرورت جدی برای جمهوری اسلامی در عرصه سینما به شمار آورد و گفت: اگر بخواهیم در حوزه فرهنگ و به ویژه در عرصه جهانی فعالیت جدی داشته باشیم، قدرتمند‌ترین ابزاری که در اختیار داریم، سینماست که از طریق آن می‌توانیم برای انتقال مفاهیم، ایده‌ها و فرهنگ انقلاب اسلامی بهره بگیریم. ضرورت دارد که بتوانیم ارتباطات جهانی و تعاملات فرهنگی با دنیا برقرار کنیم که هم با نظرات آنها آشنا شویم و هم بتوانیم دیدگاه‌ها و نظرات خودمان را به آنها منتقل کنیم. برای دستیابی به این مهم، لازم است بتوانیم بستر ارتباطی را فراهم کنیم تا جهانیان با فضا و فرهنگ ایران آشنا شوند.
گبرلو در ادامه افزود: متاسفانه هوشمندی مدیران و مسئولان فرهنگی ما در زمینه ارتباطات جهانی خیلی دیر جواب داده است و نسبت به کشورهایی که موقعیت سینمایی قابل توجهی ندارند، عقب افتاده ایم. برخلاف آنکه ما برخوردار از تاریخ سینمای ملی هستیم و آثار سینمای ما خیلی جدی در جشنواره‌های جهانی در حال درخشیدن هستند، نتوانسته‌ایم فضایی فراهم کنیم که این ارتباط و تعامل با جهانیان به وجود بیاید. در این شرایط سخت پیش آمده، کار مسئولین هم دشوارتر است زیرا بسیاری از فیلمسازان معتبر جهانی به جشنواره جهانی نمی‌آیند و فیلم‌های آنها به راحتی در جشنواره نمایش پیدا نمی‌کنند، در نتیجه تهیه کننده‌ها هم رغبتی برای حضور در ایران ندارند زیرا این جشنواره و بازار جهانی تهران در ابتدای راه است. یادمان نرود در چنین شرایطی جشنواره با سختی‌هایی مواجه است و به نظرم فردی مثل میرکریمی با پشتوانه سینمایی و بینش عمیق فرهنگی_ اعتقادی، پایه گذار قابلی برای این جریان فرهنگی است.

وی در پاسخ به این سؤال که آیا تفکیک جشنواره جهانی فجر از جشنواره ملی موثر هم بوده است؟ ، گفت: تفکیک آن هم ضروری به نظر می‌رسید زیرا در جشنواره فیلم فجر با یک معضل جدی روبه‌رو بودیم که آیا فجر برای رقابت بین متخصصین و دست اندرکاران سینما برگزار می‌شود یا یک نمایش عمومی از تولیدات داخلی برای جشن دهه فجر است؟ این دوگانگی و تضاد باعث شده است که نتوانیم بهره برداری جدی از جشنواره به دست آوریم.

این منتقد سینما افزود: جشنواره جهانی با تفکیک از جشنواره ملی و به دور از شور و هیجانات دهه انقلاب و نمایش عمومی آثار، اتفاق درستی است و لازم است برای گفتگوی حرفه‌ای و تعاملات فرهنگی، تخصصی‌تر تمرکز کنیم. این تفکیک باعث شده است تا فارغ از هیاهوی مسائل سیاسی (که متاسفانه در هنگام جشنواره فجر علیه آن به پا می‌شود) ، بتوانیم با متخصصین و کارشناسان سینمایی حاضر در  جشنواره حتی اگر اندک شمار باشند، تعامل برقرار کنیم. مجری سابق برنامه «هفت» در ادامه از منتقدین سینمایی درخواست کرد تا شرایط موجود را سیاه نمایی نکنند و تنها دست روی نکات منفی جشنواره و برنامه‌های اجرایی آن نگذارند و اظهار داشت: نیاز ضروری به ارتباط جهانی از طریق سینما داریم و لازمه اش فراهم کردن بستر تخصصی آن است. ما اگر نتوانیم رقیبان مان را بشناسیم یا مخالفانی که فعالیت جدی  علیه فرهنگ ما دارند، چگونه می‌توانیم برنامه ریزی اساسی برای تولیدات موفق داشته باشیم؟

وی روند برگزاری جشنواره امسال را نسبت به سال قبل کندتر و غیر حرفه‌ای‌تر ارزیابی کرد و گفت: تحلیلم این است که جشنواره هم متاثر از فضای سیاسی ملتهب نزدیک به انتخابات ریاست جمهوری بوده است. در این شرایط مسئولین سینمایی هم سعی کردند با آرامش عمل کنند و در نتیجه میهمانان خارجی هم حضور جدی نداشتند و مباحث انجام شده هم  چندان کاربردی نبود. از نوع اجرایی هم این جشنواره خیلی شبیه جشنواره داخلی فجر شده بود و بیشتر میهمانان ایرانی مورد توجه قرار می‌گرفتند و بیشتر اخبار منعکس حضور و نظرهای آنها بود تا نظرهای فیلمسازان خارجی.
محمود گبرلو با اشاره به حضور جمع کثیری از دانشجویان در جشنواره جهانی اظهار داشت: این حضور قابل توجه بود، هر چند موجب رشد جشنواره نمی‌شود. در کنار نمایش فیلم ها، نیاز به تبادل و تعامل اندیشه فکری داریم که باید در جلسات تخصصی و حرفه‌ای صورت بگیرد و فکر می‌کنم در این موارد معذوراتی وجود داشته است.

