بهار نیوز - توسعه فضای سبز نیازمند تامین منابع آبی

سیدچمران موسوی
توسعه فضاهای سبز شهری یک ضرورت اجتناب‌ناپذیر است. متولیان مدیریت و خدمات شهری برای زیباسازی مبلمان شهری، شاداب‌سازی خیابان‌ها و میدان‌های شهر، تلطیف و سالم‌سازی هوای شهرها و... اقدام به کاشت درختان، بوته‌ها، گل‌ها و چمنزار می‌کنند. توسعه و نگهداری فضای سبز نیازمند تامین منابع آبی است، امروز برای آبیاری فضای سبز شهرها از روش‌های پیشرفته‌ای که باعث حداقل مصرف آب می‌شود استفاده می‌شود. همچنین سامانه‌های آبیاری قطره‌ای برای درختان و درختچه‌ها و آبیاری بارانی برای چمنزارها در کنار استفاده از گونه‌های مقاومی که نیاز کمتری به مصرف آب دارند از مهم‌ترین راهکارهایی است که مورد استفاده قرار می‌گیرد.

امروزه اهمیت فضای سبزدر شهرها بر کسی پوشیده نیست بطوریکه از فضای سبز به عنوان یکی از شاخص‌های توسعه یافتگی شهرها نام برده می‌شود. فضای سبز شهری بخش جاندار محیط شهری می‌باشد که مکمل بخش بیجان) کالبدی (آن محسوب می‌شود. سرانه فضای سبز از فاکتورهای مهم افزایش سطح زندگی در شهرها به حساب می‌آید. فضای سبز شهری نه تنها به دلیل اهمیت تفریحی بلکه به دلیل نقشی که در حفظ و تعادل محیط زیست شهری و تعدیل آب و هوا و پرورش روحی وجسمی شهروندان ایفا می‌کند ,ارزشمند است از کارهای مهم در حفظ و نگهداری فضای سبز شهری آبیاری مطلوب به لحاظ کمی و کیفی می‌باشد.

برآورد‌ها نشان دهنده مصرف سالیانه 1الی 2 مترمکعب آب در هر متر مربع می‌باشد. بیش از 50درصد شهرها از آب شهری در آبیاری فضای سبز خود بهره می‌برند. در درجه‌بندی آب شهری می‌توان به 4 دسته آب اشاره داشت: درجه یک؛ منابع آب زیرزمینی و سطحی کنترل شده. درجه دو؛ منابع آبهای زیر زمینی حاشیه‌ای و آهکی. درجه سه؛ منابع آب زیرزمینی درون شهری چاه و چشمه. درجه چهار؛ پساب تصفیه.

کمبود آب در شهرها یکی از نکاتی است که همیشه در برنامه‌ریزی‌های مسئولان شهری لحاظ شده است. یکی از بزرگترین خانواده‌های مصرف‌کننده آب در شهرها، فضای سبز شهری است و با توجه به اینکه شهرداری شهرها نگاه ویژه‌ای به بحث فضای سبز شهری دارند، لزوم نگاه ذخیره‌کننده به مصرف آب در این زمینه بیشتر احساس می‌شود. وجود فضای سبز به عنوان یکی از عناصر ضروری زندگی شهری و عامل کاهش تنش در افراد، لازم و ضروری است.

با توجه به موقعیت جغرافیایی و اقلیمی ایران و کاهش منابع آبی و نزولات جوی، آب تخصیص یافته برای آبیاری فضای سبز باید به صورت بهینه و با بازده بالا مصرف شود. بنابراین استفاده از گیاهان پوششی می‌تواند به اصلاح الگوی مصرف آب در فضای سبز کمک کند. گیاهان پوششی کشت شده در فضای سبز باعث افزایش تخلخل خاک، سبک‌تر شدن بافت خاک و کاهش درصد علف‌های هرز می‌شوند. همچنین با توجه به تنوع بالای گیاهان پوششی و امکان دستیابی به گونه‌های با نیاز آبی کم در این تنوع می‌توان با انتخاب گیاهان سازگار با هر منطقه و مقاوم به انواع متفاوت تنش‌های محیطی، در افزایش کارآیی مصرف آب در فضای سبز نقش ایفا کرد.

