بهار نیوز - سهم ایران از بازار ۴۷میلیارد دلاری ترجمه

گروه فرهنگي: بازار ترجمه در سال ۲۰۱۴، ۳۷ میلیارد دلار بود و برای سال ۲۰۱۸، ۴۷ میلیارد دلار پیش‌بینی شده است. این در حالی است که سهم ایران از این بازار علی‌رغم نیاز بالای کشور بسیار کم است. صنعت ترجمه در ایران همچنان در آشفته‌بازار محاسبه صفحه‌ای به سر می‌برد که گاهی سطح آن در حد سفارش کافی‌نت‌ها نیز پایین می‌آید.

خبرنگار ایسنا برای بررسی دلایل این بازار آشفته به سراغ علی بیکیان از فعالان انجمن صنفی مترجمان تهران، عضو کمیته علمی و هیئت داوران همایش ملی ترجمه و مطالعات میان‌رشته‌ای رفت که ۱۴ سال سابقه کاری با کشورهای مختلف و ترجمه نزدیک به ۱۷ میلیون کلمه را در کارنامه خود دارد. او در رساله دکتری خود به مقایسه برنامه‌های دوره‌های کارشناسی و کارشناسی ارشد دوره‌های مترجمی با ۴۹ کشور دیگر می‌پردازد. بیکیان که دل پردردی از نبود انسجام در صنعت ترجمه در ایران دارد مهم‌ترین دلیل عقب‌ماندگی این صنعت را نبود یک انجمن صنفی ترجمه و تربیت دانشجویان مترجم از پایه دانست و گفت: متاسفانه مترجمان هنوز نرخ‌نامه مصوبی برای ترجمه ندارند. البته انجمن صنفی تهران اخیرا نرخ‌نامه‌ای تعیین کرده اما این‌که مشتری‌ها و حتی خود مترجم‌ها چقدر به این نرخ‌نامه پایبند باشند جای سوال دارد.

او ادامه داد: میزان پیچیدگی متن نیز مشکل دیگری است که باید در نظر گرفته شود. از سوی دیگر ما هنوز نمی‌دانیم ترجمه صفحه‌ای حساب نمی‌شود. ۱۴ سال است با خارج از کشور همکاری می‌کنم و واحد شمارش ترجمه برای تعیین هزینه‌ها واژه محسوب می‌شود در حالی که حتی بسیاری از استادان ما هنوز هزینه‌ها را صفحه‌ای تعیین می‌کنند.بیکیان افزود: کشورهای خارجی برای هر کلمه کمتر از ۵ سنت دلار نمی‌پردازند. از طرفی هزینه برای نوع سرویسی که ارائه می‌شود نیز متفاوت است. به عنوان نمونه هزینه متون بازاریابی شامل نرخ خلاقیت می‌شود.

مترجمان در استثمار کافی‌نت‌ها

دانشجوی دکتری مطالعات ترجمه دانشگاه اصفهان با اشاره به فعالیت کافی‌نت‌ها در این عرصه گفت: کافی‌نت‌ها نیز از طرفی صرفا از این جهت که متنی از زبانی به زبان دیگر تغییر داده شده، آن را ترجمه می‌دانند و نرخ‌های بسیاری پایینی مشخص می‌کنند و مترجم‌ها نیز از سر ناچاری این نرخ‌ها را قبول می‌کنند.بیکیان گفت: کافی‌نت‌ها با این نرخ کم مترجم‌ها را استثمار می‌کنند. اما فعالیت کافی‌نت‌ها مخل کار نیست زیرا مهم نیست چه کسی کار را انجام دهد؛ مهم این است که کار به درستی انجام شود.

این مترجم یکی دیگر از مشکلات ناشی از نبود انجمن صنفی را ورود فرهنگ نادرست عنوان کرد و گفت: کارتون‌ها و فیلم‌های بسیاری زیادی بدون در نظر گرفتن مسائل فرهنگی به طور غیرقانونی ترجمه و زیرنویس می‌شود. ایجاد انجمن صنفی فضای لازم را برای انجام زیرنویس، دوبله و.. مهیا می‌سازد.وی ادامه داد: تا زمانی که انجمن صنفی ایجاد نشود، این مشکلات رفع و رجوع نخواهد شد؛ انجمن نیز باید متشکل از نیروهای کارآمد و باتجربه باشد. انجمن صنفی و یک نرخ‌نامه مصوب خوب که در آن نظر مترجم‌ها لحاظ شده باشد لازم است.

