۲۶
تاریخ انتشار : ۱۳۹۲/۰۸/۱۹ ساعت ۱۹:۲۴
کد مطلب : ۲۰۴۴۴
عللِ ماندگاری و جاودانگی قیام امام حسین(ع)
حسين(ع)؛ پرچمدار اصلاح‌طلبي و اصلاح‌گري
گروه مقالات: قیام‌های بسیاری در طول تاریخ بشریت و بویژه تاریخ اسلام بوقوع پیوسته است که فقط معدودی از آنها تاکنون در یادها- تاریخ مکتوب و شفاهی- باقی مانده اند. خیزش‌هایی که در مناسبت‌های مختلف و به فراخور موضوعات مبتلابه جوامع، به آنها اشاره و از عبرتهایشان یاد می‌شود...
كوروش شفيعي‌ايران‌نژاد
در این میان به جرأت می‌توان گفت جاودانه ترین قیام تاریخی جهان اسلام که پس از گذشت قرنهای متمادی از زمان وقوع آن، هنوز دارای معنویت، جذبه و ژرفا می‌باشد و محل بحثها و عبرتهای فراوانی است؛ قیام عاشورای 61 قمری به زعامت امام حسین (ع) است. به راستی راز این جاودانگی چیست؟ چرا این قیام، پس از گذشت بیش از هزار و چهارصد سال؛ همچنان زنده و جاوید است و یاد و خاطره و آموزه‌هایش همچنان تازه است و تکرارپذیر؟...
فارغ از این بحث که بخش عمده ای از پویایی و ماندگاریِ مذهب تشیع مدیون قیام کربلاست و شیعیان با تکرار هر ساله مراسم عزاداری و یادبود آن، مانع از فراموشی اش می‌شوند و جدای از خصوصیات ویژه ای که این واقعه در ذات خود دارد و موجب مانائیِ آن می‌شود (از جمله: انتساب امام و شهدای هاشمی به اهل بیت پیامبر بزرگوار اسلام(ص)، حضور زنان بی دفاع و کودکان مظلوم در متن واقعه، دنائت و ستمگری دشمنان امام در حدوث یک فاجعه تراژیکِ انسانی)؛ علت مهم دیگری نیز هست که این حادثه را "جاوید" ساخته و آن چیزی نیست جز: "آرمان‌ها و ویژگی‌های منطبق با فطرت انسانی که در قیام عاشورا متجلی است".
در تمام طول تاریخ و در تمام جوامع بشری، اصلاح در امور و پالایش ناراستی‌ها از زندگیِ اجتماعی؛ آرمانی ارزشمند و بزرگ برای انسانها بوده است. مصلحان کسانی هستند که تلاش می‌کنند جامعه انسانی را از حرکت در بیراهه‌ها باز داشته و آن را به قواعدی مبتنی بر اخلاق پایبند سازند. تلاش برای به سامان رساندن جوامع بشری وزدودن پلیدیها و ناهنجاریهای اجتماعی همچون: بی عدالتی، فقر، دروغ، ریا، ناامنی، فساد و...؛ از مبانیِ اصلاح طلبی و اصلاحگری است.
با بعثت پیامبر بزرگوار اسلام، تحولی الهی و انسانی در جامعه آنروز اعراب جاهلی پدید آمد، با این وجود پس از رحلت ایشان، به مرور پیرایههایی گریبانگیر جامعه مدنیِ نبوی گردید. اصلاحات حسینی در مسیر زدودن این پیرایهها و کژیها بود تا از رجعت به سنن جاهلی جلوگیری شود. امام حسین (ع) به واقعیتِ آن روز جامعه چنین اشاره می‌فرمایند: «اَلا تَرون الیَ الحَقّ لایَعمل بِه و الیَ الباطل لایتنهای عَنه» (مقتل الحسین، ص 232 )؛ «آیا نمینگرید که به حق عمل نمی‌شود و از باطل پرهیز نیست؟». ایشان اصلاح طلبی خود را نیز با این جملات بیان می‌نمایند: «اِنّما خرجت لطلب الاصلاح فی امة جدی» (مقتل الحسین ، ص 156)؛ «همانا برای طلب اصلاح در امت جدم، قیام کردم»...