به گفته کارشناسان، شرایط اقلیمی و وضعیت ناپایدار منابع مختلف، مدیران شهری را ناچار به استفاده از گونه‌های بومی در طراحی منظر و فضای سبز هم کرده است. گیاهان بومی به دلیل سازگاری بالا با شرایط اقلیمی منطقه و در نتیجه هزینه‌های پایین حفظ و نگهداری، گزینه‌ای مطلوب در ایجاد یک فضای سبز پایدار هستند. در بکارگیری گیاهان بومی در منظر شهری، استفاده از طراحی کاشت مناسب و رعایت اصول طراحی منظر به منظور ایجاد فضای سبز زیبا و مورد پسند شهروندان بسیار مهم است.

در کاربرد گیاهان بومی در منظر شهری باید به دنبال گونه‌هایی با ارزش زینتی بالا بود. حال متاسفانه در اکثر شهرها، درختان و گل‌ها و گیاهانی که در فضای سبز کاشته می‌شود مطابق با آب و هوای کشور تنظیم نمی‌شود، با توجه به خشکسالی و کم‌آبی که در کشور ما وجود دارد شهرهایی هستند که هنوز با آب آشامیدنی فضای سبز و پارک‌ها را آبیاری می‌کنند، به همین منظور مسئولان حوزه شهری باید روی درختان و گیاهانی کار کنند که بتوانند فضای سبز شهر را با شرایط کم‌آبی وفق دهند و آب کمتری مصرف کنند و از سوی دیگر بتوانیم فضای سبز را با پوشش بهتری ارائه کنیم.

اگر این برنامه اجرا شود می‌توانیم فضای سبز خوب و مطلوبی در شهرها شاهد باشیم. در بسیاری از شهرها آب شرب از آب مورد استفاده در فضای سبز جداسازی نشده است. در این زمینه شهرداری‌ها باید اقداماتی را انجام دهند که از گیاهان و درختان کم‌آب‌بر در فضای شهری استفاده شود، متاسفانه تاکنون این رویه در اکثرشهرها انجام نشده است. بنابراین با توجه به خشکسالی و کم‌آبی‌هایی که در این چند سال گذشته داشته‌ایم ایجاب می‌کند که از تجربیات کشورهایی که در این زمینه صاحب سبک و روش هستند استفاده کنیم تا از فضای سبز بهتر و بیشتری در شهر بهره‌مند شویم.

به نظر می‌رسد؛ سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهرداری هر شهرباید نسبت به گونه‌های جدید بازنگری داشته باشد. گونه‌های بسیاری در طبیعت داریم که اثرات بهتری در فضای سبز دارند، البته نمی‌توان شهرداری را به کاشت گونه‌ای خاص ملزم کرد اما می‌توان این نهاد را ملزم به ایجاد تغییر و تحول در گونه‌های جدید گیاهی کرد. نخستین عاملی که در بررسی و طراحی و اجرای فضای سبز باید در نظر گرفته شود شرایط اقلیمی و آب و هوایی منطقه است، اگر فضای سبز همسو با شرایط اقلیمی و جغرافیایی منطقه باشد به‌طور قطع آن فضا، فضایی مقبول و مورد توجه خواهد بود. گیاهان این موجودات زنده در شهرها نقش‌های مختلفی از جمله ایجاد فضای دلنشین و مطبوع در محیط شهرها، کنترل سیلاب‌ها، کاهش دی اکسید کربن و تولید اکسیژن و ایجاد سایه‌اندازی برای جلوگیری از تابش مستقیم نور خورشید، ایجاد کمربندهای سبز در اطراف شهرها، کنترل باد و جلوگیری از توفان‌های سریع در شهرها، جلوگیری از توسعه کویر، حفظ منابع آبی و... داشته‌اند.

پس بنابراین نباید در تحلیل خود فقط به سطح فضای سبز توجه کنیم بلکه حجم فضای سبز و ذخیره سبز اهمیت زیادتری دارد. بحران کم‌آبی و به دنبال آن کاهش کمیت و کیفیت منابع آبی در کنار روند افزایش دما در بیشتر شهرهای ایران، استفاده عقلانی از منابع مختلف طبیعی مانند آب، گیاهان و سوخت را می‌طلبد. برای دستیابی به فضای سبز پایدار و زیبا در مناطق خشک و نیمه‌خشک ایران مواردی مانند استفاده از گیاهان بومی یا وارداتی مقاوم به خشکی در فضای سبز، گزینش گونه‌های گیاهی کم‌آب بر و دارای ویژگی‌های زیبا شناختی مطلوب، رعایت اصول طراحی منظر و طراحی کاشت متناسب با مناطق خشک توصیه می‌شود.