بهار نیوز - راز محبوبیت تلگرام چیست؟

گروه علمی: خبر کوتاه و تا حدی شگفت‌انگیز بود؛ بیش از نیمی از کاربران تلگرام ایرانی هستند! این خبر، با توجه به اعلام خود تلگرام که از وجود بیش از صد میلیون کاربر فعال در ماه خبر داده بود، به معنی استفاده نزدیک به 50 میلیون ایرانی از این اپلیکیشن پیام‌رسان است.

آمار منتشر شده براساس تحلیل سایت الکسا تهیه شده و ملاک را مقدار ترافیک سرورهای کشورها قرار داده بود البته موسس شرکت و خالق برنامه تلگرام در حساب توئیتر خود تصریح کرد آمار اعلام شده صحیح نیست و تنها 20 درصد کاربران تلگرام ساکن ایران هستند.
با حسابی سرانگشتی این رقم چیزی نزدیک به 22 میلیون نفر می‌شود که باز هم موضوعی عجیب را نشان می‌دهد؛ دلیل این اشتیاق فراگیر ایرانی‌ها به این پلتفرم پیام‌رسان چیست؟ آیا تمام کاربران ایرانی با مقایسه و انتخابی آگاهانه این برنامه را برای رد و بدل کردن پیام‌های خود، از خصوصی‌ترین تا اخبار عمومی انتخاب کرده‌اند یا دلایل دیگری برای این انتخاب وجود دارد؟ ‌بعلاوه، وقتی یک بستر رسانه‌ای تا این حد در جامعه فراگیر می‌شود، تبعات خواسته و ناخواسته فراوانی برای آن جامعه خواهد داشت. آیا ما برای استفاده از این فناوری و روبه‌رو شدن با تبعات آن آمادگی داریم؟

حسن تصادف
در سال‌های اخیر با گسترش ضریب نفوذ گوشی‌های هوشمند و اینترنت همراه، پیام‌رسان‌های آنلاین نیز رشدی انفجاری داشته‌اند و تقریبا تمام کاربران گوشی‌های هوشمند دستکم از یکی از این سرویس‌ها استفاده می‌کنند. در ایران همه‌گیر شدن این برنامه‌ها نخستین بار با Viber آغاز شد. این نرم‌افزار رایگان به کاربر اجازه می‌داد بدون پرداخت هزینه اشتراک از طریق متن، پیام صوتی، تماس تلفنی و ویدئوکنفرانس با اطرافیان خود در ارتباط باشد. هرچند حضور وایبر در ایران با موفقیت آغاز شد، اما انتقادها از منشأ مشکوک این برنامه و نیز اتهاماتی که به آن وارد بود باعث شد با در نظر گرفتن برخی حساسیت‌ها، این اپلیکیشن حداقل به‌صورت غیررسمی مختل شود، اما کاربران ایرانی به استفاده از پلتفرم‌های آنلاین عادت کرده بودند و با کند شدن وایبر، در آستانه یک مهاجرت بزرگ به تلگرام قرار گرفتند.

سابقه اپلیکیشن تلگرام به قبل از این اتفاق بازمی‌گردد. در واقع، تلگرام از بهار 2013 به گوشی‌ها راه پیدا کرد و تا قبل از اختلال در عملکرد وایبر کمتر کسی در میان کاربران ایرانی از آن استفاده می‌کرد، اما این روند ناگهان تغییر کرد و در مدتی کمتر از دو سال، کار به جایی رسیده است که بیش از 46 درصد کل ترافیک سرورهای تلگرام و 81 درصد از ترافیک سرورهای کانال‌های تلگرام را کاربران ایرانی اشغال کرده‌اند.

رشد سوال‌برانگیز
پاسخ به این پرسش که چرا یک اپلیکیشن توانست در مدتی کوتاه تا این حد کاربران ایرانی را به خود جذب کند و تبعات این کوچ دسته‌جمعی چه‌ می‌تواند باشد، نیازمند یک تحقیق مفصل است، اما به گفته دکتر علی اسدی، استاد ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی اصلی‌ترین دلیل محبوبیت تلگرام در ایران فیلتر نبودن و دسترسی عمومی به آن است.

