چرا شيوه خدمت سربازی، اصلاح نمي‌شود؟

گروه جامعه: رامتین سعادت فعال دانشجویی مي گويد: گروهي از سربازان وظیفه‌ در اثر سقوط اتوبوسی که با آن به سمت شیراز در حال حرکت بودند به کام مرگ فرو رفتند؛ بسیاری مصدوم شدند و .... سربازان همگی دوره لیسانس را با «هزار امید و آرزو» به پایان رسانده و راهی خدمت سربازی شده بودند؛ افرادی با حقوق دریافتی اندک که صدای مطالباتشان در بحبوحه جنجال‌های حقوقی‌های کلان و نجومی گم شده است. خدمتی که سالهای بسیاری است مورد نقد فعالین اجتماعی قرار گرفته و در قالب مطالبه‌ی بهبود خدمت سربازی مطرح میشود. این حادثه تلخ و تاثر آور که امیدوار بودیم از سوی سوی صدا و سیما‌ی ملی، رسانه‌ها و مسوولین واکنش درخور‌تری را در مورد آن شاهد باشیم؛ یادآور توجه بیشتر به اصلاح خدمت سربازی است.

سوالاتی از این قبیل که چرا سربازان باید کیلومتر‌ها دور‌تر از خانه هایشان خدمت کنند و یا چرا در حوزه هایی که در آن تخصص دارند به کار گرفته نمیشوند؛ مبین معضلی است که اصلاح قوانین سربازی را میطلبد. در این راستا تصمیمی اتخاذ گردید تا با تعدادی از فعالین اجتماعی – سیاسی که از خدمت سربازی فارغ شده و یا در آینده‌ای نزدیک آن را در پیش رو دارند سوالاتی پیرامون لزوم اصلاح خدمت سربازی پرسیده شود.

آرمان فرهادی فعال سابق دانشجویی در یادداشتی در باب بهبود و اصلاح خدمت سربازی نوشت: به نظر بنده برای بهبود خدمت سربازی باید موارد زیر توسط قانونگذاران محترم پیگیری گردد.
1- افزایش حقوق سربازان «حداقل یک سوم نیروهای کادر و رسمی»
2- بکارگیری سربازان در ارگان ها، متناسب با تحصیلات آنان
3- آموزش و بکارگیری سربازان در استان محل زندگی و یا استان‌های همسایه و کم کردن بعد مسافت محل خدمت
4- اعمال دوباره قانون کسر خدمت متناسب با تحصیلات
5- بهبود وضعیت رفاهی و خوابگاهی سربازان برای جلوگیری از عبور و مرور زیاد و افزایش هزینه سربازی
6- افزایش استفاده از دانش و تحصیلات سربازان در قالب پروژه‌های کسر خدمت

سبحان شعبانی فعال دانشجویی انجمن اسلامی نیز در گفت و گویی اشاره داشت که: شیوه‌ی نظام سربازی فعلی در عموم کشورهای توسعه یافته دنیا منسوخ شده و بهتر هست که ما هم این شیوه را در کشور اصلاح کنیم. بسیار پسندیده است که نهاد‌های نظامی و انتظامی به جای تامین نیروهای مورد نیازشان از طریق جذب به روش خدمت سربازی، آنها را از روش استخدام و اشتغال جذب کنند و به علاوه نیروهای باقی مانده را (درصد قلیلی از این نیروها را) به صورت خدمت سربازی تامین کنند. پیرامون شیوه‌های جایگزین به نظر بنده راهی که به عنوان جایگزین میتواند مطرح باشد آن است که از این فرصت دو ساله خدمت سربازی برای کسب تجربه نیروهای آماده به کار و پرورش نیروهای مجرب در مراکز خدماتی، صنعتی، اجرایی و. . . استفاده شود تا بعد از اتمام دوره خدمت سربازی جوانان مملکت به سوی بازار کار حرکت کرده و از اندوخته‌ای از تجربیات که در ایام خدمت کسب کردند استفاده کنند لذا به نظر من این شیوه‌ای که در کشور رایج هست، شیوه مناسبی نیست.

مسعود بزم آرا فعال سابق دانشجویی نیز در یادداشتی اذعان داشت که: به نظر بنده نحوه خدمت سربازی بطوری که اکنون در کشور اجرا می‌شود اشتباه است و بایستی از اساس تغییری در نوع آن از "سربازی اجباری" به "سربازی حرفه ای" بوجود آید. اما اگر عزمی برای تغییر وجود ندارد و همچنان مصر به ادامه آن به همین منوال هستیم می‌شود اندک اصلاحاتی در نوع اجرای آن بوجود آورد. یکی از این اصلاحات می‌تواند این گونه باشد که هر سربازی بنا بر تخصص و حرفه خود در ارگان، نهاد یا پادگانی که در آن حضور دارد خدمت خود را بگذراند. بعنوان مثال می‌توان وظایف محول شده به سربازان را بر اساس تخصص و رشته دانشگاهی که در آن تحصیل کرده‌اند تقسیم‌بندی نمود و سربازی که تخصص فنی دارد صرفا در حیطه تخصص خود خدمت سربازی خود را انجام دهد. اجرای درست این روش از اتلاف بیهوده عمر و وقت هزاران جوان سرباز خواهد کاست و سرباز به چشم یک تجربه کاری به خدمت سربازی خواهد نگریست.