از دیگر اهداف انسانی قیام حسینی، اعمال نظارت و کنترل بر نهادهای صاحب قدرت است. یکی از راه‌های بازدارندگی در مقابل انحراف از مسیر حق، نظارت همگانی و کنترل قدرت از طریق نخبگان، و حتی تودههای اجتماعی است. امام حسین علیه السلام بر این هدف نیز بارها تاکید میورزند: «اُرید أن آمر بِالمَعروف و اَنهی عَنِ المُنکر و اسیر بسیرة جَدّی و اَبی؛ تصمیم دارم امر به معروف و نهی از منکر نمایم و بر روش جدم و پدرم رفتار کنم».
ناگفته پیداست که منظور حضرت از امر به معروف و نهی از منکر، بیشتر در سطوح کلانِ قدرت و برای جلوگیری از ناهنجاریهای اجتماعی و بدعتهای اعتقادی و سیاسی است و معنای رایج و امروزیِ امر به معروف و نهی از منکر (که صرفاً به مباحث و مواردی در حوزه امورات فردی و شخصی مردم اطلاق مي‌شود)، کمتر مورد نظر ایشان بوده است.
یکی دیگر از مشخصه‌هاي ماندگاریِ قیام عاشورا که در انطباق با آرمانهای فطریِ انسانی است، اعتقاد راسخ امام به فرهنگ "گفتگو" است. در مکتب حسین (ع) و در مرام بزرگان، گوش سپردن به سخن دیگران و مخالفان در عینِ پایبندی به اهداف، مَنشی انسانی است. تبیین باورها، تشریح چرایی رفتار خویش و انجام گفتمان منطقی توأم با صداقت؛ از اصول اساسی در هر مواجهه ای است و فرزانگان، گفتگو را بهترین راه نزدیکی انسانها به یکدیگر و حل مشکلات جوامع بشری میدانند.
در نقطه مقابل، و در مرامی غیر از مکتب حسینی؛ راهِ قالب‌هاي ذهنی برای شنیدن سخنِ مخالفان مسدود است و به نقد منتقدان کمترین وقعی گذاشته نمی‌شود. در این نوع طرز تفکر؛ اهتمام و اعتقادی بر لزوم تبیین و توجیهِ چراییِ رفتارِ خویش و پاسخگویی به افکار عمومی وجود ندارد. امام حسین (ع) با نوشتهها و خطابههایشان، از راز حرکت خویش پرده بر می‌دارند، انگیزه و مرام خود را باز میگویند، دلایل و انگیزه‌هاي قیام خود را به زبان میآورند و از هر فرصتی برای گفتگو با جبهه مخالف و اتمام حجت بر آنان استفاده می‌کنند. همین روش را در یاران ایشان نیز می‌توان دید. آنان نیز هر یک، خطابههایی ایراد کرده و به تبیین مواضع خود دست مي‌زنند.
در مقایسه، جریان مقابل نه تنها حاضر نیست با گفتگو و مباحثه برابر و عادلانه، نیات و رفتار و عملکرد خود را تبیین و توجیه نماید، بلکه شنیدن سخن یاران امام را کسالتآور و دور از شأن خویش قلمداد نموده و تنها خود را محور و معیار مطلقِ حق به حساب مي‌آورد. جریان مذکور بقدری از چرخش شفاف اطلاعات و رواج فرهنگ "گفتمان" هراس دارد که چاره ای جز رواج اتهامات واهی و مشوش کردن افکار مردم نمی بیند و با استفاده از تمام زور و تزویر رسانه ایِ خویش کار را به جایی مي‌رساند که وقتی در ظهر عاشورا امام و یارانش، به نماز مي‌ایستند، این سؤال برای توده روز مزد و فاقد اندیشه لشکر عمر سعد، ایجاد مي‌شود که: «مگر حسین، نماز هم می‌خواند؟!!»
