دریافت لینک صفحه با کد QR
مروری بر سینمای‌دفاع مقدس
وجوه پنهان یک واقعه تاریخی
1 مهر 1396 ساعت 13:28
مرجان یگانه پرست- روزنامه بهار
هفته دفاع مقدس‌نه تنها در تقویم رسمی و حافظه مردمان این سرزمین اهمیت و جایگاه ویژه‌ای دارد که فصل مهمی از سینمای ملی مان را هم به خود اختصاص داده است. بخش اعظمی از تاریخ سینمای ایران به این بازه زمانی مربوط می‌شود. فیلم هایی که به این بازه زمانی می‌پردازند، راوی داستان‌های جنگ تحمیلی، آزادگان و وقایع آن هستند و بخشی دیگر از این فیلم‌ها به تبعات اجتماعی بعد از جنگ تحمیلی می‌پردازند. این هفته به مناسبت سالروز شروع جنگ تحمیلی از سوی رژیم بعث عراق علیه جمهوری اسلامی ایران نامگذاری شده است و از ۳۱ شهریور تا 6 مهر ادامه دارد. در طی سال‌های متمادی، فیلم هایی زیادی دراین باره ساخته شده‌اند که بخشی از آنها اثرگذارترین و خاطره انگیزترین فیلم‌های تاریخ سینمای ما شده اند. نکته اینکه امسال فیلمی نماینده ایران برای شرکت در آکادمی اسکار شد که در دسته‌بندی فیلم‌های دفاع مقدسی قرار می‌گیرد.
***
ثبت وقایع، تقویت آرمان‌ها و رنگ واقعیت
همزمان با جنگ تحمیلی که بخش‌های مختلف جامعه را به سکون و حتی تعطیلی واداشت، سینما کارکرد جدیدی پیدا کرد و به کمک نمایش و تقویت روحیه مردمی و آرمان‌های ملی در آمد. رفته رفته سینما از وجه سرگرمی و گیشه‌ای به رویه‌ای آرمانی و متفاوت از قبل تبدیل شد. فیلم هایی که ضمن دربر داشتن بخشی از لحظات و تاریخ دوران دفاع مقدس، نقطه هدف‌ها و دیدگاه‌هایی منحصر به زمانه را نشانه رفت و آن هشت سال، تاثیری جدی و عمیق در تاریخ و جامعه ایرانی ایجاد کرد. تاثیری که تا سال‌ها ادامه پیدا کرد و این اثرات همچنان پابرجاست و تا سال‌ها نیز ادامه خواهد یافت. برخی از فیلم هایی که همزمان با جنگ تحمیلی ایران و عراق ساخته شدند،«افق» به کارگردانی رسول ملاقلی‌پور،«مهاجر» به کارگردانی ابراهیم حاتمی کیا و‌در «مسلخ عشق» به کارگردانی کمال تبریزی هستند و در ادامه فیلم‌هایی مانند« بلمی به سوی ساحل» رسول ملاقلی‌پور 1364، «کانی مانگا» سیف‌الله داد 1367 «عقاب‌ها» ساموئل خاچیکیان 1364 و «عروسی خوبان» محسن مخلباف 1367 نمونه‌های موفق این سبک شدند.
در طول سال‌های جنگ دوربین سینماگران روی صحنه‌های جنگی تاکید کردند. بعدها هم پرداخت به واقعه‌های زمان جنگ، جاذبه خاص خود را داشت و فیلم هایی چون‌دوئل‌ساخته احمد رضا درویش،روز سوم‌ساخته محمد حسین لطیفی،ملکه‌ساخته محمد باشه آهنگر و این اواخر فیلم تحسین شده‌ایستاده در غبار‌ساخته محمد حسین مهدویان توانستند این وجه از این ژانر را به خوبی نمایش دهند. به تازگی هم فیلم‌نفس‌ساخته نرگس آبیار که به عنوان نماینده ایران در اسکار انتخاب شد، وجوه دیگری از زندگی دوران جنگ تحمیلی را به خوبی روایت می‌کند و زندگی خانواده‌هایی که به تبع جنگ تحت فشار و آسیب قرار گرفت. فیلمی که موفقیت‌های جهانی بسیاری به دست آورده است و می‌تواند توجه محافل هنری جهان را به آنچه بر جامعه ایرانی رفت جلب کند.
تبعات جنگی در دل جامعه
بعد از اتمام جنگ تحمیلی، این سبک که به ژانری جدی و پر کارکرد در سینمای ملی شده بود، همچنان ادامه یافت و اگر دیگر به نمایش صحنه‌های نبرد و عملیات مختلف نمی‌پرداخت، وارد بخش جدیدی از این اتفاق تاریخی شده بود و آن پرداختن به تبعات جنگ تحمیلی در جامعه بود. تبعاتی که بعد از جنگ، جامعه را متاثر کرده بود و آنها که جان و هستی‌شان را در این کارزار از دست داده بودند و سهم بزرگی در آن داشتند، متعرض تغییر سبک زندگی و کمرنگ شدن برخی از آرمان‌ها که دیگر با روح زمانه نمی‌خواند و برخی دیگر از مردم هم از التهاب و سختی‌های دوران جنگ دلسرد و زده شده بودند و طالب تغییراتی اساسی در روال زندگی بودند. این دو قطب مهم به اضافه اثراتی که جامعه را متاثر کرد، کارکرد سینمای دفاع مقدس را جابه جا کرد.