این فعال انجمن صنفی تهران در اصفهان در خصوص چگونگی تعیین سطح پیچیدگی متون گفت: انجمن صنفی تهران فرمولی برای این موضوع تعیین کرده که بد نبود. اما پیچیدگی متن یک موضوع نسبی است. ما هیچ‌وقت به عینیت در این موضوع نمی‌رسیم که به طور مثال یک متن ادبی است و فلان ضریب را می‌خورد.او ادامه داد: با تعیین میزان پیچیدگی متن، مترجم و مشتری می‌دانند که این فاکتور باید در قیمت لحاظ شود و این موضوع باعث می‌شود هم مترجم بتواند روی آینده شغلی خود حساب کند، هم مسئولیت‌پذیری و به سبب آن کیفیت کار بالا می‌رود و هم از طرفی مشتری می‌داند به ازای هزینه پرداختی، چه کیفیتی دریافت خواهد کرد.

این مترجم افزود: بارها دیده‌ام ارگان‌های دولتی ترجمه‌های مهم و اسناد بین‌المللی خود را به دلیل این‌که به مترجم‌های داخل اعتماد ندارند برای ترجمه به خارج از کشور ارسال می‌کنند. به عنوان مثال مدتی پیش ترجمه‌ای از بلژیک برای من ارسال شد که طرف قرارداد آن تهران بود و به دلیل این‌که ترجمه خوبی دریافت نکرده بودند، مجددا ترجمه را برای من ارسال کرده بودند. این پروسه طولانی ناشی از این است که تعرفه‌ها پایین بوده و مترجم‌های کاربلد ما با این نرخ، قبول کار نمی‌کنند.

ترجمه‌هایی که تکلیف دانشجویان می‌شود

بیکیان دلیل پایین بودن سطع توقع برخی مشتریان از کیفیت‌ها را دو دلیل دانست و گفت: تا زمانی که مشتری کیفیت خوب را نبیند به کیفیت‌های سطح پایین قانع است. از طرفی در بسیاری از موارد مشتری‌های ترجمه ما، مشتری یا مقصد نهایی ترجمه نیستند.او افزود: بارها شاهد بوده‌ایم که برخی استادان ترجمه کتابی را به عنوان انجام تکلیف بین دانشجویان تقسیم‌بندی کرده‌اند. دانشجویی که برای ترجمه به کافی‌نت مراجعه می‌کند، اصلا ترجمه تحویل‌گرفته را مطالعه نمی‌کند، چون کاربر نهایی نیست. و فاجعه زمانی مشخص می‌شود که مجموعه‌ این ترجمه‌ها به عنوان یک کتاب عرضه می‌شود.

منتقدان قبل از مترجم شدن منتقد شده‌اند

او سپس درباره نقد ترجمه در ایران اظهارکرد: علی‌رغم آن‌که در ایران به ترجمه ادبی نسبت به ترجمه در دیگر زمینه‌ها نیاز کمتری است، اما بیشتر از همه به آن پرداخته می‌شود. حوزه نقد ما تنها به ترجمه ادبی محدود شده این در حالی است که نقد را باید به همه حوزه‌های ترجمه ببریم.او تصریح کرد: شاید ترجمه‌هایی مثل ترجمه دفترچه راهنما یا دستورالعمل در حوزه نقد قرار نگیرد اما همین ترجمه‌ها نیز نیازمند بررسی و ارزیابی کیفی است و اتفاقا ما بیشتر از نقد، به ارزیابی کیفی نیاز داریم. بسیاری از منتقدان ترجمه‌های ما مترجم نیستند. اگرچه دانش بالایی دارند اما قبل از آن‌که مترجم شوند منتقد شده‌اند.

جای خالی دو واحد فرهنگ‌شناسی در ۱۳۶ واحد

بیکیان با بیان این‌که دانشجو باید کار آفرین باشد نه کارجو گفت: ما سالیانه ۲۱۴۵۱ نفر پذیرش دانشجو در مقاطع مختلف ترجمه یا مطالعات ترجمه داریم.او تصریح کرد: ۹۰ درصد از دانشجویان از نمره‌هایی که در ترجمه می‌گیرند راضی نیستند، چرا که استادی که ترجمه را ارزیابی می‌کند معیار خوبی برای ارزیابی ندارد. از سوی دیگر از دغدغه‌های دیگر ما در آموزش مترجمی، تخصصی‌سازی رشته ترجمه است که باید به آن پرداخته شود. نباید از دانشجویی که از ترجمه‌های اقتصادی، سیاسی، اسلامی و ... هرکدام ۲ یا ۴ واحد می‌گذراند، انتظار ترجمه در هیچ یک از این زمینه‌ها را داشته باشیم چرا که به قدر کافی و لازم به آن پرداخته نشده است. از طرفی شیوه آموزش برای همه این دوره‌ها یکسان است، در صورتی که ترجمه در زمینه‌های متفاوت نیاز به روش‌های کاملا متفاوتی دارد.

