تاریخ انتشار : ۱۳۹۲/۰۵/۰۱ ساعت ۰۰:۵۸
کد مطلب : ۱۳۹۳۳
قبض و بسط ایدئولوژی و عملگرایی در سیاست خارجی ایران
مصلحت‌گرایی و عملگرایی بنیان رفتار ديپلماتيك دولت روحاني
گروه مقالات: بررسی سیاست خارجی ایران بعد از انقلاب اسلامی ایران بیانگر قبض و بسط ایدئولوژی گرایی وعملگرایی در این عرصه مي‌باشد. به عبارتی در مقاطعی از تاریخ توازن به سمت ایدئولوژی یا منفعت دگرگون شده است در فرایند پویای بلوغ فرهنگ تعادل به سمت محاسبه گری منافع ملی و سیاستگذاری عملگرایانه در سیاست خارجی مي‌باشد.
حسین کریمی
بعد از پیروزی انقلاب اسلامی منافع جامعه مسلمین (امت اسلام) در راس اهداف ایران قرار گرفت همچنین با نفی مفهوم ملی گرایی، ایده‌هاي سکولار منافع ملی ناچیز در نظر گرفته شد. انقلاب اسلامی همچنین سیستم بین الملل مبتنی بر دولت_ملت را رد کرده و بر نظم جهانی اسلامی برای سعادت بشریت تاکید مي‌نماید.
از دیدگاه امام خمینی(ره) اسلام برای یک کشور نیست بلکه برای کشورهای گوناگون مي‌باشد اسلام برای بشریت آمده و امده تا بشریت زیر چتر عدالت قرار گیرد.بنابراین سنت جهان گرایی یکی از اهداف آرمانی ایدئولوژیک سیاست خارجی بعد از انقلاب مي‌باشد. "اصل نه شرقی،نه غربی جمهوری اسلامی " و اصل"صدور انقلاب " به عنوان دو ستون اصلی معماری اسلامی نظام بین الملل مطرح گردید. بنابراین در ابتدا انقلاب ارزشهای ایدئولوژیک به سیاست خارجی تزریق شده و استراتژی و جهت گیری سیاست خارجی براین اساس تعیین مي‌شد. به عبارتی سیاست خارجی از آتشفشان انقلاب نشات مي‌گرفت و سیاست گذران ایرانی در مواقع خاص از چاشنی و ملاحظه عملگرایی بهره مي‌برند.
در این دوره سیاست خارجی ایران عملگرایی حالت هژمونیک پیدا نکرد به نظر مي‌رسد اما مواقع خاص عملگرایی مدنظر قرار مي‌گیرد به عبارتی وزن ایدئولوژی و منفعت ملی بستگی به وضعیت خاص و شرایط زمانی دارد. برتری عملگرایی بر ایدئولوژی در سیاست خارجی در اين عصر خریدن اسلحه از امریکا مي‌باشد. از طرف دیگر عملگرایی مورد نقد جدی محافظه کاران قرار گرفته است آنها بدون در نظر گرفتن واقعیت بر کاربرد و اجرایی کردن اصول ایدئولوژیک انقلاب در حوزه سیاست خارجی تاکید مي‌ورزند. با این وجود معمای منافع ملی و ایدئولوژی در تداوم سیاست خارجی همواره در تحلیل و تبیین محققان بوده است.
در عصر هاشمی کم توجهی به بعضی ارزشها و اصول از یک طرف و تاکید بر عملگرایی باعث هژمونیک شدن اصل "منفعت ملی" در جهت گیری و رفتار سیاست خارجی ایران شد. ارتباط با عربستان بعد از قضایای حج در ۱۳۶۶،تنش زدایی با کشورهای عربی حوزه خلیج فارس بعد از حمایت آنها از عراق در جنگ تحمیلی،ارتباط با کشورهای غربی،پذیرش بعضی از هنجارها، اصول نظام بین الملل، تاکید بر نقش سازمان‌ها و نهادهای بین‌المللی در حل مناقشات و بحران‌هاي منطقه ای و بین المللی،تاکید بر قطعنامه‌هاي شورای امنیت در بحران منطقه ای و بین‌المللی دلیل بر افزایش جایگاه عملگرایی در سیاست خارجی عصر هاشمی مي‌باشد.
