به روز شده در ۱۴۰۳/۰۲/۰۱ - ۱۳:۵۶
 
۰
تاریخ انتشار : ۱۳۹۶/۰۵/۲۹ ساعت ۱۱:۳۲
کد مطلب : ۱۳۵۳۶۴
عرضه کتاب در اشکال مختلف کمک به فرهنگ مطالعه

دستفروشان فرهنگ یا سایه فروشان دانایی

گروه فرهنگی: پدیده دستفروشی کتاب از جمله موضوعاتی است که همواره مخالفان و موافقانی دارد، برخی رشد این پدیده را ناشی از مسائل اقتصادی دانسته و بعضی دیگر علاقه به کتاب و مطالعه را از جمله روی آوردن دستفروشان به این شغل کاذب عنوان کرده اند.
دستفروشان فرهنگ یا سایه فروشان دانایی
به گزارش ایرنا، گروهی معتقدند فعالیت دست فروشان کتاب ماهیتی فرهنگی دارد بنابراین باید رفتاری متفاوت در مقایسه با دیگر دستفروشان با آنان داشت زیرا دستفروشان فرهنگ را در خیابان اشاعه می دهند، برخی هم بر این باورند که این مساله منجر به عرضه کتاب های بی محتوا و فاقد مجوز می شود، هرچند توهین به صاحبان قلم نیز به شمار می آید.طی یک تحقیق در تهران که حسین ایمانی‌جاجرمی مدرس موسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران به آن اشاره کرده، از میان 100 نمونه مورد بررسی، 80 مورد از شغل دستفروشی خود اظهار بیزاری کرده اند، این افراد دلایل این مساله را در 27 مورد بی‌آبرویی، 28 مورد نبود ثبات شغلی - مکانی و 17 مورد مزاحمت‌های شهرداری عنوان کرده‌اند.هرچند این آمار بطور کلی درباره دستفروشی است اما به باور بسیاری از فعالان عرصه نشر، دستفروشی کتاب نیز رشد زیادی طی سالهای اخیر حتی در استان های دیگر داشته به گونه ای که هیچ نهاد و یا سازمانی با آن برخوردی نمی کند.

** عرضه کتاب در اشکال مختلف کمک به فرهنگ مطالعه
نویسنده مجموعه داستان «آن که باد می‌کارد» در این باره به خبرنگار ایرنا می گوید: پدیده دستفروشی کتاب را نمی‌توان به شکل مطلق ارزیابی کرد و آن را کاملا مثبت یا کاملا منفی دانست، در جامعه‌ای با سرانه مطالعه پایین که هنوز فرهنگ کتابخوانی در آن به درستی نهادینه نشده، عرضه کتاب در اشکال مختلف، کمک به ترویج فرهنگ مطالعه است.احمد طبایی می افزاید: دست فروشی، بازار غیررسمی فروش کتاب است که از ساز و کارهای قانونی پیروی نمی‌کند اما نباید فراموش کرد، چنین بازاری برای پاسخگویی به نیازهایی که در بازار رسمی برآورده نمی‌شود، شکل می‌گیرد.

به گفته وی، وقتی مخاطبان به دنبال کتاب‌هایی هستند که از آخرین زمان تجدید چاپ آنها سالها گذشته و در ویترین کتابفروشی‌ها پیدا نمی‌شود و یا کتاب‌هایی که قیمت آنها بالاتر از قدرت خرید بخش‌ عمده‌ای از جامعه است، خواه ناخواه سری هم به دستفروشان می‌زنند تا شاید همان کتاب‌های کمیاب یا گران را با بهایی کمتر خریداری کنند.طبایی ادامه می دهد: دستفروشی کتاب هم مانند هر کسب و کار غیر رسمی دیگر، مشکلاتی برای اصناف مرتبط که به شکل قانونی فعالیت می‌کنند، به وجود می‌آورد، وقتی کتابفروشان در بازار نه چندان پررونق کتاب، ناچار به تحمل هزینه‌های هنگفتی نظیر اجاره محل، آب، برق، گاز، تلفن و حقوق کارکنان هستند، حضور رقیبان ناخوانده‌ای مانند دستفروشان کتاب، کسب و کار آنها را با چالش مواجه می‌کند.
این نویسنده اضافه می کند: یکی از اصنافی که به شکل مستقیم از فعالیت دستفروشان کتاب متضرر می‌شود، نویسندگان و ناشرانی هستند که کتاب‌های آنها به شکل غیرقانونی تکثیر و توزیع می‌شود، بی‌آنکه کمترین بهره‌ای نصیبشان شود.طبایی می گوید: به نظر می‌رسد بهترین و کم‌هزینه‌ترین راهکار در برخورد با پدیده دستفروشی کتاب، ساماندهی آن است زیرا بدین ترتیب که با تعریف ساز و کارهای مناسب، حداقلی از نظارت بر دستفروشان کتاب اعمال شود و در ازای آن، برخی خدمات و تسهیلات به دستفروشانی که به این سطح از نظارت تن داده و از ساز وکارهای قانونی پیروی می‌کنند، ارایه شود.