بیکیان گفت: در دوره‌های مترجمی لیسانس به طور کلی بین ۴ تا ۶ واحد زبانشناسی داریم. ما سال‌هاست مترجم تربیت می‌کنیم و مدعی هستیم زبان فرهنگ است و فرهنگ زبان. اما دو واحد فرهنگ‌شناسی در ۱۳۶ واحد دوره مترجمی وجود ندارد.وی اظهار کرد: بازار ترجمه در سال ۲۰۱۴، ۳۷ میلیارد دلار بود و برای سال ۲۰۱۸، نیز ۴۷ میلیارد دلار پیش‌بینی شده است که در آن ایران سهم بسیار کمی دارد. علت این است که در تربیت دانشجوی مترجمی از سبک و شیوه‌های درستی استفاده نمی‌کنیم.او افزود: متاسفانه رشته مترجمی علی‌رغم آن که رشته پردرآمدی است، اما متخصصان ترجمه ما هر کاری می‌کنند جز ترجمه! چرا که بازار کار به هم ریخته است. ترجمه را رها می‌کنند و به آموزش زبان با ساعتی ۳ تا ۶ هزار تومان مشغول می‌شوند. این در حالی است که کشور مصر بخش بزرگی از درآمد خود را با انجام خدماتی مثل ترجمه، بومی‌سازی و .. به دست می‌آورد.

ترجمه؛ سند رسوایی یا افتخار ما

بیکیان با اشاره به این گفته "نیومارک" که "۶۰ درصد کار مترجم Revision یا تجدیدنظر است" گفت: تئوری٬ شاقول کار ترجمه است، پس بازبینی مهر تاییدی بر ترجمه نهایی و امری لازم است و البته تجدید نظر با ویرایش و بازبینی و ... متفاوت است. هر مترجمی موظف است تمام تلاش خود را برای ارائه بهترین کار بکند. رفع ایرادهای اصلی با مترجم است و ویرایش باید توسط شخص دومی انجام شود چرا که خود مترجم اشتباهات خود را متوجه نمی‌شود. تفاوت نمونه‌خوانی یا Proofreading و ویرایش نیز همین جا مشخص می‌شود.او افزود: به عنوان مثال شرکت مایکروسافت در چهار مرحله بومی‌سازی را انجام می‌دهد؛ ترجمه، ویراستاری، نمونه‌خوانی و بازبینی و مرور. در مرحله آخر که کاربر نهایی، متن را مطالعه می‌کند شخص لزوما نباید زبان‌دان باشد بلکه باید سواددار باشد تا قابل فهم بودن متن را تایید کند.

بیکیان تصریح کرد: البته این مسئله باز هم به میزان هزینه‌ای که تعیین می‌شود وابسته است. نکته‌ای که نباید فراموش کنیم این است که ترجمه، سند رسوایی یا افتخار ماست.

ترجمه ارزآوری بالایی دارد

بیکیان به دو نوع خلا قانونی در زمینه ترجمه اشاره کرد و گفت: در سال ۱۳۷۶ که برای چاپ ترجمه اولین کتابم اقدام کردم، مجبور بودم از مترجم بنامی بخواهم برای کتابم مقدمه بنویسد و این مشکلی است که ما هنوز هم کم و بیش با آن درگیریم. باید کسانی یا مرجعی را به عنوان داور یا ارزیاب کیفی داشته باشیم تا این مسئله رفع شود. هر مترجمی اگر هرچند تازه‌کار باید به شرط شایستگی بتواند کتاب و اثر خود را به چاپ برساند.او افزود: مسئله دیگر اختلاف نظر بین مترجم، مشتری و حتی ویراستار است. برای این مسئله نیز به حکم و داوری اشخاصی حقیقی یا حقوقی لازم است تا به عنوان مرجعی برای داوری بین دعوی قرار گیرد. در انجمن صنفی تهران نیز فعالیت‌هایی تحت عنوان حقوق و تکالیف مترجم انجام شده اما به نظرم جا دارد ما در این مورد در منشور حقوقی کشورهای دیگر، قوانین موجود را جست‌وجو کنیم و با بومی‌سازی از آن‌ها بهره ببریم.

این مترجم ادامه داد: نکته دیگر حق تالیف است که گاهی شامل سه نفر هم می‌شود؛ مترجم، مشتری و مولف اصلی متن مبدا. همان‌طور که برای رسیدگی به هر مشکلی در زمینه‌های مختلف مثل پزشکی و... دادگاه تخصصی داریم باید برای مشکلات مربوط به این مسئله نیز دادگاه و داور وجود داشته باشد.بیکیان گفت: ‌اگر تلاشی را که انجمن صنفی تهران انجام داده است در اصفهان و همچنین در شهرستان‌های دیگر عملی کنیم به این معنی که هم مترجمان نرخ‌های پایین را قبول نکنند هم مشتری‌ها بدانند که تعریف ترجمه خوب چیست، به نفع طرفین خواهد بود.

او تصریح کرد: ترجمه ارزآوری بالایی دارد و شایسته است بهتر از این به آن پرداخته شود. اگر ما شعبه‌ای از تهران باشیم از حمایت بهتری هم برخوردار خواهیم بود. از طرفی موجب انسجام بهتری در کار می‌شود.