معمولا سیاست خارجی دوره هاشمی را تحت عناوین "مصلحت گرایی"، "واقع گرایی" ،عملگرایی" و "تنش زدایی " مورد بررسی قرار مي‌دهند که نشان از کاهش جایگاه ایدئولوژی در جهت گیری و رفتار هاشمی در سیاست خارجی مي‌باشد در این دوره اولین گام جدی جمهوری اسلامی برای ادغام در جامعه بین‌المللی برداشته شد تاکید بر برنامه تعدیل و آغاز تغییر ساختار اقتصادی کشور و حرکت در جهت پیوستن به سازمان تجارت جهانی حکایت از عزم دولت برای ادغام در اقتصاد جهانی داشت همچنین تاکید بر منفعت ملی و کاهش جایگاه ایدئولوژی در سیاست خارجی و پذیرش توام با انتقاد دیسپلین غربی نظام بین الملل اراده دولت را برای همراهی با نظم جهانی نشان مي‌داد.
در عصر خاتمی با تاکید بر توسعه سیاسی و مردم سالاری، سیاست خارجی ماهیتی دموکراتیک پیدا نمود خاتمی در داخل کشور بر جامعه مدنی،حاکمیت قانون،آزادی بیان ،آزادی اندیشه و نقش و جایگاه مردم در امر حکومت و سیاست تاکید مي‌نمود و در عرصه خارجی بر تنش زدایی با نظام بین الملل، تاکید بر مباحث حقوق بشری، همراهی و پذیرش انتقادی سیستم بین الملل و گفتگو میان تمدن‌ها تاکید داشت. برتری منفعت ملی بر ایدئولوژی در موضع گیری دولت خاتمی نسبت قضیه سلمان رشدی بروز نمود که اعلام شد دولت قصد تهدید زندگی این نویسنده را ندارد. دولت خاتمی با تاکید بر عملگرایی و منفعت ملی در مقابل نئومحافظه کاران جنگ طلب امریکا توانست کشور را به سلامت از خطرات و حوادث ناگوار عبور دهد.
سیاست خارجی دوره احمدی‌نژاد بازگشت به عصر ایدئولوژیک اوائل انقلاب مي‌باشد. در این دوره مولفه‌هاي ایدئولوژیک به عناصر سازنده سیاست خارجی ایران تبدیل شد. طرز تلقی سیاه و سفید از بازیگران، آنایی که با ما نیستند یا خود دشمن هستند یا عامل دشمن هستند و یا فریب خورده و بازی خورده دشمن تلقی مي‌شوند، در نظام بین الملل تنها ایران قابلیت هماوردی با امریکا را دارد، روح حاکم بر سیاست این دوره تلقی مي‌شود.
عدم توجه به واقعیت‌هاي نظام بین الملل، تاکید بر انتزاعیات ذهنی، واقعیت سازی یه جای کشف واقعیت‌هاي جهانی، عدم درک مکانیسم و ساز و کارهای نهادها و سازمان‌هاي بین‌المللی و بی توجهی به جایگاه و نقش سازمان ملل و شورای امنیت از آرمان گرایی افراطی و ایدئولوژیک در سیاست خارجی حکایت مي‌نماید که درآمد‌هاي هنگفت و بی سابقه ناشی از فروش نفت مانع از پدیداری هزینه‌هاي این رفتار در کوتاه مدت شد. با توجه به مشکلات و پیامدهای ناگواری که این تفکر نصیب كشور نمود دولت آینده به منظور رها شدن از این مشکلات، مصلحت گرایی و عملگرایی بنیان و اساس رفتار سیاست خارجی ایران را تشکیل خواهد داد.
بعد از پیروزی انقلاب اسلامی منافع جامعه مسلمین (امت اسلام) در راس اهداف ایران قرار گرفت همچنین با نفی مفهوم ملی گرایی، ایده‌هاي سکولار منافع ملی ناچیز در نظر گرفته شد. انقلاب اسلامی همچنین سیستم بین الملل مبتنی بر دولت_ملت را رد کرده و بر نظم جهانی اسلامی برای سعادت بشریت تاکید مي‌نماید.