توماج خسروی دانشجوی پزشکی و فعال دانشجویی پیرامون معضلات خدمت سربازی برای پزشکان در مصاحبه‌ای اعلام داشت: اگر از ابتدای سال کنکور تا زمان فارغ التحصیلی و اعزام به خدمت سربازی را حساب کنیم یک پزشک عمومی تا سن 27سالگی درگیر می‌باشد تا بعد وارد جامعه شود. در حین سربازی افراد در قسمت هایی به کار گرفته میشوند که هیچ رابطه با شغل آنها ندارد در حالی که به طور مثال سربازان پزشک میتوانند در دانشگاه‌ها یا مراکز درمانی آموزش دهند. خدمت سربازی باید هدفمند شود برای مثال جای یک مهندس مکانیک دفاع از مرز نیست و در آنجا باید افرادی استخدام شوند که به صورت کادری و تخصصی حضور داشته باشند (به نظر بنده با دو ماه آموزش نظامی تخصص لازم به وجود نخواهد آمد) یکی دیگر از آسیب شناسی‌های اینگونه سربازی بالا رفتن سن ازدواج است. در آخر پیشنهاد من این است که با افزایش حقوق و استخدام نیروها را جذب کرد چرا که اجبار پاسخگو نخواهد بود.

در آخر محمد جواد معنوی، فعال دانشجویی نیز در ارتباط با واکنش‌ها به حادثه تاسف آور اخیر نوشت: "نوزده سرباز وظیفه در طی سانحه رانندگی پر کشیدند. فارغ از تمام مسائل احساسی که در طول این ساعات مطرح شد، شاید بهتر باشد به واکنش‌های مختلف پرداخته شود. از طرفی افکار عمومی و‌جوانان مانند همیشه برای همنوعان خود واکنش‌های بسیار زیادی نشان دادند اما صدا و سیما به عنوان رسانه ملی در هیچ کدام از بخش‌های خبری واکنشی در این مورد نشان نداد، از سوی دیگر مسئولین به خصوص رؤسای سازمان نظام وظیفه واکنش درخوری نداشتند، شاید اگر به جای سربازان مدافع وطن، سربازان مدافع منطقه‌ای دیگر به آسمان پر کشیده بودند؛ تمام‌تریبون‌های صدا و سیما پیرامون این موضوع صحبت میکردند و از ابعاد بزرگ این فاجعه میگفتند. به هرحال باید فکری به حال خدمت سربازی کرد و برای بهبود آن کوشید تا هرچند وقت یکبار شاهد همچین فجایع دردناکی نباشیم.

حال پیرو نظرات فعالین جوان کشور اشاره میشود که خدمت سربازی طبق آمار رسمی کشورهای مختلف تنها در 13% کشور‌های جهان و 25% کشورهای خاورمیانه به صورت خدمت سربازی اجباری بیش از 18 ماه اجرا می‌شود. این مساله بیش از پیش لزوم اصلاح و بهبود خدمت سربازی را مشخص میکند. امید است با توجه بیشتر نهاد‌های مسوول به این قضیه و همچنین اصلاح قانون با توجه به اختیارات مجلس جدید برای نسل جوانی که خود را آماده رفتن به خدمت سربازی میکنند، تحولی را در راستا بازگشت نشاط و رغبت به این نسل شاهد باشیم.

خدمت اجباری سربازی
امید سعیدی
در دوران دانشجویی استادی داشتیم که در یکی از کلاس‌ها صحبت خیلی با ارزشی کرد.
استاد می‌گفت: "شما هنوز وارد فضای بیرون دانشگاه نشده اید، یک فضای یوتوپیا با خواندن کتاب‌های دانشگاه در ذهن خود ساخته‌اید که با جامعه ما کلا فرق دارد. یکی از بزرگ‌ترین مشکلات جامعه شناسان و رفتار شناسان ایرانی این است که می‌خواهند از درون فضای دانشگاه به علت و معلول‌های جامعه ایرانی بپردازند.

او می‌گفت: وارد فضای کار که شدید با بی‌عدالتی و خیلی از مسایلی روبرو خواهید شد که شما را افسرده خواهد کرد. " دانشجویان با هزار امید و آرزو وارد دانشگاه می‌شوند و سپس دیوار بزرگ خدمت سربازی است که در مقابل آن‌ها و رویاهایشان قد علم می‌کند. خدمتی که لقب مقدس را نیز به دنبال خود می‌کشد و بدون انجام دادن آن، جامعه شما را حتی به عنوان عضوی عادی هم نمی‌پذیرد.