در این دست فیلم‌های ساخته‌های ابراهیم حاتمی کیا و رسول ملاقلی پور، فیلمسازان مهم این سبک بودند. «از کرخه تا راین»، «بوی پیرهن یوسف»، «آژانس شیشه‌ای» و«سفر به چزابه»، «مزرعه پدری» و «میم مثل مادر» از شاخص‌ترین فیلم‌های این دوران بود. فیلم‌هایی که وضعیت اسرا و خانواده هاشان، وضعیت جانبازان در جامعه جنگ زده و در حال گذار و مواردی از این دست را مطرح می‌کرد.«کیمیا» ساخته احمد رضا درویش، «گیلانه» ساخته رخشان بنی اعتماد و«ارتفاع پست» ساخته ابراهیم حاتمی‌کیا و این اواخر«شیار 143» ساخته نرگس آبیار عمقی از این تبعات را به خوبی به تصویر کشیدند.
شوخی با ژانر دفاع مقدس
بعد از دوران جنگ تحمیلی و فاصله گرفتن از آن، در ابتدا پرداختن به اثرات بعد از جنگ که جامعه را تحت تاثیر خود قرار داده بود، مورد توجه فیلمسازان قرار گرفت اما در ادامه وجه دیگری از نگاه به این دوران پا گرفت که به نوعی با تابوشکنی همراه شد. مواردی در دل جدیت و اهمیت این ژانر وجود داشت که درباره آن شوخی هم می‌شد و بخشی از زندگی مردم بود اما ابراز آن با صراحت نبود زیرا حساسیت برانگیز بودند و واکنش‌های بسیاری رابرمی انگیخت. یکی از سرمداران این نوع فیلم که با موضوع دفاع مقدس شوخی کرد و کاراکتری متفاوت با قهرمان و اسطوره هایی که تا به حال بر پرده سینماهای ما ساخته شده بود، معرفی کرد، فیلم«لیلی با من است»ساخته کمال تبریزی بود.
این فیلم، فیلمی پیش رو و متفاوت بود زیرا برخورد طنازانه با مواردی را مطرح کرد که تا پیش از آن تابو بودند. این فیلم به شدت از سوی مخاطبان استقبال شد زیرا بازگو کننده بخشی از جامعه بودند که احساس می‌کردند مورد توجه قرار نمی‌گیرند و دیده نمی‌شوند. در ادامه فیلم‌هایی دیگری در این وجه از ژانر دفاع مقدس ساخته شدند که شاید بتوان شاخص‌ترین آنها را «اخراجی‌های 1 و 2» دانست که نه تنها با بخش هایی از ارزش‌های دفاع مقدس راه شوخی را باز کرد که کاراکترهایی خرابکار و بزه کار را به عنوان اسطوره معرفی کرد. همچنین «دموکراسی در روز روشن» ساخته علی عطشانی، «ضدگلوله» ساخته مصطفی کیایی و همچنین به نوعی«نهنگ عنبر 1 و 2» با مواردی ارزشی دوران دفاع مقدس شوخی کردند.
دورانی همچنان تپنده و متاثر
مدت‌ها از دوران جنگ گذشته است اما همچنان بسیاری از سوژه‌ها و داستان‌ها و شخصیت‌های مهم باقی مانده‌اند که جای پرداخت دارند و حتی روایتی دوباره را طلب می‌کنند. علاوه بر آن نسلی که در جنگ تحمیلی حضوری موثر داشتند و جامعه‌ای که از آن متاثر شد یا آسیب هایی جدی دید، تا سال‌ها ادامه حیات دارند که داستان زندگی آنها می‌تواند دستخوش ساخت فیلم هایی در این ژانر شوند.بنابراین شاید دوران جنگ تحمیلی گذشته باشد اما تبعات و روایات آن همچنان زنده و پابرجا مانده‌اند و همان طور که سال‌ها است از جنگ جهانی دوم گذشته است اما هنوز فیلم هایی از آن دوران ساخته و مطرح می‌شوند. فیلم هایی که با طرح روایت دوران گذشته، مسائل مهم روز و زمانه را مطرح و ارزش‌های آن را روزآمد می‌کنند. این وجه از سینما که پاسخگوی نیاز داخلی و مردمی بوده و است، می‌تواند در عرصه جهانی هم حرف هایی برای گفتن داشته باشد و جامعه جهانی را به سوی خود جلب کند و ظلم هایی که بر آنها رفت را روایت کنند. شاید در قدم اول فیلم«نفس» آبیار در آکادمی مهم اسکار که توجه جهانیان به آن بوده است، توجه جامعه جهانی را به برهه‌ای از تاریخ این مملکت جلب کند. ضمن اینکه وجوه بسیاری از این واقعه تاریخی چه در زمانه آن و چه بعد از آن، جامعه ما را متاثر کرده و همچنان پنهان مانده است.
کد مطلب: 137206