به گزارش ایسنا، نخستین رصدخانه ایران حدود سال ۲۱۲ هجری (۸۲۸ میلادی) در بغداد با ریاست دو منجم به نام‌های «فضل بن نوبخت اهوازی» و «محمد بن موسی خوارزمی» بنا شد و بعد از آن رصدخانه‌های دیگر در سرزمین‌های اسلامی ساخته شد.پس از سده چهارم، رصدخانه‌ها با نام امیران ارتباط پیدا کردند، مانند رصدخانهٔ علاءالدوله در همدان، که برای بوعلی‌سینا بنا کرد. کمتر از یک سده بعد نیز ملک‌شاه سلجوقی، رصدخانهٔ بزرگی را بنیان نهاد که بزرگانی مانند عمرخیام نیشابوری در آن‌جا فعالیت داشتند و گاهشماری جلالی، دقیق‌ترین تقویم جهان، را طرح‌ریزی کردند.
پیشرفت رصدخانه‌ها با بنیان‌گذاری رصدخانه مراغه به اوج خود رسید. بنای این رصدخانه در سال ۶۵۷ هجری(۱۲۶۱ میلادی) به سفارش خواجه نصیرالدین طوسی و به فرمان "هولاکو" نوه چنگیزخان مغول آغاز شد.از جمله رصدخانه‌های مهم ایران رصدخانه خواجه نصیرالدین طوسی و شامل یک تلسکوپ آینه‌ای به قطر ۷۰ سانتی‌متر و یک تلسکوپ خورشیدی بر روی کوه‌های سهند است. این رصدخانه متعلق به دانشگاه تبریز است و علاوه بر تلسکوپ‌های فوق، مجهز به دستگاه نورسنج است.رصدخانه ابوریحان بیرونی نیز در شهر شیراز و متعلق به دانشگاه شیراز است. این رصدخانه دارای تلسکوپ انعکاسی به قطر ۵۱ سانتی‌متر و همچنین مجهز به دستگاه نورسنج و کامپیوتر است.
رصدخانه خورشیدی مرکز ژئوفیزیک دانشگاه تهران نیز از دیگر رصدخانه‌های کشور است که در انتهای خیابان کارگر شمالی و در جوار مرکز انرژی اتمی ایران قرار دارد. در این مرکز یک تلسکوپ ۱۵ سانتی‌متری ویژه رصد خورشید قرار دارد که مجهز به فیلترهای H آلفا و H بتا است که علاوه بر رصد لکه‌های خورشیدی، می‌توان فوران‌های سطح خورشید را مشاهده و مورد بررسی و تحلیل قرار داد.رصدخانه خورشیدی مرکز ژئوفیزیک دانشگاه تهران در حالی مجهز به امکانات رصدی شد که به گفته فعالان حوزه نجوم این رصدخانه در طرح توسعه شهری قرار گرفته و تبدیل به رصدخانه متروک شده و متاسفانه تجهیزات رصدی آن همراه با سازه‌ آن نابود شده است.
هفته جهانی و توجه به آسمان
مهندس مسعود عتیقی، مدیر انجمن نجوم آماتوری ایران در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا دانش ستاره شناسی را از علوم کهن دانست و گفت: این دانش از زمانی که بشر بر روی کره خاکی پا گذاشت و گوهرهای شب چراغ آسمان را نظاره کرد بر اساس خصیصه کنجکاوی به طلوع و غروب مهر تابان، مهتاب عالمتاب و ستارگان توجه کرد و سعی در پاسخگویی مناسب به سوالات ذهنی خود داشت.وی با اشاره به اقدام جهانی برای نامگذاری روزی به نام ستاره شناسی (نجوم)، اظهار کرد: در سال 1973 میلادی (53-52 خورشیدی) فردی به نام "داگ برگر" در یکی از ایالات آمریکا با این هدف که به جای رفتن مردم به رصدخانه‌های دور از دسترس، کارشناسان تلسکوپ‌ها را به میان مردم بیاورند و مجددا اهمیت دانش ستاره شناسی را به عامه مردم یادآور شوند.عتیقی اضافه کرد: به مرور با پیوستن ایالات مختلف آمریکابه این حرکت علمی- ترویجی برخی کشورها اقدام به برگزاری این مناسبت کردند به نحوی که به تدریج این حرکت جنبه بین‌المللی یافت و امروزه روز جهانی ستاره شناسی از آن یاد می‌شود.
