آثار تاریخی خوزستان در قهقرای تخریب

ایران مهد آثار باستانی است و هر جای این سرزمین کهن را بنگری، بنایی، پیکره‌ای و یا کتیبه‌ای را می‌بینی که نشان از شکوه و عظمت تمدنی کهن داشته است. از شمال تا جنوب این سرزمین کهن در دلش رازهای نهفته‌ای دارد که به جهانیان نشان می‌دهد ایران چه تاریخ و تمدن بزرگی داشته است. در این میان متاسفانه هر روزه شاهد ویرانی یکی از این کتیبه‌ها و مجسمه‌ها هستیم و به خاک افتادن آنان نشان دهنده اوج زوال آثار باستانی ما است. به راستی در مقابل این ویرانی‌ها ما چه کرده‌ایم؟ آیا همچنان ناظریم تا همه یا به یغما روند و یا تبدیل به تلی از خاک شوند؟ منطقه خوزستان، یکی از مناطقی است که بخش عمده‌ای از تمدن کشور ما را در دامن خود داشته است. در این میان تعدادی از خانه‌ها و عمارت‌های این منطقه در حال ویرانی هستند. مالک عمارت قاجاری بهبهانی ۱۵ سال قبل خانه‌ خاطرات کودکی‌اش را با قول و قرارهای میراث فرهنگی رامهرمز و با رضایت در فهرست آثار ملی به ثبت رساند، اما از آن به بعد این خانه به جز ویرانی چیز دیگری عایدش نشد.
۱۸ اردیبهشت ۱۳۸۰، اردشیر بهبهانی به ثبت ملی خانه‌ خاطرات کودکی‌اش و تنها سرپناه زندگی‌ امروزش با کمال میل رضایت داد، اما از آن به بعد برخلاف همه‌ وعده و وعیدها و قول و قرارهایی که میراث فرهنگی به مالک برای حفاظت بهتر و ساماندهی بیشتر این خانه‌ داده بود و قدمی که بیش از ۱۰ سال پیش برای مرمت بخش‌هایی از خانه برداشت، عمارت تاریخی «امیرمجاهد» یا همان خانه‌ تاریخی «بهبهانی»‌، دیگر روی مرمت‌گران را به خود ندید.
به‌اندازه‌ای که امروز از همه‌‌ این عمارت قاجاری، فقط چند جداره باقی مانده و سقف‌هایی که امروز روی سر تاریخ ریخته‌اند و حتی باغ خانه نیز درختان بومیِ منطقه مانند نخل، پرتقال و گیاهان دیگر را به خوبی پرورش می‌دادند، امروز و به مرور خشک شده‌اند!
مجید کیوانی، مدیر انجمن میراث فرهنگی نوژان کارون در خوزستان گفت: متاسفانه بی‌توجهی در مدیریت اداره کل میراث فرهنگی خوزستان از گذشته نسبت به وظیفه ذاتی خود یعنی پاسداری، مرمت و نگهداری از میراث فرهنگی که بناهای تاریخی چند هزار ساله را در خود دارد، به اتفاقی عادی تبدیل شده است.
او با بیان این‌که در مدیریت فعلی میراث فرهنگی نیز شاهد برگزاری برخی از همایش‌های غیرمرتبط هستیم، ادامه داد: ‌ای کاش همین هزینه‌های حتی اندک در اجرای شوآپ‌های غیرضروری صرف‌ترمیم و مرمت آثاری مانند عمارت‌های «امیرمجاهد»‌، «صمیمی» و «کوشک نورآباد ایذه» باشیم.
وی افزود: هنوز هم دیر نشده، می‌توان با برون‌سپاری اصولی و بلندمدت، مرمت حرفه‌ای این بناهای تاریخی ارزشمند را با همکاری بخش خصوصی یا سازمان‌های مردم‌نهاد حوزه میراث فرهنگی و گردشگری و با نظارت دقیق اداره کل میراث فرهنگی انجام داده و از تخریب آنها جلوگیری کرد.
مدیران توجهی به
قلعه امیرمجاهد نکردند
منصور معتمدی، مسئول انجمن دوستداران میراث فرهنگی شهرستان رامهرمز نیز توضیح می‌دهد: از سال ۱۳۸۱ و پس از ثبت ملی این عمارت قاجاری، مالک عمارت با مشکلاتی برای ساماندهی مواجه شد و با توجه به ادامه‌دار بودن این آسیب‌ها به خانه‌ تاریخی‌اش، به دادسرای رامهرمز شکایت کرد، اما اداره کل میراث فرهنگی توجه چندانی به آن نداشت.
او با بیان این که اداره میراث فرهنگی شهرستان رامهرمز یک فصل فوندانسیون بنا را مرمت کرد و بخشی از دیوارهای جانبی عمارت را در سال‌های نخست ثبت ملی آن ساماندهی کرد، بیان می‌کند: پس از آن چند مدیر در اداره میراث فرهنگی شهرستان رامهرمز تغییر کردند و دیگر هیچ کاری روی این بنای تاریخی انجام نشد.
وی می‌افزاید: این عمارتِ تاریخی یک بنای بسیار بزرگ است که متاسفانه میراث فرهنگی در سال‌های اخیر به آن بی‌توجهی می‌کند.
کاروانسرای تاریخی دهدز
هم گرفتار بی توجهی
مجید کیوانی، دبیر شبکه تخصصی سمن‌های میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خوزستان همچنین از وضعیت نامناسب کاروانسرای تاریخی «دهدز» در دوره صفوی خبر می‌دهد.