در این میان به جرأت می‌توان گفت جاودانه ترین قیام تاریخی جهان اسلام که پس از گذشت قرنهای متمادی از زمان وقوع آن، هنوز دارای معنویت، جذبه و ژرفا می‌باشد و محل بحثها و عبرتهای فراوانی است؛ قیام عاشورای 61 قمری به زعامت امام حسین (ع) است. به راستی راز این جاودانگی چیست؟ چرا این قیام، پس از گذشت بیش از هزار و چهارصد سال؛ همچنان زنده و جاوید است و یاد و خاطره و آموزه‌هایش همچنان تازه است و تکرارپذیر؟...
فارغ از این بحث که بخش عمده ای از پویایی و ماندگاریِ مذهب تشیع مدیون قیام کربلاست و شیعیان با تکرار هر ساله مراسم عزاداری و یادبود آن، مانع از فراموشی اش می‌شوند و جدای از خصوصیات ویژه ای که این واقعه در ذات خود دارد و موجب مانائیِ آن می‌شود (از جمله: انتساب امام و شهدای هاشمی به اهل بیت پیامبر بزرگوار اسلام(ص)، حضور زنان بی دفاع و کودکان مظلوم در متن واقعه، دنائت و ستمگری دشمنان امام در حدوث یک فاجعه تراژیکِ انسانی)؛ علت مهم دیگری نیز هست که این حادثه را "جاوید" ساخته و آن چیزی نیست جز: "آرمان‌ها و ویژگی‌های منطبق با فطرت انسانی که در قیام عاشورا متجلی است".
در تمام طول تاریخ و در تمام جوامع بشری، اصلاح در امور و پالایش ناراستی‌ها از زندگیِ اجتماعی؛ آرمانی ارزشمند و بزرگ برای انسانها بوده است. مصلحان کسانی هستند که تلاش می‌کنند جامعه انسانی را از حرکت در بیراهه‌ها باز داشته و آن را به قواعدی مبتنی بر اخلاق پایبند سازند. تلاش برای به سامان رساندن جوامع بشری وزدودن پلیدیها و ناهنجاریهای اجتماعی همچون: بی عدالتی، فقر، دروغ، ریا، ناامنی، فساد و...؛ از مبانیِ اصلاح طلبی و اصلاحگری است.
با بعثت پیامبر بزرگوار اسلام، تحولی الهی و انسانی در جامعه آنروز اعراب جاهلی پدید آمد، با این وجود پس از رحلت ایشان، به مرور پیرایههایی گریبانگیر جامعه مدنیِ نبوی گردید. اصلاحات حسینی در مسیر زدودن این پیرایهها و کژیها بود تا از رجعت به سنن جاهلی جلوگیری شود. امام حسین (ع) به واقعیتِ آن روز جامعه چنین اشاره می‌فرمایند: «اَلا تَرون الیَ الحَقّ لایَعمل بِه و الیَ الباطل لایتنهای عَنه» (مقتل الحسین، ص 232 )؛ «آیا نمینگرید که به حق عمل نمی‌شود و از باطل پرهیز نیست؟». ایشان اصلاح طلبی خود را نیز با این جملات بیان می‌نمایند: «اِنّما خرجت لطلب الاصلاح فی امة جدی» (مقتل الحسین ، ص 156)؛ «همانا برای طلب اصلاح در امت جدم، قیام کردم»...
از دیگر اهداف انسانی قیام حسینی، اعمال نظارت و کنترل بر نهادهای صاحب قدرت است. یکی از راه‌های بازدارندگی در مقابل انحراف از مسیر حق، نظارت همگانی و کنترل قدرت از طریق نخبگان، و حتی تودههای اجتماعی است. امام حسین علیه السلام بر این هدف نیز بارها تاکید میورزند: «اُرید أن آمر بِالمَعروف و اَنهی عَنِ المُنکر و اسیر بسیرة جَدّی و اَبی؛ تصمیم دارم امر به معروف و نهی از منکر نمایم و بر روش جدم و پدرم رفتار کنم».