اقدام کشور در مسیر جهانی
وی با اشاره به پیوستن ایران به این حرکت جهانی، خاطر نشان کرد: در سال‌های پایانی دهه 70 خورشیدی با تاسیس انجمن نجوم آماتوری ایران کارشناسان این نهاد تصمیم گرفتند تا این رویداد را در کشور برگزار کنند و ایران نیز یکی از کشورهای برگزار کننده روز جهانی ستاره‌شناسی باشد و بر این اساس برای اولین بار در فرهنگسرای بهمن همزمان با سایر کشورهای دنیا در روز شنبه 15 اردیبهشت سال 1380 این برنامه اجرا شد.مدیر انجمن نجوم آماتوری ایران با بیان اینکه طی 15 سال گذشته پیشنهاد برگزاری هفته جهانی ستاره شناسی ارائه شد، اظهار کرد: در بازه زمانی بیشتر و مناسبت‌های تعطیل میتوان به ترویج علم اخترشناسی پرداخت و خوشبختانه این فرصت در ایران ایجاد و برنامه‌های متعددی در هر سال اجرا شد.
وی به بیان انتخاب روز مناسب برای برگزاری مراسم روز ستاره شناسی اشاره کرد و توضیح داد: انتخاب این روز با یک روش نجومی انجام می‌شود به این صورت که از میانه ماه می تا میانه ماه آوریل روز شنبه‌ای که ماه به «تربیع اول» نزدیکتر باشد به عنوان روز جهانی ستاره‌شناسی انتخاب می‌شود.عتیقی با تاکید بر اینکه هفته جهانی ستاره‌شناسی یک روز ثابت نیست، اضافه کرد: بدیهی است از روز دوشنبه قبل از روز جهانی ستاره‌شناسی تا یکشبنه پس از آن به عنوان هفته جهانی ستاره شناسی معرفی شده است.
وی ادامه داد: بر این اساس در سال 1396 خورشیدی روز شنبه 29 آوریل (برابر با 9 اردیبهشت 1396) به عنوان روز جهانی اخترشناسی و از 24 تا 20 آوریل (برابر با 4 تا 10 اردیبهشت) هفته جهانی ستاره شناسی (نجوم) تعیین شده است.این محقق نجومی، توجه به رخدادهای نجومی نزدیک به این رویداد را از برنامه‌های این هفته نام برد و گفت: در ایالات متحده به دلیل وقوع خورشید گرفتگی که در این کشور قابل مشاهده است، این رویداد نجومی در هفته جهانی نجوم 2017 توجه شده است ولی در کشورهای مختلف بر اساس رخدادهای متفاوت و یا ضرورت‌های خاص فرهنگ سازی‌ در این زمینه شعارها و اهداف متفاوتی را تعریف خواهند کرد.
پیشنهاد نامگذاری روز ملی با عنوان ستاره‌شناسی
مدیر انجمن نجوم آماتوری ایران با ارائه پیشنهادی در زمینه نامگذاری روزی به نام روز ملی ستاره‌شناسی، گفت: با توجه به وجود مفاخر ملی نجومی چون ابوریحان بیرونی و دیگر منجمان ایرانی بهتر است به روز ملی ستاره‌شناسی توجه شود از این رو پیشنهاد روز ملی ستاره‌شناسی ضروری است.وی ادامه داد: برای این منظور روز 13 شهریورماه که روز بزرگداشت ابوریحان بیرونی است، می‌تواند به عنوان روز ملی ستاره‌شناسی انتخاب شود.
آفت‌های حرکت‌های نو در حوزه نجوم
عتیقی اقدامات اقتصادی در مناسبت‌های ترویجی را نگران کنند دانست و گفت: اقدامات اقتصادی به ماهیت، اهداف و جذابیت گام‌های ترویجی لطمه وارد خواهد کرد.وی هدف از برگزاری مناسبت‌های ترویجی در حوزه نجوم را بردن دانش ستاره‌شناسی و تلسکوپ به میان آحاد مردم عنوان کرد و ادامه داد: این حق مردم است که تلسکوپ و کارشناسان را در کنار خود احساس  کنند.
برنامه‌های هفته جهانی ستاره‌شناسی
مدیر انجمن نجوم آماتوری ایران با تاکید بر اینکه مردم باید در برگزاری این هفته جهانی سهیم باشند، گفت: بر این اساس مردم می‌توانند تلسکوپ خود را به مکان‌های عمومی ببرند و اجرام زیبای آسمان چون «ماه» را رصد کنند و افراد حاضر را برای رصد دعوت کنند.به گفته وی تقسیم عشق به آسمان با مردم، آشنا کردن آنها با علم نجوم، پرهیز دادن از خرافه‌ها و تفکیک آن از این دانش جذاب، معرفی مفاخر این علم در ایران و جهان و توزیع نشریاتی برای ماندگار کردن اطلاعات ارائه شده در حوزه نجوم را بخشی از اقدامات انجام شده در این روز است.وی با بیان اینکه انجمن نجوم آماتوری ایران در سال 96 با ایده «دیدار از پیشکسوتان و چهره‌های پرتلاش گذشته تاکنون» به استقبال این هفته جهانی می‌رود، افزود: علاوه بر آن شب‌های رصدی برای ارائه آموزش‌های کاربردی به علاقه‌مندان در روزهای 7 و 8 اردیبهشت ماه در این هفته برگزار خواهد شد.عتیقی اجرای برنامه رصد لکه‌های خورشیدی در یکی از مدارس پایتخت را از دیگر برنامه‌های انجمن در این هفته نام برد.
