تاریخ انتشار : ۱۳۹۶/۰۲/۰۹ ساعت ۱۳:۴۵
کد مطلب : ۱۲۹۱۲۳
بومرنگهای انتخاباتی سپهر سیاسی ایران
دکتر علی میرزامحمدی (جامعه شناس)
روزنامه بهار
بومرنگ ابزار شکار و وسیله چوبی پرتابی است که عمدتاً بومیان استرالیا از آن استفاده می‌کردند. شکل این ابزار به گونه‌ای است که اگر با مهارت پرتاب شود، دوباره به سمت پرتاب کننده بازمی‌گردد. استفاده از استعاره بومرنگ ضمن تداعی مفاهیم فریبندگی، دلمشغولی و سرگرمی به ما کمک می‌کند تا این نکته مهم را در مباحث سیاسی مطرح کنیم که برخی استراتژی‌های کاربردی گروه‌ها و جناح‌های سیاسی که به قصد تخریب و آسیب به افراد و جناح‌های سیاسی رقیب انجام می‌گیرد هر چند ممکن است موفقیت هایی در صحنه رقابتهای انتخاباتی به همراه داشته باشد و باعث انزوای نخبه‌های جناح رقیب و پیروزی انتخاباتی آنها شود اما در دوره زمانی دیگر همان استراتژی به خود آنها برخواهد گشت و خود آنها را نشانه خواهد گرفت!؟
تبارشناسی رقابتهای جناحی در ایران نشان می‌دهد که تاکنون دو شکل خطرناک از این بومرنگ در سپهر سیاسی ایران پرتاپ شده است: بومرنگ مذهبی و بومرنگ اقتصادی. در زیر به تشریح این دو می‌پردازیم:
بومرنگ مذهبی: اساس ساخت این شکل از بومرنگ انتخاباتی، بزرگنمایی چهره‌های سیاسی با نشانه‌های دینی (مقدس نمایی) است. ساخت جلوه خطرناک این بومرنگ بر این اساس شکل می‌گیرد که عامه مردم را متقاعد کند و به این باور برساند که فلان نامزد انتخاباتی و چهره سیاسی با عالم غیب پیوند دارد و یا اینکه انتخاب او مورد پسند معصومین می‌باشد. بومرنگهای مذهبی بسیار خطرناک‌تر از دیگر بومرنگهای سپهر سیاسی هستند؛ چراکه مذهب خمیر مایه اصلی باورها و ارزش‌های اجتماعی جامعه ایران را تشکیل می‌دهد. اوج پرتاپ بومرنگهای مذهبی در سپهر سیاسی ایران به دوره احمدی نژاد مربوط می‌شود. متاسفانه برخی شخصیت‌های مذهبی با پیوند دادن او به عالم غیب و معجزه تلقی نمودن انتخابش، حتی گافهای سیاسی او همانند نامه نگاری به رئیس جمهور آمریکا را الهام خداوندی قلمداد نمودند و با تشبیه این نامه به نامه‌های پیامبر خواستار تدریس آن در مدارس و دانشگاه‌ها شدند!؟ اما در آستانه انتخابات پیش رو جلوه‌های جدیدی از این بومرنگ در حال ساخت است.
بومرنگ اقتصادی: وعده‌های غیرمنطقی اقتصادی و معیشتی مانند افزایش یارانه‌ها و یا ایجاد میلیونی شغل، پایه اصلی بومرنگهای اقتصادی را در انتخابات تشکیل می‌دهد. اثرات منفی بومرنگهای اقتصادی را می‌توان در هر دو شکل ممکن نتیجه رقابتهای انتخاباتی بررسی نمود:
الف- در صورت پیروزی انتخاباتی صاحبان این‌چنین شعارهای پوپولیستی، عمل به بسیاری از این وعده‌ها عملاً غیرممکن و با واقعیتهای اقتصادی کشور تطبیق نخواهد داشت. با این همه در صورت عملیاتی شدن ناقص رویکرد اقتصادی پوپولیستی اقتصاد کشور در میان مدت فلج خواهد شد. از طرف دیگر اگر پیروز انتخابات با درک شرایط اقتصادی کشور مجبور به پس گرفتن وعده‌های پوپولیستی داده شده بشود ضربه‌ای مهلک‌تر بر پیکره سرمایه و اعتماد اجتماعی کشور وارد خواهد شد که اثرات ویرانگر آن مدتها بر جای خواهد ماند.