ناگفته پیداست که منظور حضرت از امر به معروف و نهی از منکر، بیشتر در سطوح کلانِ قدرت و برای جلوگیری از ناهنجاریهای اجتماعی و بدعتهای اعتقادی و سیاسی است و معنای رایج و امروزیِ امر به معروف و نهی از منکر (که صرفاً به مباحث و مواردی در حوزه امورات فردی و شخصی مردم اطلاق مي‌شود)، کمتر مورد نظر ایشان بوده است.
یکی دیگر از مشخصه‌هاي ماندگاریِ قیام عاشورا که در انطباق با آرمانهای فطریِ انسانی است، اعتقاد راسخ امام به فرهنگ "گفتگو" است. در مکتب حسین (ع) و در مرام بزرگان، گوش سپردن به سخن دیگران و مخالفان در عینِ پایبندی به اهداف، مَنشی انسانی است. تبیین باورها، تشریح چرایی رفتار خویش و انجام گفتمان منطقی توأم با صداقت؛ از اصول اساسی در هر مواجهه ای است و فرزانگان، گفتگو را بهترین راه نزدیکی انسانها به یکدیگر و حل مشکلات جوامع بشری میدانند.
در نقطه مقابل، و در مرامی غیر از مکتب حسینی؛ راهِ قالب‌هاي ذهنی برای شنیدن سخنِ مخالفان مسدود است و به نقد منتقدان کمترین وقعی گذاشته نمی‌شود. در این نوع طرز تفکر؛ اهتمام و اعتقادی بر لزوم تبیین و توجیهِ چراییِ رفتارِ خویش و پاسخگویی به افکار عمومی وجود ندارد. امام حسین (ع) با نوشتهها و خطابههایشان، از راز حرکت خویش پرده بر می‌دارند، انگیزه و مرام خود را باز میگویند، دلایل و انگیزه‌هاي قیام خود را به زبان میآورند و از هر فرصتی برای گفتگو با جبهه مخالف و اتمام حجت بر آنان استفاده می‌کنند. همین روش را در یاران ایشان نیز می‌توان دید. آنان نیز هر یک، خطابههایی ایراد کرده و به تبیین مواضع خود دست مي‌زنند.
در مقایسه، جریان مقابل نه تنها حاضر نیست با گفتگو و مباحثه برابر و عادلانه، نیات و رفتار و عملکرد خود را تبیین و توجیه نماید، بلکه شنیدن سخن یاران امام را کسالتآور و دور از شأن خویش قلمداد نموده و تنها خود را محور و معیار مطلقِ حق به حساب مي‌آورد. جریان مذکور بقدری از چرخش شفاف اطلاعات و رواج فرهنگ "گفتمان" هراس دارد که چاره ای جز رواج اتهامات واهی و مشوش کردن افکار مردم نمی بیند و با استفاده از تمام زور و تزویر رسانه ایِ خویش کار را به جایی مي‌رساند که وقتی در ظهر عاشورا امام و یارانش، به نماز مي‌ایستند، این سؤال برای توده روز مزد و فاقد اندیشه لشکر عمر سعد، ایجاد مي‌شود که: «مگر حسین، نماز هم می‌خواند؟!!»
...
تردیدی نیست یکی از مهمترین عللِ ماندگاری و جاودانگی قیام امام حسین(ع) این است که بسیاری از آرمانهای انسانیِ مورد نیاز جامعه بشری را مي‌توان در زوایای متعدد آن یافت. هر انسانی که ذاتش در جستجوی تعالی و نیل به آرمانهای انسانی است می‌تواند از تک تک لحظه‌هاي قیام عاشورا درسها بیاموزد. یافته‌هاي هر انسان منصف و تشنه حقیقت، از آموزه‌هاي قیام حسینی، همواره تازه و عمیق و جذاب است. درسهای "آزادگی"، "شجاعت"، "استقامت"، "صبر"، "حق طلبی" و بی‌شمار آرمان انسانها از این دست، کهنه شدنی نیستند... هر انسان آزاده از هر دین و آئینی، در هر دوره و عصری؛ منش اصلاح طلبی قیام عاشورا را خواهد ستود و امام حسین(ع) را بعنوان "اصلاحگری جاوید"، به درازای تمام تاریخ به یاد خواهد سپرد.