از دیدگاه امام خمینی(ره) اسلام برای یک کشور نیست بلکه برای کشورهای گوناگون مي‌باشد اسلام برای بشریت آمده و امده تا بشریت زیر چتر عدالت قرار گیرد.بنابراین سنت جهان گرایی یکی از اهداف آرمانی ایدئولوژیک سیاست خارجی بعد از انقلاب مي‌باشد. "اصل نه شرقی،نه غربی جمهوری اسلامی " و اصل"صدور انقلاب " به عنوان دو ستون اصلی معماری اسلامی نظام بین الملل مطرح گردید. بنابراین در ابتدا انقلاب ارزشهای ایدئولوژیک به سیاست خارجی تزریق شده و استراتژی و جهت گیری سیاست خارجی براین اساس تعیین مي‌شد. به عبارتی سیاست خارجی از آتشفشان انقلاب نشات مي‌گرفت و سیاست گذران ایرانی در مواقع خاص از چاشنی و ملاحظه عملگرایی بهره مي‌برند.
در این دوره سیاست خارجی ایران عملگرایی حالت هژمونیک پیدا نکرد به نظر مي‌رسد اما مواقع خاص عملگرایی مدنظر قرار مي‌گیرد به عبارتی وزن ایدئولوژی و منفعت ملی بستگی به وضعیت خاص و شرایط زمانی دارد. برتری عملگرایی بر ایدئولوژی در سیاست خارجی در اين عصر خریدن اسلحه از امریکا مي‌باشد. از طرف دیگر عملگرایی مورد نقد جدی محافظه کاران قرار گرفته است آنها بدون در نظر گرفتن واقعیت بر کاربرد و اجرایی کردن اصول ایدئولوژیک انقلاب در حوزه سیاست خارجی تاکید مي‌ورزند. با این وجود معمای منافع ملی و ایدئولوژی در تداوم سیاست خارجی همواره در تحلیل و تبیین محققان بوده است.
در عصر هاشمی کم توجهی به بعضی ارزشها و اصول از یک طرف و تاکید بر عملگرایی باعث هژمونیک شدن اصل "منفعت ملی" در جهت گیری و رفتار سیاست خارجی ایران شد. ارتباط با عربستان بعد از قضایای حج در ۱۳۶۶،تنش زدایی با کشورهای عربی حوزه خلیج فارس بعد از حمایت آنها از عراق در جنگ تحمیلی،ارتباط با کشورهای غربی،پذیرش بعضی از هنجارها، اصول نظام بین الملل، تاکید بر نقش سازمان‌ها و نهادهای بین‌المللی در حل مناقشات و بحران‌هاي منطقه ای و بین المللی،تاکید بر قطعنامه‌هاي شورای امنیت در بحران منطقه ای و بین‌المللی دلیل بر افزایش جایگاه عملگرایی در سیاست خارجی عصر هاشمی مي‌باشد.
معمولا سیاست خارجی دوره هاشمی را تحت عناوین "مصلحت گرایی"، "واقع گرایی" ،عملگرایی" و "تنش زدایی " مورد بررسی قرار مي‌دهند که نشان از کاهش جایگاه ایدئولوژی در جهت گیری و رفتار هاشمی در سیاست خارجی مي‌باشد در این دوره اولین گام جدی جمهوری اسلامی برای ادغام در جامعه بین‌المللی برداشته شد تاکید بر برنامه تعدیل و آغاز تغییر ساختار اقتصادی کشور و حرکت در جهت پیوستن به سازمان تجارت جهانی حکایت از عزم دولت برای ادغام در اقتصاد جهانی داشت همچنین تاکید بر منفعت ملی و کاهش جایگاه ایدئولوژی در سیاست خارجی و پذیرش توام با انتقاد دیسپلین غربی نظام بین الملل اراده دولت را برای همراهی با نظم جهانی نشان مي‌داد.
در عصر خاتمی با تاکید بر توسعه سیاسی و مردم سالاری، سیاست خارجی ماهیتی دموکراتیک پیدا نمود خاتمی در داخل کشور بر جامعه مدنی،حاکمیت قانون،آزادی بیان ،آزادی اندیشه و نقش و جایگاه مردم در امر حکومت و سیاست تاکید مي‌نمود و در عرصه خارجی بر تنش زدایی با نظام بین الملل، تاکید بر مباحث حقوق بشری، همراهی و پذیرش انتقادی سیستم بین الملل و گفتگو میان تمدن‌ها تاکید داشت. برتری منفعت ملی بر ایدئولوژی در موضع گیری دولت خاتمی نسبت قضیه سلمان رشدی بروز نمود که اعلام شد دولت قصد تهدید زندگی این نویسنده را ندارد. دولت خاتمی با تاکید بر عملگرایی و منفعت ملی در مقابل نئومحافظه کاران جنگ طلب امریکا توانست کشور را به سلامت از خطرات و حوادث ناگوار عبور دهد.