او می‌گوید: بی‌توجهی اخیر و غیرمسئولانه مدیران اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خوزستان متاسفانه باعث فراموشی بیشتر و عدم امکان معرفی و بازدید از این بنای تاریخی متعلق به دوران اسلامی در مناطق شمال خوزستان شده است.
وی عواملی مانند مرمت‌های غیر حرفه‌ای، بارش باران‌های فصلی، فرسایش بنا و تخریب ناآگاهانه برخی افراد بومی را از عوامل روند تدریجی تخریب این بنای تاریخی می‌داند.
او با بیان این‌که کاروانسرای «دهدز» از دوره‌ صفوی و در منطقه‌ تاریخی «ایذه مالمیر» ۲۶ اسفند ۱۳۸۷ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده، می‌گوید: براساس آخرین گزارش، اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری خوزستان در مورد مراحل مرمت کاروانسرای «دهدز» در سال ۱۳۸۸ شاهد هزینه‌های صرف شده و ناکامی در اهدافی که برای توسعه گردشگری و بهره‌برداری آن شد است پی برد. کیوانی ادامه می‌دهد: در حال حاضر این بنای ارزشمندِ تاریخی بدون هیچ بهره‌برداری اقتصادی توسط بخش دولتی و خصوصی رها شده است. تاسف دارد با وجود موقعیت گردشگری منطقه دهدز و واقع شدن در جاده‌ترانزیتی اصفهان - خوزستان و انبوه مسافران طبیعت‌گرد، این ظرفیت تاریخی - گردشگری به فراموشی سپرده شود.
اردشیر صالح پور عضو و مدیر هنری کمیته موزه‌های جهانی (ای کوم) گفت: نگاره‌ها یا آثار یا ابنیه‌ها بخشی از تاریخ سرزمین اند. نکته دیگر اینکه فرهنگ به یاد مانده‌ها نیست به جا مانده‌ها نیز هست. وجه فیزیکی فرهنگ را می‌توان معماری دانست. این ابنیه‌ها یا آثار جزو فرهنگ مجسم ما هستند. فرهنگ کالبدی ما هستند.
از این باب حفظ این ابنیه‌ها و آثار مصداق حفظ و صیانت فرهنگ ملی است. بر همه ما واجب است که میراث گذشتگان را عینا به آیندگان تحویل دهیم و به قول جلال آل‌احمد: فرهنگ، تحویل بار گذشتگان به آیندگان است.
بنابراین هر سنگ نگاره و هر نوشته پیامی است که گذشتگان برای ما گذاشته‌اند. پس آنان به ما می‌اندیشند که پیام خود را در کتیبه‌ها نوشته‌اند تا با ما ارتباط برقرار کنند و با آیندگان ارتباط داشته باشند. پس برای ما و نسل آینده حرمت قائل بوده اند. پس بر ماست که همین مواریث را به نسل آینده تحویل بدهیم.
وی افزود: من احساس می‌کنم وظیفه هر ایرانی است از تمامی ابعاد و آثار صیانت کند. چرا؟ چون هویت ما در گرو حفظ همین آثار است.  این وظیفه صرفا بر دوش افراد نیست، بلکه سازمان میراث فرهنگی نیز این وظیف را دارد.
وی در مورد مشکلات سازمان میراث فرهنگی هم گفت: این سازمان بودجه کافی ندارد، با این که افراد دلسوزی در این سازمان حضور دارند اما به دلیل کمبود منابع این مشکلات را می‌توان دید.  تا زمانی که میراث فرهنگی از حوزه سیاست خارج نشود ما هرروز این مشکلات را خواهیم داشت.
سرزمینی که تمام افتخارش را مدیون فرهنگ اش است، باید از الحاقات سیاسی خارج شود.  میراث فرهنگی تبدیل شده است به حیاط خلوت سیاسیون. تا زمانی که میراث فرهنگی تبدیل به وزارتخانه نشود ما شاهد این مشکلات هستیم. باید به فرهنگ غیرسیاسی نگاه کنیم، هم به لحاظ رویکرد و هم به لحاظ بروکراسی اداری.  
به نظر می‌رسد دومینوی تخریب در خوزستان که نقطه‌‌ای مشخص نیست، با عبور از «کوشک نورآباد»، «کاروانسرای تاریخی دهدز» و «قلعه امیر مجاهد» می‌تواند به خانه «ماپار»، «کول فرح ایذه»، «کوشک حمیدیه»، «شهر عسکر مکرم»، «پل‌های تاریخی شوشتر»، «پل پاپیلا» و قلعه «فرانسوی‌ها»  برسد.
کاروانسرای دهدز در بافت شهری شهر دهدز در پشت ساختمان دادگاه این شهر قرار دارد. این کاروانسرا به ابعاد ۴۰ در ۴۵ متر با سنگ وگچ ساخته شده و دارای تزئینات تاق و تویزه است و در میانه راهِ خوزستان به اصفهان و در همجواری با استان چهار محال و بختیاری قرار دارد.
همچنین «قلعه امیر مجاهد» در زمان استقرار و تسلط خوانین بختیاری در منطقه رامهرمز در اواخر قاجار توسط یوسف خان ساخته شده است و به شماره ثبت ۳۷۷۱ در تاریخ ۱۲ شهریور ۸۰ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.