انقلاب در صنعت نفت و گاز

این  آن است که وزارت نفت در دولت قبل، به کرختی افتاده بود و مهندسان قدَر نفتی کنار گذاشته شده بودند. حالا حسن روحانی، رئیس‌جمهور، در سفری که به مازندران داشت، خبر از افتتاح شش فاز پارس جنوبی می‌دهد و می‌گوید: «برای نخستین‌بار در تاریخ ایران و در هفته آینده بزرگ‌ترین سرمایه‌گذاری در عسلویه انجام خواهد شد که در تاریخ ایران بی‌سابقه است» . او البته از عملی‌شدن وعده قدیمی مسئولان وزارت نفت هم خبر می‌‌دهد: «شش فاز پارس جنوبی و سه پالایشگاه پتروشیمی به ارزش ٢٠ میلیارد دلار افتتاح و برای اولین‌بار در پارس جنوبی نفت تولید خواهد شد» .

برای بازخوانی بخش مهمی از تاریخ صنعتی، اقتصادی و حتی سیاسی، اجتماعی ایران در بیست سال گذشته، کافیست داستان فاز‌های پارس جنوبی را بخوانیم. اینکه چه شرکت‌هایی در چه مقاطعی فازها را توسعه داده‌اند و اینکه هر فاز تحت تاثیر چه شرایطی و در چه مدت زمانی توسعه یافته است، خطوط کتاب قطوری می‌شود که می‌توان اتمسفر ایران را در مقاطع مختلف دو دهه گذشته‌اش، از روی آن خواند.

شش سال،‌شش فاز
پروژه‌ای که بیش از 6 سال زمان برد تا به پایان برسد! شش فاز پارس جنوبی از جمله فازهای 20و21 اگر چه با تاخیر و هزینه‌های بیشتر از قرارداد به بهره‌برداری رسید اما، یک نکته مثبت هم داشت؛ پیمانکاران ایرانی آنقدر توانمند شدند که توانستند بالاخره فازهای پارس جنوبی را در شرایط سخت تحریم پیش برده و نهایتا به بهره‌برداری برسانند. برداشت گاز از پارس جنوبی نه تنها خیال ایران را از تامین نیازهای داخلی راحت کرد بلکه قدرت چانه زنی ایران را در عرصه جهانی افزایش داد، زیرا اگر نبود افزایش برداشت از این میدان، ایران باید همانند سال ٨٦ مقابل زیاده خواهی برخی همسایگان سر فرود می‌آورد و خواسته آنها را بدون هیچ کم و کاستی می‌پذیرفت.

مهدی یوسفی، مدیرعامل منطقه ویژه انرژی پارس در گفت و گو با خبرآنلاین گفته بود: «آ نچه این افتتاح را بی نظیر کرده  به این دلیل است که در ابتدای شروع به کار دولت یازدهم (سال ۹۲)  مجموع برداشت ایران از میدان مشترک گازی  پارس جنوبی حدود ۲۵۰ میلیون متر مکعب گاز بود، عددی که امروز به بیش از دو برابر رسیده است. با این ۶ فاز که افتتاح خواهد شد -و  فاز ۱۹ که خود مشتمل بر دو فاز است- مجموع گاز تولیدی کشور به  بیش از ۱۵۰ میلیون متر مکعب در روز خواهد رسید.»

وی افزود: «بیش از دو برابر شدن تولید گاز کشور در پارس جنوبی به این معناست که دوباره ایران می‌تواند به لحاظ برداست از میدان مشترک با قطر برابر شود که این موضوع تنها یک بار در اوایل آغاز به فعالیت برداشت در پارس جنوبی رخ داده بود، ولی بعدها فاصله پیش آمد.» بیژن زنگنه در آستانه افتتاح ۶ فاز پارس جنوبی و چند طرح مهم صنعت نفت گفت: «با افتتاح این ۶ فاز، در مجموع ۱۱ فاز در دولت یازدهم به بهره برداری می‌رسد. تولید گاز ما نسبت به ۵ ماهه اول سال ۹۲ نزدیک به ۲. ۴ برابر شده است و جای افتخار است که تولید ما به تعادل با کشور همسایه قطر رسیده که این موضوع آرزوی من بود.»

وزیر نفت با بیان اینکه برآوردها از لایه نفتی پارس جنوبی از ظرفیت برداشت ۱۴۰ هزار بشکه‌ای خبر می‌دهند، گفت: مقیاس لایه نفتی در بخش قطری بیشتر است و آنها هم اکنون ۳۰۰ هزار بشکه نفت در روز از این لایه برداشت می‌کنند اما ما در حال مذاکره با شرکت معتبر بین المللی هستیم تا برداشتمان از این لایه را منطقی کنیم.

افتتاحی که تبلیغاتی نبود
وزیر نفت در پاسخ به این پرسش که منتقدان ادعا می‌کنند افتتاحیه جنبه انتخاباتی دارد گفته بود: «ده‌ها هزار نفر در سه سال و نیم گذشته کار کردند تا این پروژه آماده شده است.» بیژن زنگنه عنوان می‌کند: «حتی به دلیل اهمیت این پروژه پیشنهادم این بود که مقام معظم رهبری برای افتتاح این طرح تشریف بیاورند و حتی پیشنهادم برای جلوگیری از به وجود آمدن مسائل انتخاباتی این بود که بعد از انتخابات افتتاحیه صورت بگیرد تا از این مباحث پیش نیاید.»