این روزها تصاویر سربازان میهنمان که در تصادفی دلخراش کشته شدند دست به دست در فضای مجازی می‌گردد. من با دیدن این اتفاق یادم به دوران سخت خدمت سربازی خودم افتادم.
پدرم می‌گفت: " دوران خدمت با مدرسه فرق دارد، نه یک زمان فکر کنی اونجا شایسته سالاری و علم و این چیزها وجود دارد، اونجا وضعیت تو مثل زندانیانی است که در دوران شوروی به سیبری برای تنبیه و کار اجباری فرستاده می‌شدند. اگر تو داستایفسکی هم باشی تا زمانی که یک سرباز ساده هستی، به بدترین شکل ممکن با تو رفتار و برخورد می‌کنند. "

و واقعا همین گونه هم بود، من که دانش آموز نسبتا زرنگی بودم و تمام دغدغه‌ام درس و علم بود با نگاهی متفاوت پا به دوران خدمت سربازی گذاشتم اما انسان هایی را دیدم که انگار سالهاست از جامعه انسانی بدور بوده اند. رفتارهایی را دیدم که برایم قابل هضم نبود. یعنی واقعا این همان جامعه آرمانی بود که به ما وعده داده بودند؟ بارها با خود اندیشدم که چگونه به این دوران، لقب مقدس داده‌اند؟ آخر کجای این برخوردهای غیرانسانی با سربازان آموزشی مقدس خواهد بود؟ طبق کدام معیار و در کدام کتاب مقدس خورد کردن شخصیت یک انسان تنها به این علت که سرباز وظیفه است مقدس فرض شده است؟

شب سرد زمستانی بود و ما در برف و سرما مجبور بودیم در سوله‌ای که سقفش را با چادر پوشانده بودند سر کنیم، آنقدر سرد بود که در هنگام نگهبانی انگشت‌های پاهایم دیگر حسی نداشت. چند عدد بخاری نفتی در سوله گذاشته بودند که به سختی می‌توانست کمی گرما به ما و فضا بدهد. من خودم را دقیقا در میان سرمای سیبری اسیر می‌دانستم و امیدی به پایان اون دوران سخت نداشتم. شبی سیاه و سرد اون سوله آتش گرفت و یکی از سربازهایی که فکر کنم سه یا چهار ماه از دوران خدمتش گذشته بود در آتش سوخت، همه وسایل ما هم سوخت، حالا حتما فکر می‌کنید ما را با ماشین دربست و یا اتوبوس به شهرمان فرستادند، اشتباه می‌کنید، بچه‌ها را بدون کفش راهی شهرشان کردند. هیچ ارزش انسانی برای ما قایل نشدند. هیچ کسی هم حق نداشت از آن حادثه چیز زیادی بگوید.

آری باید پذیرفت که ما همه چیزمان به همه چیزمان می‌آید. جوان بیست ساله امان را به دلیل ساختار غلط نظام خدمت سربازی باید به مدت دو سال برای یادگیری "هیچ" به خدمت بفرستیم. در این دو سال این جوان به مدت ده سال از علم و زندگی فاصله خواهد گرفت. این اتفاقی که برای سربازان میهنمان افتاده آخرین اتفاق از نوع خود نخواهد بود و دوباره تکرار خواهد شد. نگارنده امیدوار است روزی متولیان امر خدمت سربازی مانند کشورهای توسعه یافته به این قضیه نگاه کنند و به جای هدر دادن زندگی جوانان این مرز و بوم، الگویی از خدمت حرفه‌ای سربازی پیاده کنند.

در حال حاضر خیلی از کشورهای دنیا دوران خدمت اجباری را حذف کرده اند، چرا ما نباید به این تجربه حداقل فکر کنیم؟ بیاییم یکبار هم که شده بپذیریم که این سیستم خدمت اجباری غلط است، اگر همین یک مورد را بپذیریم مسلما برای اصلاح آن نیز گام خواهیم برداشت. نیروهای نظامی ما باید دارای تیم تحقیقاتی-پژوهشی خبره باشند تا با مقایسه آماری نیروی نظامی ما و خدمت سربازی با کشورهای توسعه یافته به نتیجه‌ای علمی برسند. آیا اینهمه کشور که خدمت سربازی اجباری را حذف کرده‌اند از ما عقب افتاده‌تر هستند؟ آیا ایالات متحده که خدمت اجباری سربازی ندارد، ارتش ضعیف‌تری نسبت به ما دارد؟ خیلی از کشورها خدمت سربازی اختیاری و اجباری را در کنار هم دارند، می‌توان از تجربه آن‌ها هم بهره برد. چرا باید فکر کنیم که ما نیاز به مرائده با بقیه دنیا را نداریم؟

به نظر نگارنده به جای تصمیمات احساسی که تنها هدفش فرونشاندن غلیان احساسات مردم است، بهتر است با نگاهی علمی به این قضیه بپردازیم تا شاید از نتایج آن بتوانیم به مادران و پدران داغدار کمی دلداری بدهیم که دیگر چنین حادثه‌ای برای هیچ جوان ایرانی اتفاق نخواهد افتاد.