** ساماندهی علمی دستفروشی کتاب
یک نویسنده و مسوول انتشارات اندیشه سرا نیز می گوید: دست فروشی به طور کلی که دستفروشی کتاب زیرمجموعه آن است، مساله ای ریشه دار است که نباید در مراحل حل آن، صورت مساله را پاک کرد و یا آن را حل نشده رها کرد، باید برای ساماندهی آن برنامه علمی کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت داشت.بهزاد پاکروح با بیان اینکه جمع کردن دستوری دستفروشان، پاک کردن صورت مساله است، می افزاید: باید آنها را ساماندهی کرد و بهترین کار در این راه، ایجاد «بازارهای دائمی برای دستفروشان» در مکان های مناسب است، بازار ساماندهی شده دستفروش ها حتی در مرفه ترین کشورهای دنیا هم وجود دارد.به گفته وی، در صورتی که یک دستفروش حق داشته باشد، دستفروشی کند، باید برای مشتری هم این حق را قائل شد که از کسی خرید کند که فردا در همان مکان حضور دارد و پاسخگوست نه این که جنسی تقلبی بفروشد و جایش را عوض کند.
پاکروح ادامه می دهد: ساماندهی دستفروش ها را نباید با اخذ وجه و دادن اجازه دستفروشی به آنها اشتباه گرفت، ساماندهی دستفروش ها مدیریت علمی می خواهد، باید هویت و مکان دستفروش مشخص باشد و بر کیفیت و منشا اجناس و نحوه کار او نظارت شود.به گفته این نویسنده، دستفروشی فقط سد معبر نیست که با نیروهای رفع سد معبر رفع شود.

** برخوردهای سلبی در مقابله با دستفروشی کتاب چاره‌ساز نیست
مدیر نشر نارنج نیز برخوردهای سلبی برای مقابله با پدیده دستفروشی کتاب را چاره ساز ندانسته و به ایرنا می گوید: نتیجه این کار معکوس خواهد بود.کاوه کرباسی با بیان اینکه دستفروشان کتاب هر روز مانند قارچ سربرمی آورند آنها را برای صنعت نشر و اقتصاد کتاب مضر می داند و می افزاید: برخی از دستفروشان فقط به دنبال پول و سودجویی هستند که بیشترین صدمه و ضربه نیز توسط همین افراد به حوزه نشر وارد می شود.
وی ادامه می دهد: برخی افراد با انتشار و چاپ افست کتاب‌های کمیاب و آثار برتر ناشران، آنها را در خیابان عرضه می کنند، ریشه این کار نیز سیاستگذاری های نادرست وزارت ارشاد در همه دوره ها در این زمینه است.
کرباسی معتقد است با جلوگیری از چاپ یک کتاب، کنجکاوی ها درباره آن افزایش یافته و سبب می شود مخاطب آن را با قیمت بالاتر و به هر ترتیبی تهیه و مطالعه کند بنابراین هر کتابی اعم از مجاز و غیر مجاز را می توان در حاشیه خیابان انقلاب پیدا کرد.این ناشر و مولف اضافه می کند: وقتی یک مخاطب مانعی سر راه تهیه کتاب ببیند، در برابر آن مقاومت کرده و از روش های مختلف سعی کند آن را یافته و بخواند بنابراین ممنوع کردن انتشار یک کتاب و یا اکران یک فیلم نمی تواند مانع از خواندن و دیدن آن شود.
مدیر مسئول نشر نارنج می گوید: وزارت ارشاد نباید در ارائه مجوز برای نشر یک کتاب سخت‌گیری کند زیرا در هر صورت هر کتابی که با مشکل مجوز انتشار روبرو شود، به صورت زیر زمینی چاپ شده و در اختیار مردم قرار خواهد گرفت.

** شرایط اقتصادی و دستفروشی کتاب
یک کارشناس چاپ و نویسنده کودک و نوجوان نیز می گوید: اولین حاصل قوانین ممیزی بیش از حد، فاصله گرفتن خوانندگان و مصرف کنندگان کتاب از بازار رسمی و روی آوردن آنها به بازار غیر رسمی است زیرا کالای مطلوب و خواسته شان را در آن راحت تر و بیشتر از بازار رسمی می یابند.علی بیگدلی می افزاید: توجه نسبت به کتابهایی که دست فروشان در بساط خویش فراوان دارند، خود ترازوی قابل اعتمادی برای درک بازار است، در نبود ساز و کارهای موثر شناخت نیاز مخاطب، اتفاقا باید دست بوس سایه فروشان دانایی بود زیرا چراغ به دست گرفته اند و دو کار مهم و عمده را بدون هیچ چشمداشتی انجام می دهند. یکی آنکه رابطه مردم کوچه و خیابان را با کتاب حفظ می کنند و دیگری آنکه به ناشران و نویسندگان راه را نشان می دهند.