به همین‌ترتیب با حضور حسن روحانی رئیس جمهور، وزیر امور خارجه، وزیر نفت، وزیر صنعت، معدن و تجارت، معاون علمی و فناوری رئیس جمهور، رئیس دفتر رئیس جمهوری و مقامات ارشد کشور، همزمان 6 فاز پارس جنوبی و همچنین چهار طرح پتروشیمی افتتاح شد.  وزیر نفت در مراسم افتتاحیه فازهای تازه پارس جنوبی گفت: «خیلی‌ها خواستند آبروی ما را ببرند ولی خداوند نخواست و به کمک همه مسئولین و دست اندرکاران و مدیران عامل شرکت‌های نفت و صندوق توسعه ملی که کمک زیادی در این زمینه انجام داده تشکر می‌کنم.»

کارشناسان و فعالان نفتی نیز این اتفاق را انقلاب دوم صنعت نفت می‌نامیدند و آن را دراقتصاد کشور بسیار تاثیرگذار می‌دانستند. در همین خصوص، سید حمید حسینی، نائب رئیس اتحادیه صادرکنندگان فرآورده نفت، گاز و پتروشیمی می‌گوید: «سال 84 میزان برداشت ایران از این میدان با قطر برابر بوده؛ اما با تحریم هایی که علیه ایران اعمال شد و عدم همکاری شرکت‌های نفتی نتوانستیم مانند گذشته تولید کنیم و از قطر عقب افتادیم.» به گفته او «با افتتاح شش فاز پارس جنوبی ١٥٠ میلیون متر مکعب گاز به تولید ایران اضافه می‌شود و صادرات گاز را به همراه خواهیم داشت. این اتفاق منجر به  رشد اقتصادی کشور شده و درآمدزایی و ارزآوری در پی خواهد داشت.»

درآمدزایی ١٩٠ میلیارد دلاری
بر اساس گزارش ها، پارس جنوبی علاوه بر بالابردن امنیت انرژی، معادل١٩١ میلیارد دلار برای کشور درآمدزایی داشته است.بررسی‌ها نشان می‌دهد در صورتی که پارس جنوبی توسعه نمی‌یافت، ناچار بودیم به جای گاز از منابع نفتی کشور استفاده کرده و بخش قابل توجهی از تولید نفت را به جای صادرات به مصرف داخل اختصاص دهیم.

ثبت بهترین عملکرد صنعت نفت
 آخرین گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی نشان می‌دهد، بر پایه آمارهای رسمی صنعت نفت با  سهم 60 درصدی در رشد مثبت اقتصادی ایران نقش بسیارمهمی را در آمار مثبت اقتصادی سال گذشته ایفا کرده است . از ویژگی‌های بخش نفت این است که ستانده این بخش تاثیرپذیری بسیار پایینی از تولیدات سایر بخش‌های اقتصادی دارد اما فعالیت‌های مرتبط با آن از راه‌های مختلف مانند هزینه‌های جاری و عمرانی که در بخش خدمات عمومی و ساختمان دولتی هزینه می‌شوند، بر ستانده سایر بخش‌های اقتصادی تاثیرگذار است. روند تغییر رشد ارزش‌افزوده بخش نفت برای دوره زمانی 1386 تا 1394 و پیش بینی مرکز پژوهش‌های مجلس از این رشد در سال 1395 نشان می‌دهد این رقم در این بازه زمانی هیچگاه به پنج درصد نرسید و بهترین عملکرد مربوط به سال 1393 با رشد 4. 8 درصد بود.

بر اساس برآوردهای مرکز پژوهش‌های مجلس، در دولت یازدهم رشد ارزش افزوده صنعت نفت از منفی 8. 9 درصد در سال 1392 به مثبت 4. 8 درصد در سال 1393 و مثبت 3. 6 درصد در سال 1394 رسید. بر این اساس رشد بخش نفت در سال‌های 1390 تا 1392 به دلیل اعمال تحریم‌های بین المللی منفی بود اما در سال‌های 1393 و 1394 (به دلیل تعلیق تحریم‌ها در سال 1393 و اجرای برجام در 2 ماه پایانی سال 1394) این رقم مثبت شد. برخلاف سال‌های 1390 تا 1394 که برای اقتصاد ایران به‌ویژه بخش نفت دشوار بود، سال 95 سالی است که بخش نفت می‌تواند بهترین عملکرد خود را نه تنها در چند ساله اخیر بلکه در بیش از سه دهه اخیر داشته باشد.

دلیل این امر نیز مربوط به رفع تحریم نفت ایران و امکان پذیر شدن افزایش تولید و صادرات نفت کشور در این سال است. بر اساس آمار اعلامی بانک مرکزی و مرکز آمار ایران رشد بخش نفت در 9 ماهه سال 95 به‌ترتیب برابر 65. 4 درصد و 85. 4 درصد بوده است. برآورد مرکز پژوهش‌های مجلس از رشد ارزش افزوده بخش نفت در سال 1395 با توجه به آخرین آمار در دسترس و تحولات مورد انتظار تا پایان امسال حاکی از آن است که رشد ارزش افزوده بخش نفت در سال 1395 حدود 59. 9 درصد بود که نسبت به برآورد پیشین افزایش داشته است. دلیل این افزایش مربوط به دریافت آمار جدید از وضعیت تولید و صادرات نفت کشور در قیاس با آمارهای پیشین است.

توسعه ادامه دارد
اگرچه اولویت توسعه در دولت یازدهم حول محور فاز‌های 12، 15 و 16، 17 و 18، 19، 20 و21 بود تا هرچه زودتر برداشت گاز ایران از این میدان را افزایش دهد اما این دولت از توسعه فازهای نیمه تمام دیگر هم غافل نشد. توسعه فازهای 11، 13، 14 و 22 و 23 و24 از سال 92 دنبال شده و همچنان ادامه دارد. به طوری که به‌جز فاز 11 تمام این فازها تا پایان سال‌جاری یا در سال 97 به تولید خواهند رسید.