دلیل دیگر نیز امکاناتی نظیر ارسال و دریافت انواع فایل و پیام‌های صوتی و تصویری است که این پلتفرم به‌صورت رایگان و با سرعت مناسب در اختیار کاربران قرار می‌دهد. همچنین این اپلیکیشن دامنه خدمات خود را گسترش داده و امکان دسترسی به بسیاری از سرویس‌های اینترنتی را از طریق خود این اپلیکیشن ایجاد کرده که تمام اینها به افزایش محبوبیت آن کمک بسزایی می‌کنند.

البته این تمام داستان نیست، زیرا این اپلیکیشن در کنار قابلیت‌های ذکر شده، ویژگی‌های دیگری نیز دارد که باعث می‌شود برای کاربران مطلوب باشد. یکی از این ویژگی‌های فنی عبارت ‌است از ارائه سرویس ابری که از طریق تمام پلتفرم‌ها (گوشی، کامپیوتر و وب) قابل دسترس است و سطح بالایی از امنیت را برای کاربر ایجاد می‌کند. در واقع یکی از عوامل شهرت تلگرام پروتکل امنیتی متن‌باز MTProto است که توسط یکی از سازندگان این اپلیکیشن توسعه داده‌ شده ‌است.

تلگرام آن‌قدر به امنیت رمزنگاری خود اطمینان دارد که جایزه‌ای 300 هزار دلاری برای کسی که بتواند آن را هک کند تعیین کرده که البته هنوز هم کسی نتوانسته این جایزه را بگیرد. موضوع دیگر وابسته نبودن این شرکت به هیچ سازمان خصوصی و دولتی است که علاوه بر ارائه خدمات بدون تبلیغات تجاری، به کاربران در زمینه ایمن بودن اطلاعات فردی ذخیره ‌شده در حساب کاربری اطمینان می‌دهد. با وجود این، مسائل فنی و قابلیت‌های این اپلیکیشن نمی‌تواند تنها دلیل رشد بی‌سابقه محبوبیت آن در ایران باشد.

بعلاوه، وقتی یک اپلیکیشن تا این حد در میان مردم یک کشور رواج پیدا می‌کند، مسلما تبعات فرهنگی و اجتماعی مختلفی در جامعه شکل خواهد گرفت. به گفته محبوبه اکبری، جامعه‌شناس و استاد دانشگاه آزاد اسلامی، یکی از مسائل موثر در رشد این رسانه تبدیل شدن تلگرام و خرده‌ فرهنگ مرتبط با آن به عرف اجتماعی است که امکان دارد باعث شود کسانی که از این دایره بیرون مانده‌اند احساس جدا شدن از جمع را پیدا کنند.

در نتیجه خود این موضوع باعث گرایش بیشتر کاربران می‌شود. علاوه‌بر‌این، به گفته دکتر اسدی مزیت‌های چنین رسانه‌ای مانند سرعت عمل بالا و دسترسی عمومی را می‌توان از جمله عوامل هم‌افزایی محبوبیت این اپلیکیشن برشمرد؛ اما مضرات قابل مشاهده‌ای نیز درباره نحوه استفاده ما از این برنامه وجود دارد، که می‌توان به اعتیاد تدریجی کاربران به استفاده از این برنامه و صرف وقت غیرمعمول برای فعالیت در این شبکه اجتماعی اشاره کرد. همچنین رسانه‌ای با این ابعاد به‌سختی قابل کنترل است و شاید در برخی کانال‌ها یا توسط برخی افراد مطالب غیراخلاقی انتشار پیدا کند که با فرهنگ جامعه ما همخوانی نداشته باشد.