ب- در صورت شکست صاحبان شعارهای پوپولیستی، جناح پیروز که واقعیتهای اقتصادی روز کشور را درک می‌کند با هزینه‌های اجتماعی مواجه خواهد شد و تنش‌های جدیدی را در آینده تجربه خواهد کرد. اقشار پایین جامعه شعارهای انتخاباتی نامزد شکست خورده را همانند چماقی بر سر دولت به کار خواهند گرفت و آه و افسوس‌ها بالا خواهد رفت که چرا فلانی که قول مسکن و شغل داده بود انتخاب نشد؟! این موضوع با القای ناکارآمدی در دولت جدید موج نارضایتی را در جامعه افزایش خواهد داد. متاسفانه این مشابه شرایطی بود که دولت تدبیر و امید تجربه نموده است. خطر بزرگی که ممکن است در این شرایط دولت را تهدید کند این است که برای خروج از این موج القای ناکارآمدی در بین اقشار کم درآمد جامعه توصیه شود که دولت از حرکتهای پوپولیستی بهره بگیرد. توصیه به حرکتهای پوپولیستی حتی اگر نیت خیرخواهانه هم داشته باشد حرکتی روبه عقب و مرتجعانه است و نباید دولت تدبیر و امید به آن تن بدهد. دولتی که به ویروس پوپولیسم آلوده شود دیگر نخواهد توانست به جنگ بیماری اجتماعی پوپولیستی برود؟!
با توجه به آنچه رفت لازم است خطرات بومرنگهای انتخاباتی جدی گرفته شود. کنترل این مساله می‌تواند در سیاستگذاری کلان کشور مد نظر قرار بگیرد. بر این اساس شاید تشکیل کمیته‌ای برای رصد بومرنگهای مذهبی و اقتصادی انتخابات و جلوگیری از اثرات بد آنها بر جامعه ضروری باشد. این کمیته می‌تواند درباره نحوه عملی شدن وعده‌های داده شده و منابع تامین مالی آنها از نامزدهای مدعی بازخواست نماید. همچنین درباره بومرنگهای مذهبی نیز مراجع تقلید می‌توانند با تذکر جدی مانع از آسیب دیدن باورهای اعتقادی مردم بشوند.
اما جدا از این حرکت کنترلی در سیاستگذاری کلان کشور باید مبارزه با این بومرنگهای انتخاباتی به باور عمومی مردم تبدیل بشود. باید یاد بگیریم امام هشتم در جغرافیای فکری و اعتقادی مردم ایران جایگاهی رفیع و غیرقابل انکار دارد. هرگونه بهره‌برداری از این جغرافیای فکری و اعتقادی در رقابتهای سیاسی صدمات جبران ناپذیری به همراه خواهد داشت. باید یاد بگیریم که رویاهای خود را که حاصل تصورات و القاهای ذهنی روزمره ما درباره فلان نامزد انتخاباتی حتی اگر به زعم ما به عالم غیب مرتبط باشد در محافل و مجالس بیان نکنیم. باید یاد بگیریم که بیان این رویاها از‌تریبونهای عمومی و مذهبی هم به باورهای مردم و هم به اعتبار این‌تریبونها آسیب می‌زند.
باید یاد بگیریم نامه سیاستمداران به سران دیگر کشورها را به نامه‌های پیامبران و معصومین تشبیه نکنیم. باید یاد بگیریم که درصدی نیز برای خطاها و لغزش‌های احتمالی آنها قایل بشویم و مدینه فاضله‌ای را به تصور روی کار آمدن آنها در افکار عمومی خلق نکنیم. باید یاد بگیریم که ما در جامعه جهانی زندگی می‌کنیم و وضعیت اقتصادی جامعه ما چه بخواهیم و نخواهیم، چه کم یا زیاد متاثر از راوابط بین المللی خواهد بود. باید یاد بگیریم که ممکن است پیروز انتخابات با انتظارات جناحی و اعتقادی و حتی اقتصادی ما فاصله زیادی داشته باشد اما مطمئن باشیم که پیروزی با توسل به بومرنگهای مذهبی و اقتصادی خطری بسیار دامنه دارتر از انزوای سیاسی به همراه خواهد داشت.