ایران و رصدخانه‌های فعال و نیمه فعال
مدیر انجمن نجوم آماتوری ایران به بیان وضعیت رصدخانه‌های کشور پرداخت و گفت: برخی از رصدخانه‌های دانشگاهی دارای تلسکوپ‌های خوبی هستند به گونه‌ای که برخی از رصدخانه‌های دانشگاهی و یا آماتوری که پیشتاز حوزه علم نجوم هستند و بزرگترین تلسکوپ را در اختیار دارد ولی فعال نیستند.عتیقی با تاکید بر اینکه با بسیاری از تلسکوپ‌های موجود در این رصدخانه‌ها نمی‌توان کار رصدی و نجومی انجام داد، خاطر نشان کرد: این امر به دلیل اشکال در تجهیزات رصدخانه‌ها است؛ چراکه تعداد زیادی از رصدخانه و مراکز رصدی در کشور ایجاد شده است و برخی از آنها به دلیل اشکالات سیستمی فعال نیست.وی مشکلات اقتصادی، عدم ارتباط علمی ایران با سایر کشورها و قدیمی بودن تجهیزات رصدی را از دلایلی دانست که امکانات رصدی به روز رسانی نشده است و یادآور شد: نمونه آن را باید رصدخانه ژئوفیزیک دانشگاه تهران اشاره کرد که به دلیل بی توجهی نابود شده است.
سرنوشت اولین رصدخانه خورشیدی کشور در دانشگاه تهران
این محقق نجومی با بیان اینکه رصدخانه دانشگاه تهران در انتهای خیابان امیرآباد بوده است، گفت: به منظور ایجاد دسترسی امیرآباد به بزرگراه حکیم، این رصدخانه در طرح بزرگراه قرار گرفت و قرار بود این رصدخانه در محل دیگری تاسیس شود که متاسفانه این امر صورت نگرفت.وی این رصدخانه را یک رصدخانه خورشیدی دارای تلسکوپ شرکت "زایس" بوده است، تاکید کرد: متاسفانه با متروک شدن این رصدخانه، تجهیزات آن به موقع از دسترس عموم جمع آوری نشد و در زمان بازدید از این رصدخانه مشاهده شد که این رصدخانه محل تجمع معتادان شده که تلسکوپ آن توسط این افراد نابود شده است.

رصدخانه دانشگاه تهران به عنوان اولین رصدخانه خورشیدی کشور که رو به نابودی است
به گفته وی، دکتر آلینوش طریان (پایه‌گذاری نخستین رصدخانهٔ فیزیک خورشیدی و از شاگردان پرفسور حسابی) در این رصدخانه فعالیت داشته است و به منظور جذب وی از سوی کشور آلمان تلسکوپ زایس به این رصدخانه اهدا شده بود.عتیقی اضافه کرد: در زمان متروک شدن این رصدخانه، گنبد این رصدخانه برداشته نشد و تلسکوپ گران قیمت آن که مجهز به فیلتر اچ آلفا (H-Alpha) بود همچنان در این محل باقی مانده بود و این در حالی است که در سال 1365 ما در این رصدخانه فوران‌های خورشیدی را رصد و عکاسی کردیم.وی با ابراز تاسف از اینکه در زمان متروکه شدن این رصدخانه حتی تلسکوپ آن را از محل خارج نشده بود، اضافه کرد: البته شهردار تهران به دانشگاه تهران قول داده بود که این رصدخانه در اراضی نزدیکی برج میلاد احیا شود که هیچگاه این رصدخانه احیا نشد و تجهیزات آن نیز نابود شد.
رصدخانه‌های موجود در ایران
عتیقی با بیان اینکه در حال حاضر 17 رصدخانه وجود دارد، گفت: رصدخانه دانشگاه فردوسی مشهد و مرکز اخترشناسی در نیشابور که خیلی فعال نیست در حالی که تجهیزات به روزی در آن نصب شده است.وی کمپ رصدی دامغان و رصدخانه گیلان که در دست راه‌اندازی است را از دیگر رصدخانه‌های کشور نام برد و یادآور شد: رصدخانه رادیویی دانشگاه شهید چمران اهواز، رصدخانه ابوریحان بیرونی دانشگاه شیراز، رصدخانه دانشگاه تبریز، دانشگاه کاشان، دانشگاه زابل، رصدخانه آماتوری مرکز ابن صلاح همدان، رصدخانه بوشهر، وزارت آموزش و پرورش و رصدخانه دیگری در این شهر که با همکاری شرکت گاز، رصدخانه مرکز اخترشناسی مراغه،  مرکز علوم و ستاره شناسی تهران، آسمان نمای ارتش، رصدخانه دماوند و مرکز تحقیقات فضایی سازمان فضایی ایران از جمله رصدخانه‌های کشور است.
 

بهار نیوز