وی نکته قابل توجه جشنواره امسال را محل برگزاری آن دانست و گفت: پردیس چارسو در قلب تهران واقع شده است. این انتخاب می‌تواند هم برای فیلمسازان ایرانی و هم خارجی کاربردی باشد و موجب شود آنها بی‌واسطه فرهنگ عمومی مردم و فضای اجتماعی واقعی ایران را لمس کنند و از آن تاثیر بگیرند.

ارتباط بیشتر با سینمای حرفه‌ای
جهان الزامی است
ابوالحسن داوودی، کارگردان سینما با اظهار اینکه فرصت کمی برای حضور در جشنواره جهانی به دلیل آغاز پیش تولید فیلم جدیدش داشته است، در گفتگو با «بهار» گفت: با این حال با توجه به شرایط موجود و بضاعتی که سینمای ما دارد، احساس می‌کنم کوشش زیادی برای این جشنواره شده و نسبت به سال قبل هم فضا و شکل برگزاری بهتر شده است. وی تفکیک جشنواره جهانی فجر را ضروری خواند و گفت: این جدایی که باید خیلی قبل‌تر اتفاق می‌افتاد و در جلسات و نظرسنجی‌هایی که بعد از اتمام جشنواره‌ها صورت می‌گرفت هم به عنوان نظر شخصی، تفکیک این دو جشنواره را پیشنهاد داده ام. جشنواره فجر، اسم بین‌المللی داشت اما نتوانسته بود موقعیتی بین‌المللی برای خود به وجود آورد و جشنواره صرفا به یک فضای تبلیغاتی تبدیل شده بود که تنها اسم بین‌المللی را یدک می‌کشید و عملا محلی برای نمایش یک سری فیلم‌های دسته دوم و سوم شده بود و حضور میهمانانی که هیچ گونه حاصلی برای سینمای ایران نداشت.

کارگردان فیلم «رخ دیوانه» و «نان و عشق و موتور 1000» در ادامه اظهار داشت: جشنواره کنونی با توجه به موقعیت و شرایط اضطراری که در فضای سیاسی کشور برقرار است، همچنین محدودیت هایی که در ارتباط با سفرهنرمندان به ایران وجود دارد و این نگرانی که مبادا سفرشان به ایران موجب محدودیت‌های بین‌المللی شود، قابل توجه برگزار شد.

داوودی همچنین افزود: یک مشکلی که جشنواره در طی سال‌های گذشته داشت و امسال سعی شده بود تا جشنواره از زیر بار این اتهام خارج شود، اتهام محفلی برگزارشدن آن بود. قبلا اغلب گروه خاصی جشنواره را برگزار می‌کردند و خیلی هم مشخص نبود که چه عوایدی برای سینما به دنبال دارد. فکر می‌کنم شخص میر کریمی سعی داشته است تا جشنواره را از زیر بار این اتهام خارج کند.
این کارگردان سینما در پاسخ به این سؤال که جشنواره جهانی فجر باید به دنبال چه هدفی باشد؟ ، گفت: بضاعت سینمای ما از نظر کمی و کیفی آن قدر هست که در بخش بین‌المللی، موقعیتی رده بالا همچون جشنواره هایی مثل ونیز، کن و برلین را نمایندگی کند. من متوجه محدودیت‌ها و اضطرار سیاسی موجود هستم اما معتقدم بضاعت سینمای ما بالاست و باید جشنواره بین‌المللی اش هم تصویری متناسب و هم‌اندازه با سینمای این سه دهه را نشان بدهد. جشنواره فیلم جهانی فجر باید به سمت جشنواره درجه A بودن، پیش برود تا فیلمسازان ممتاز جهان اشتیاق حضور در آن را پیدا کنند و با وجود شرایط اضطرار سیاسی هم لازم است ارتباط بیشتری با سینمای حرفه‌ای‌تر جهان داشته باشیم.
وی همچنین در واکنش به این سؤال که با توجه به محدودیت‌هایی که از نظر اجرا و نمایش داریم، چقدر می‌توانیم فیلمسازان معتبر جهانی را جذب جشنواره کنیم؟ ، پاسخ داد: اگر سینماگرها موقعیت اضطرار را بفهمند و از طرفی با توجه به شرایط تکنیکی جدید، بتوان محدودیت‌های نمایش آثار را کمتر کرد، جایگاه و اعتبار سینمای ما به گونه‌ای هست که آنها را جذب این جشنواره کند. هر چند قبول دارم که باید به سمت یک استاندارد جهانی پیش برویم و اگر محدودیت‌های موجود مشکل‌ساز می‌شوند، شاید لازم باشد از آنها صرف‌نظر کنیم.

ابوالحسن داوودی در پاسخ به این سؤال که شاید باید استراتژی‌مان را تغییر بدهیم و مثلا روی بازار جهانی مانور دهیم؟‌، چنین گفت: بله این یک راهکار است و سینمای ما نشان داده که این توانایی را دارد. سینمایی که بعد از انقلاب، به یک باره متوقف شد و بعد از آن با محدودیت‌های جدید فرهنگی و مسئله حجاب مواجه شد. به‌خصوص مسئله حجاب، کمابیش با ذات سینما که به دنیای شخصی آدم‌ها و زندگی‌های آنها ورود می‌کند، در تعارض است ولی دیدیم که شد و سینمای ما توانست وارد  مباحث دیگری بشود. اتفاقا سینمای جهان هم به این مباحث توجه کرد و سینمای ما توانست قابلیت‌های خود را در ارتباط‌های جهانی به دست آورد. در برگزاری جشنواره هم می‌توان این شرایط را به وجود آورد و می‌توان جشنواره را به گونه‌ای تخصصی کنیم که این محدودیت‌ها کمتر حس و مطرح شوند.