روزنامه بهار
بومرنگ ابزار شکار و وسیله چوبی پرتابی است که عمدتاً بومیان استرالیا از آن استفاده می‌کردند. شکل این ابزار به گونه‌ای است که اگر با مهارت پرتاب شود، دوباره به سمت پرتاب کننده بازمی‌گردد. استفاده از استعاره بومرنگ ضمن تداعی مفاهیم فریبندگی، دلمشغولی و سرگرمی به ما کمک می‌کند تا این نکته مهم را در مباحث سیاسی مطرح کنیم که برخی استراتژی‌های کاربردی گروه‌ها و جناح‌های سیاسی که به قصد تخریب و آسیب به افراد و جناح‌های سیاسی رقیب انجام می‌گیرد هر چند ممکن است موفقیت هایی در صحنه رقابتهای انتخاباتی به همراه داشته باشد و باعث انزوای نخبه‌های جناح رقیب و پیروزی انتخاباتی آنها شود اما در دوره زمانی دیگر همان استراتژی به خود آنها برخواهد گشت و خود آنها را نشانه خواهد گرفت!؟
تبارشناسی رقابتهای جناحی در ایران نشان می‌دهد که تاکنون دو شکل خطرناک از این بومرنگ در سپهر سیاسی ایران پرتاپ شده است: بومرنگ مذهبی و بومرنگ اقتصادی. در زیر به تشریح این دو می‌پردازیم:
بومرنگ مذهبی: اساس ساخت این شکل از بومرنگ انتخاباتی، بزرگنمایی چهره‌های سیاسی با نشانه‌های دینی (مقدس نمایی) است. ساخت جلوه خطرناک این بومرنگ بر این اساس شکل می‌گیرد که عامه مردم را متقاعد کند و به این باور برساند که فلان نامزد انتخاباتی و چهره سیاسی با عالم غیب پیوند دارد و یا اینکه انتخاب او مورد پسند معصومین می‌باشد. بومرنگهای مذهبی بسیار خطرناک‌تر از دیگر بومرنگهای سپهر سیاسی هستند؛ چراکه مذهب خمیر مایه اصلی باورها و ارزش‌های اجتماعی جامعه ایران را تشکیل می‌دهد. اوج پرتاپ بومرنگهای مذهبی در سپهر سیاسی ایران به دوره احمدی نژاد مربوط می‌شود. متاسفانه برخی شخصیت‌های مذهبی با پیوند دادن او به عالم غیب و معجزه تلقی نمودن انتخابش، حتی گافهای سیاسی او همانند نامه نگاری به رئیس جمهور آمریکا را الهام خداوندی قلمداد نمودند و با تشبیه این نامه به نامه‌های پیامبر خواستار تدریس آن در مدارس و دانشگاه‌ها شدند!؟ اما در آستانه انتخابات پیش رو جلوه‌های جدیدی از این بومرنگ در حال ساخت است.
بومرنگ اقتصادی: وعده‌های غیرمنطقی اقتصادی و معیشتی مانند افزایش یارانه‌ها و یا ایجاد میلیونی شغل، پایه اصلی بومرنگهای اقتصادی را در انتخابات تشکیل می‌دهد. اثرات منفی بومرنگهای اقتصادی را می‌توان در هر دو شکل ممکن نتیجه رقابتهای انتخاباتی بررسی نمود:
الف- در صورت پیروزی انتخاباتی صاحبان این‌چنین شعارهای پوپولیستی، عمل به بسیاری از این وعده‌ها عملاً غیرممکن و با واقعیتهای اقتصادی کشور تطبیق نخواهد داشت. با این همه در صورت عملیاتی شدن ناقص رویکرد اقتصادی پوپولیستی اقتصاد کشور در میان مدت فلج خواهد شد. از طرف دیگر اگر پیروز انتخابات با درک شرایط اقتصادی کشور مجبور به پس گرفتن وعده‌های پوپولیستی داده شده بشود ضربه‌ای مهلک‌تر بر پیکره سرمایه و اعتماد اجتماعی کشور وارد خواهد شد که اثرات ویرانگر آن مدتها بر جای خواهد ماند.