سیاست خارجی دوره احمدی‌نژاد بازگشت به عصر ایدئولوژیک اوائل انقلاب مي‌باشد. در این دوره مولفه‌هاي ایدئولوژیک به عناصر سازنده سیاست خارجی ایران تبدیل شد. طرز تلقی سیاه و سفید از بازیگران، آنایی که با ما نیستند یا خود دشمن هستند یا عامل دشمن هستند و یا فریب خورده و بازی خورده دشمن تلقی مي‌شوند، در نظام بین الملل تنها ایران قابلیت هماوردی با امریکا را دارد، روح حاکم بر سیاست این دوره تلقی مي‌شود.
عدم توجه به واقعیت‌هاي نظام بین الملل، تاکید بر انتزاعیات ذهنی، واقعیت سازی یه جای کشف واقعیت‌هاي جهانی، عدم درک مکانیسم و ساز و کارهای نهادها و سازمان‌هاي بین‌المللی و بی توجهی به جایگاه و نقش سازمان ملل و شورای امنیت از آرمان گرایی افراطی و ایدئولوژیک در سیاست خارجی حکایت مي‌نماید که درآمد‌هاي هنگفت و بی سابقه ناشی از فروش نفت مانع از پدیداری هزینه‌هاي این رفتار در کوتاه مدت شد. با توجه به مشکلات و پیامدهای ناگواری که این تفکر نصیب كشور نمود دولت آینده به منظور رها شدن از این مشکلات، مصلحت گرایی و عملگرایی بنیان و اساس رفتار سیاست خارجی ایران را تشکیل خواهد داد.
پوریا روشنزاده 
۲۷۱
۱۳۹۲/۰۵/۰۱ ۰۱:۴۷
آفرین آفرین کی ازدست این تضادها راحت می شویم سایت خوبیست کاش بیشتر مقاله می دادیدتا خبر (94671)
۱۳۹۲/۰۵/۰۱ ۰۴:۰۱
برای این که فهمید کدوم سیاست خارجه به صلاح مملکته لازم خیلی فکر کنیم؛با دو تا سوال ساده جواب مثل خورشید خودش رو نمایان میکنه
1 ) کم توجهی به بعضی ارزشها ،اصول و ایدئولوژی البته به قول شما در دوران خاتمی و هاشمی دقیقا چه ضرری به ما زد و ما چه چیزی رو از دست دادیم؟!!
2) برعکس، بازگشت به عصر ایدئولوژیک اوائل انقلاب در دوران احمدی نژاد دقیقا چه دستاوردی داشت؟!
با این وجود زیاد امیدوار نیستم روحانی بتونه مسیر سیاست خارجه ی فعلی رو تغییر بده به همون دلیلی که همه میدونن
راستی بگم که من کلا مخالف آرمان گرایی و ایدئولوژی خواهی نیستم و برعکس معتقدم هر انسانی باید در زندگیش آرمان و ایدئولوژی داشته باشه و به تدریج در مسیر زندگی به اون سمت اون حرکت کنه و حتی بعضی وقتها بخاطرش بعضی چیزهای با ارزش رو فدا کنه
من فقط با با آرمان گرایی مخالف هستم که سودش برای یه اقلیته است زحمتش برای اکثریت
فقط با آرمان گرایی مخالف هستم که اگر خیلی هزینه داره حداقل یه اپسیلون دستاورد هم داشته باشه
مثال:خودروی ملی،بانکداری به اصطلاح اسلامی،انرژی هسته ایی،حمایت از کشورهایه دوست(!) همسایه و غیر همسایه،قطع رابطه با غرب و ...... (94686)
1 ) کم توجهی به بعضی ارزشها ،اصول و ایدئولوژی البته به قول شما در دوران خاتمی و هاشمی دقیقا چه ضرری به ما زد و ما چه چیزی رو از دست دادیم؟!!
2) برعکس، بازگشت به عصر ایدئولوژیک اوائل انقلاب در دوران احمدی نژاد دقیقا چه دستاوردی داشت؟!