وی ادامه می دهد: در صورتی که ناشر، کتابفروش و نویسنده، قدر این نعمت را می دانست، چه بسا که از آن بهره های بسیار می برد، بار به این سنگینی را این سایه فروشان، به بهای ناچیز بر گرده گرفته و به پیش می برند، کاش شرایط طوری بود که آنها نیز می توانستند از این استعداد بی نظیر خود در درک دقیق و کاربردی خواسته های مردم بهره می گرفتند و راه و چاه را به سایر فعالان نشان می دادند، هرچند جای افسوس باقی است که این فضا با بی توجهی به حقوق معنوی صاحبان آثار، اعم از ناشر و نویسنده، قرین است. بیگدلی با بیان اینکه شرایط کلان اقتصادی در کشور به گونه ای است که نمی توان به فعالان بازار غیر رسمی به طور مستمر خرده گرفت، اضافه می کند: به احتمال زیاد، بسیاری از آنها راغب هستند تا استعداد و توانشان را در مسیر قانونی هم بکار گیرند اما روشن است که وقتی اقتصاد رسمی پاسخگوی نیاز فعالان اقتصادی در تولید شغل و ایجاد فضای کار نیست، مردم خود دست به کار خواهند شد هرچند این با همه بدی هایش، خوبی هایی هم دارد و نشان می دهد که آنها قدرت و هوشمندی لازم برای کارآفرینی را دارند.به گفته وی، این افراد رابطه گمشده و مبهم اقتصاد رسمی را با مردم و مصرف کنندگان و خواسته های آنان بازسازی می کنند و در یک وضعیت کج دار و مریز، نیاز آنان را بر طرف می سازند و نان بر سر سفره خویش از راه «کتاب» می گذارند.

** عرضه کتاب های بی محتوا و غیر مجاز
یک نویسنده و منتقد ادبی نیز دست فروشی کتاب در خیابانهای شهر را توهین به صاحبان قلم دانسته و به ایرنا می گوید: یکی از دلایل استقبال مردم از کتابهایی که به این شیوه به فروش می رسند، این است که کتاب توسط دست فروشان در معرض دید آنها قرار می گیرد، مثل غذا که باعث تحریک ذائقه افراد می شود.جعفر سید با بیان اینکه سالهاست شاهد پدیده زشت دستفروشی کتاب در مکان هایی به خصوص پیاده روهای خیابان هستیم،می افزاید: دست فروشی کتاب پدیده ای است که در آن برخی افراد به فروش انواع کتاب رنگ و رو رفته، بدون شناسنامه، غیر مجاز و ضعیف از نظر محتوا در حوزه های مختلف اقدام و مردم نیز حتی آنهایی که چندان اهل کتاب نیستند، این کتاب ها را خریداری می کنند.به گفته وی، یکی از دلایلی که مردم به خرید کتاب از دستفروشان روی می آورند، قیمت پایین آن است، هرچند قرار گرفتن کتاب در معرض دید عموم، افراد را به تهیه کتاب و سپس مطالعه ترغیب می کند، بنابراین نیاز است در فضایی مناسب انواع کتابهای خوب به مردم معرفی شود و آنها را از اخبار این حوزه آگاه کرد.
مدیر انتشارات آشنایی با بیان اینکه بسیاری از ناشران فاقد فروشگاهی برای عرضه کتاب های خود هستند، تصریح می کند: برخی از این افراد کتاب های خود را به دست دستفروشانی می سپرند که در هر نقطه شهر بساطی را برای فروش کتاب پهن کرده اند، بساطی که در بیشتر مواقع در آن کتاب های نامرغوب و مساله دار هم به چشم می خورد، در حالیکه برای رونق کار ناشران بدون ویترین و فروشگاه نیز باید به دنبال راهکارها بود.
این شاعر و منتقد ادبی با بیان اینکه برخی دست فروشان افرادی ناآگاه و بی سواد هستند که فقط برای امرار معاش به این کار تن داده اند، می افزاید: نهادهای فرهنگی باید برای جمع آوری دست فروشان و دلالان یار مهربان تدابیری بیاندیشند تا آنها بتوانند در مرکزی مشخص مانند جمعه بازارها اقدام به فروش کتاب های خود کنند، در این میان تبلیغ هم بشود و با نظارت های مستمر نیز مانع از عرضه کتاب های یاد شده شوند.به گفته سید، قوانین مربوط به سد معبر و فروش کتاب های غیرمجاز می تواند مانعی برای ادامه فعالیت دست فروشانی شود که علاوه بر ضربه زدن به صنعت نشر، چهره شهر را زشت و ناخوشایند کرده اند.