چرا ایران؟
این کارشناس حوزه ارتباطات درباره تاثیرات تلگرام بر رفتار و سلیقه مخاطب می‌گوید: «مردم ایران بیشتر یک جامعه شفاهی هستند تا یک جامعه مکتوب. به این دلیل گفت‌وگو و گپ‌زدن میان ما رایج است و تلگرام تنها ابزار لازم برای برقراری این ارتباط را در اختیار ما قرار می‌دهد. البته باید به این مساله نیز اشاره کنیم که بیشتر گفت‌وگوهای صورت گرفته در این شبکه‌ اجتماعی سطحی است و مطالب عمق پیدا نمی‌کند، اما برای فرار از چنین معضلی به نظر می‌رسد فرهنگ‌سازی می‌تواند چاره‌ساز باشد.»

به عقیده دکتر اسدی، اولین قدم برای فراهم کردن بستر فرهنگی مناسب به منظور استفاده از این نوع پیام‌رسان‌ها، بالا بردن سواد رسانه‌ای مردم است. از جمله این‌که به زمان مناسب استفاده از هر رسانه آگاه باشیم و برای مثال در محل کار یا مهمانی‌های خانوادگی از هر رسانه‌ای استفاده نکنیم. این کاربرد خارج از حد می‌تواند به زندگی و کار ما آسیب برساند.

این مدرس دانشگاه می‌افزاید نحوه استفاده از این ابزار به خود ما بازمی‌گردد و می‌توانیم از همین تلگرام به بهترین نحو استفاده کنیم که باید اعتراف کرد این اتفاق همین حالا بسیار کم افتاده است. در جوامع پیشرفته مطالعه کتاب و مطالبی که بتواند ما را روشن کند یا اطلاعات ارزشمند و عمیقی درباره موضوعی خاص به ما بدهد، از اولویت بالاتری نسبت به استفاده از مطالب موجود در شبکه‌های اجتماعی برخوردار است.

این مدرس ارتباطات می‌گوید: «با استفاده از این پیام‌رسان نمی‌توانیم شناخت کافی درباره یک موضوع به‌دست آوریم و تنها با سرتیتر حوادث و رویدادها آشنا می‌شویم. برای مثال دانشجویان من از تمام اخبار روز آگاه‌ هستند، اما راجع به تاریخچه این تحولات از نظر سیاسی و اجتماعی آگاهی ندارند. در واقع جامعه امروز ما از خبر اشباع شده و بیشتر به تحلیل‌ها نیاز داریم تا اطلاعات بیشتر. بنابراین استفاده زیاد از تلگرام باعث ایجاد نوعی تنبلی نسبت به مطالعه در جامعه می‌شود و افراد حس می‌کنند می‌توانند تمام اطلاعات مورد نیاز را از همین تلگرام به‌دست آورند. شاید یکی از دلایل اقبال کاربران ایرانی به این شبکه نیز همین موضوع باشد که مطالعه در میان ما رواج چندانی ندارد و ما وقت بسیاری از روز خود را صرف کار کردن با موبایل می‌کنیم، اما تیراژ کتاب در ایران بسیار پایین‌ است.»

در میان تمام این تحلیل‌ها یک نظریه هم وجود دارد که محبوبیت تلگرام در ایران به دلیل ضعف رسانه‌های سنتی تشدید‌ شده، اما در حال حاضر مشاهده می‌شود که بیشتر رسانه‌های سنتی در حال استفاده از تلگرام به عنوان مکمل فعالیت‌های رسانه‌ای خود هستند و به نظر می‌رسد عمده دلیل اقبال مردم به تلگرام به‌عنوان رسانه مرجع ناشی از همین طبع شفاهی جامعه ایرانی و تمایل برای انتقال اخبار به‌صورت دهان به دهان باشد. به عقیده محبوبه اکبری، تلگرام به یک زبان جدید گفت‌و‌گو تبدیل شده و در جامعه‌ای که تعداد زیادی از مردم به این زبان صحبت می‌کنند، پیوستن به آن به امری اجتناب‌ناپذیر تبدیل می‌شود.