موضوعی که در بهترین و بدترین وضعیتش است

حسن هاشمی‌ میناباد استاد ترجمه و زبان‌شناسی دانشگاه آزاد اراک درباره وضعیت ترجمه در ایران، در عین حال گفت: در حال حاضر در بهترین و بدترین وضعیت تاریخ ترجمه ایران هستیم. چون مترجمان بسیار بزرگی داریم که ترجمه‌هایشان قطعا در میان آثار کلاسیک زبان فارسی ماندگار می‌شود و از طرفی مسائل نظری ترجمه هم به مقدار زیادی مطرح شده و در کنار تجربه به نظریه هم پرداخته می‌شود، اوضاع ترجمه در بهترین حالت است. او از سوی دیگر با بیان این‌که اوضاع ترجمه در هیچ دوره‌ای از تاریخ ایران این‌قدر آشفته نبوده گفت: متاسفانه برخی افراد با حداقل سواد ترجمه و با حداقل سواد تخصصی به امر ترجمه می‌پردازند و با روابطی که دارند ترجمه‌هایشان را حتی در دانشگاه‌ها به عنوان کتاب درسی انتشار می‌دهند.

این استاد ترجمه و زبانشناسی اظهار کرد: مترجمی که نه انگلیسی می‌داند و نه به تخصص آن موضوع وارد است کتابی را ترجمه می‌کند که به کتاب‌های درسی دانشگاهی نفوذ پیدا کرده و آن‌گاه این کتاب‌ها قرار است پایه علمی دانشجویان را بسازد. وی تصریح کرد: گاهی اوقات کتاب‌ها را تکه‌پاره می‌کنند و با حداقل قیمت برای ترجمه به افراد مختلف می‌سپارند و در نهایت با ویراش یا بدون ویراش از آن یک کتاب می‌سازند و به جامعه عرضه می‌کنند.

هاشمی‌ میناباد خاطرنشان کرد: روابط غیرعلمی موجود در بازار نشر و محیط‌های دانشگاهی به این آشفته‌بازار دامن می‌زند. او با بیان این‌که در هیچ جای دنیا رسما تابلو تخلف از قانون را در انظار عمومی نصب نمی‌کنند، گفت: در ایران دفاتر ترجمه عمدتا در خدمت کارهایی چون تهیه تحقیق آماده، پروژه آماده، مقاله آماده، پایان‌نامه آماده... و هستند، و هیچ مانعی در مقابل این اقدامات وجود ندارد. او افزود: یک‌سری از موانع قانونی است که قانون باید جلو این‌ها را بگیرد و یک‌سری موانع را باید من و شما ایجاد کنیم که اجازه این کارهای خلاف قانون و خلاف علم را ندهیم. نباید با چنین موسساتی همکاری کرد یا به چنین موسساتی اجازه فعالیت داد.

این استاد ترجمه و زبانشناسی گفت: از جنبه حرفه‌ای ترجمه برای برخی افراد یک حرفه، برای بعضی تفنن و برای برخی ارزش است. هاشمی‌ میناباد ادامه داد: آن‌ها که کار ترجمه را به صورت تفننی انجام می‌دهند ترجمه‌شان از مترجمانی که یک‌شبه مثل قارچ از زیر زمین درآمده‌اند بهتر است چون این افراد از روی عشق و علاقه کار می‌کنند. وی افزود: مترجم‌هایی هم وجود دارند که بدون این‌که سر کلاس‌های ترجمه حضور داشته باشند با پارتی وارد یک موسسه شده و به کار ترجمه مشغول می‌شوند.

این مدرس دانشگاه بیان کرد: نگرش غلطی در بازار ترجمه بر سر زبان‌هاست و آن اینکه هر کس در امر ترجمه زیاد کار کرده باشد پس مترجم خوبی است، در صورتی که زیاد بودن تعداد کتاب‌ها و مقالات ترجمه‌شده توسط یک فرد الزاما به معنی خوب بودن ترجمه او نیست. هاشمی‌ میناباد ضمن تاکید بر وجود معیارهای کیفی برای ارزیابی ترجمه در جهان، گفت: بخشی شامل معیارهای دانشگاهی است. گرچه نمی‌توان گفت که ارزیابی ترجمه یا ارزیابی کیفیت ترجمه رشته مستقلی در دانش ترجمه و ترجمه‌پژوهی است، اما اخیرا بخش مهمی از ترجمه‌پژوهی و تحقیقات ترجمه به ارزیابی ترجمه و بهبود کیفیت آثار ترجمه‌شده اختصاص یافته است.

وی اظهار کرد: رمز موفقیت در هر کاری برخورداری از تجربه و نظریه در کنار هم است، اما متاسفانه ما معمولا به یک شاخه می‌پردازیم. اگر نظریه در کنار عمل حرکت کند موفقیت در هر زمینه‌ای اتفاق می‌افتد. او تسلط بر زبان مبدا، زبان مقصد و موضوع مورد ترجمه را از شاخصه‌های یک مترجم خوب برشمرد و گفت: این سه شاخصه باید همتا و هم‌رتبه باشند. اگر کسی احساس کند که در یک جنبه ضعف دارد باید ضعف‌هایش را برطرف کند.

هاشمی‌ میناباد با بیان این‌که تجربه نشان داده مترجمانی که بر زبان فارسی تسلط دارند، ترجمه خوبی هم ارائه می‌دهند، ادامه داد: البته این مسئله با روش علمی اثبات نشده و نمی‌توان گفت قطعیت دارد، اما این مترجم‌ها می‌توانند متن شسته رفته‌ای را تحویل دهند و خواننده بدون داشتن متن اصلی و مقابله با متن اصلی نمی‌تواند اشکالات موجود در متن ترجمه‌شده را تشخیص دهد؛ اشکالات وجود دارد اما چون متن ترجمه خوب است مترجم لو نمی‌رود مگر این‌که کسی متن اصلی را پیدا کند که همیشه در دسترس نیست.

او در ادامه گفت: البته این روش برای مترجمانی که شهرت پیدا کرده‌اند یک راه گریز است. در نتیجه صحت ترجمه فقط در صورتی مورد تردید قرار می‌گیرد که متن اصلی در دسترس باشد و با آن مقابله شود. این استاد ترجمه و زبانشناسی بیان کرد: از سوی دیگر افرادی که در رشته‌ای تخصص دارند، اما زبان انگلیسی را خوب نمی‌دانند ممکن است در ترجمه دچار اشتباه شده و نظر خود را وارد ترجمه کنند.

وی تاکید کرد: وظیفه مترجم انتقال پیام به زبان مقصد است، در صورتی که این مترجمان به جای نویسنده هم فکر می‌کنند. هاشمی‌ میناباد درباره ارتباط متخصصان دانشگاهی رشته ترجمه و مترجمان عملی اظهار کرد: ارتباط دانشگاه با محیط بیرون نسبت به گذشته بیشتر شده، اما همچنان فاصله بین نظریه و عمل وجود دارد. وی خاطرنشان کرد: آن‌ها که در سطح دانشگاهی فعالیت می‌کنند فقط به تئوری می‌پردازند و مترجمان نیز فقط به تجربه مشغولند بدون این‌که این دو گروه با همفکری و همکاری در جهت غنای این رشته تلاش کنند.