با این وجود زیاد امیدوار نیستم روحانی بتونه مسیر سیاست خارجه ی فعلی رو تغییر بده به همون دلیلی که همه میدونن
راستی بگم که من کلا مخالف آرمان گرایی و ایدئولوژی خواهی نیستم و برعکس معتقدم هر انسانی باید در زندگیش آرمان و ایدئولوژی داشته باشه و به تدریج در مسیر زندگی به اون سمت اون حرکت کنه و حتی بعضی وقتها بخاطرش بعضی چیزهای با ارزش رو فدا کنه
من فقط با با آرمان گرایی مخالف هستم که سودش برای یه اقلیته است زحمتش برای اکثریت
فقط با آرمان گرایی مخالف هستم که اگر خیلی هزینه داره حداقل یه اپسیلون دستاورد هم داشته باشه
مثال:خودروی ملی،بانکداری به اصطلاح اسلامی،انرژی هسته ایی،حمایت از کشورهایه دوست(!) همسایه و غیر همسایه،قطع رابطه با غرب و ...... (94686)
۱۳۹۲/۰۵/۰۱ ۰۹:۴۷
آیا 33 سال آزمودن یک راه ورویه کافی نیست ؟ بلاخره نتیجه این پافشاری براصول کی اعلام خواهد شد ؟ ما که هر روز با پوست واستخوان داریم لمسش می کنیم بهتر آقایون کمی شهامت داشته باشند .با مردم روراست باشند من از افراد عامی جامعه هستم ولی دیگر باور نمی کنم که این راه ، راه درستی باشه چون اگه درست بود کشور در سراشیب بد بختی نبود (94699)
۱۳۹۲/۰۵/۰۱ ۱۴:۳۲
در دنیای کنونی تفکرات بسته و دشمن تراشی و اعتقاد به اینکه همه آنهائی که دوست دارند با ایران رابطه داشته باشند ،حتما دارای نیت های شیطانی هستند کار کاملا اشتباهی است . جائیکه ما میتوانیم با حفظ عزت و شرف ملی و اسلامی و تمام اعتقاداتی که داریم ، با کشورهای مهم دنیا رابطه دوستانه ای داشته باشیم چرا برعکس عمل کنیم .
تاکی باید مردم از دشمن فرضی که خودمان طراحی و به خرد جامعه میدهیم بترسیم؟
همه را یا سیاه سیاه میدانیم یا سفید سفید.
منافع ملی باید در گرو نگرش عاقلانه به تغییرات روزافزون در روابط بین الملل باشد.
مردم دارند از شدت تورم ناشی از همین سیاستهای غلط داخلی و مخصوصا خارجی خرد میشوند. (94774)
تاکی باید مردم از دشمن فرضی که خودمان طراحی و به خرد جامعه میدهیم بترسیم؟
همه را یا سیاه سیاه میدانیم یا سفید سفید.
منافع ملی باید در گرو نگرش عاقلانه به تغییرات روزافزون در روابط بین الملل باشد.
مردم دارند از شدت تورم ناشی از همین سیاستهای غلط داخلی و مخصوصا خارجی خرد میشوند. (94774)
۱۳۹۲/۰۵/۰۱ ۲۱:۲۸
دو نکته: یک اینکه هر رویایی که کسی در سر دارد، برای انجامش کابوسی را بوجود می آورد. بنابر این باید کار روی راحتی، آزادی، و امنیت مردم (نه دولت) باشد. دوم اینکه انسان ترسو بجای پرورش آزادی به امنیت خود می اندیشد و هم دشمن تراشی می کند (با نادانی) هم برای دشمنش کار می کند، بدون اینکه بخواهد. انسان شجاع کار برای مردم و آزادی آنها انجام می دهد و به سر انجام کار هم کاری ندارد. در ضمن لطفا این موضوع را هم اضافه کنید که بعنوان برادر یک شهید راه میهن در جنگ عراق، بسیار زشت است که خیابان و اماکنی به نام شهیدی ثبت شود. مگر جان برادر من کمتر از شهید دیگریست؟ مثلا یک میدان بنام شهیدان بگذارید و بس نه اینکه تمام کشور را با پسوند شهید نامگذاری کنید در حال اینکه مجروحان جنگی و محرومان جنگ زده هنوز در بدبختی بسر می برند. امیدوارم اجازه و شهامت چاپ را داشته باشید. (94920)