ب- در صورت شکست صاحبان شعارهای پوپولیستی، جناح پیروز که واقعیتهای اقتصادی روز کشور را درک می‌کند با هزینه‌های اجتماعی مواجه خواهد شد و تنش‌های جدیدی را در آینده تجربه خواهد کرد. اقشار پایین جامعه شعارهای انتخاباتی نامزد شکست خورده را همانند چماقی بر سر دولت به کار خواهند گرفت و آه و افسوس‌ها بالا خواهد رفت که چرا فلانی که قول مسکن و شغل داده بود انتخاب نشد؟! این موضوع با القای ناکارآمدی در دولت جدید موج نارضایتی را در جامعه افزایش خواهد داد. متاسفانه این مشابه شرایطی بود که دولت تدبیر و امید تجربه نموده است. خطر بزرگی که ممکن است در این شرایط دولت را تهدید کند این است که برای خروج از این موج القای ناکارآمدی در بین اقشار کم درآمد جامعه توصیه شود که دولت از حرکتهای پوپولیستی بهره بگیرد. توصیه به حرکتهای پوپولیستی حتی اگر نیت خیرخواهانه هم داشته باشد حرکتی روبه عقب و مرتجعانه است و نباید دولت تدبیر و امید به آن تن بدهد. دولتی که به ویروس پوپولیسم آلوده شود دیگر نخواهد توانست به جنگ بیماری اجتماعی پوپولیستی برود؟!
با توجه به آنچه رفت لازم است خطرات بومرنگهای انتخاباتی جدی گرفته شود. کنترل این مساله می‌تواند در سیاستگذاری کلان کشور مد نظر قرار بگیرد. بر این اساس شاید تشکیل کمیته‌ای برای رصد بومرنگهای مذهبی و اقتصادی انتخابات و جلوگیری از اثرات بد آنها بر جامعه ضروری باشد. این کمیته می‌تواند درباره نحوه عملی شدن وعده‌های داده شده و منابع تامین مالی آنها از نامزدهای مدعی بازخواست نماید. همچنین درباره بومرنگهای مذهبی نیز مراجع تقلید می‌توانند با تذکر جدی مانع از آسیب دیدن باورهای اعتقادی مردم بشوند.
اما جدا از این حرکت کنترلی در سیاستگذاری کلان کشور باید مبارزه با این بومرنگهای انتخاباتی به باور عمومی مردم تبدیل بشود. باید یاد بگیریم امام هشتم در جغرافیای فکری و اعتقادی مردم ایران جایگاهی رفیع و غیرقابل انکار دارد. هرگونه بهره‌برداری از این جغرافیای فکری و اعتقادی در رقابتهای سیاسی صدمات جبران ناپذیری به همراه خواهد داشت. باید یاد بگیریم که رویاهای خود را که حاصل تصورات و القاهای ذهنی روزمره ما درباره فلان نامزد انتخاباتی حتی اگر به زعم ما به عالم غیب مرتبط باشد در محافل و مجالس بیان نکنیم. باید یاد بگیریم که بیان این رویاها از‌تریبونهای عمومی و مذهبی هم به باورهای مردم و هم به اعتبار این‌تریبونها آسیب می‌زند.
باید یاد بگیریم نامه سیاستمداران به سران دیگر کشورها را به نامه‌های پیامبران و معصومین تشبیه نکنیم. باید یاد بگیریم که درصدی نیز برای خطاها و لغزش‌های احتمالی آنها قایل بشویم و مدینه فاضله‌ای را به تصور روی کار آمدن آنها در افکار عمومی خلق نکنیم. باید یاد بگیریم که ما در جامعه جهانی زندگی می‌کنیم و وضعیت اقتصادی جامعه ما چه بخواهیم و نخواهیم، چه کم یا زیاد متاثر از راوابط بین المللی خواهد بود. باید یاد بگیریم که ممکن است پیروز انتخابات با انتظارات جناحی و اعتقادی و حتی اقتصادی ما فاصله زیادی داشته باشد اما مطمئن باشیم که پیروزی با توسل به بومرنگهای مذهبی و اقتصادی خطری بسیار دامنه دارتر از انزوای سیاسی به همراه خواهد داشت.
