بهار نیوز - فصل مشترک میان ادبیات و میراث فرهنگی

گروه فرهنگی: رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، «سیمین دانشور» را فصل مشترک بین وجه ادبی و میراث فرهنگی دانست و گفت: دانشور تنها کسی بود که تاریخ هنر ایران را به خوبی می‌شناخت و تدریس می‌کرد.

به گزارش ایسنا، سید محمد بهشتی که شنبه‌شب (9 اردیبهشت) در مراسم نکوداشت سیمین دانشور در محل پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری سخن می‌گفت، اظهار کرد: اگرچه مرحوم دانشور در جامعه ایران بیشتر به عنوان یک نویسنده شناخته می‌شود، اما واقعیت این است که او در بین جامعه میراث فرهنگی به عنوان یک باستان‌شناس و معلم تاریخ هنر مورد توجه قرار دارد.وی با اشاره به دو وجه ممتاز سیمین دانشور گفت: این اتفاقی نیست که سیمین دانشور در عالم ادبیات داستانی با کتابی چون «سووشون» در صدر نشسته و جایگاهی ممتاز دارد، این در حالی است که او در طول عمر خود چند رمان بیشتر ننوشت.

بهشتی با اشاره به این که در عالم باستان‌شناسی نیز در حوزه تاریخ هنر ایران مرحوم سیمین دانشور بر قله نشسته است، گفت: کمتر کسی تا این حد در این زمینه تخصص و حرف سنجیده داشته و این همه شاگرد در این رشته تربیت کرده است.او با اشاره به این که سیمین دانشور فصل مشترکی بین وجه ادبی و میراث فرهنگی بود، گفت: او تنها کسی بود که تاریخ هنر ایران را به خوبی می‌شناخت تدریس می‌کرد، در زمینه ادبیات فعال بود و رمان می‌نوشت.وی با بیان ارتباط میان تاریخ هنر و قصه‌نویسی گفت: قصه‌نویس‌های بسیاری داریم که تاریخ هنر ایران را نمی‌شناسند و افراد زیادی در حوزه تاریخ هنر و باستان‌شناسی داریم که قصه‌نویسی نمی‌دانند، بنابراین هر کدام از این حوزه‌ها می‌توانند مستغنی از دیگری باشند.

بهشتی در ادامه گفت: در عالم داستان باید صدها رمان نوشت تا شاید یکی ماندگار شود یا در عالم مطالعات حوزه باستان‌شناسی و به طور مشخص تاریخ هنر باید مطالعات زیادی کرد تا بتوان شاگردانی تربیت کرد تا شاید ماندگار شود، اما وقتی کسی با هر دو این دو حوزه انس داشته باشد، سریع‌تر ماندگار می‌شود.رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری درباره علت درخشش سیمین دانشور در دو حوزه میراث فرهنگی و ادبیات گفت: در این دو حوزه فقط وقتی می‌توان درخشید که با گوهری ملاقات کرده تا گزارش آن ملاقات در عالم قصه تلالو و درخشش ایجاد کند و اگر آن ملاقات نباشد درخششی هم نخواهد بود.

او در ادامه درباره دلیل نوشتن قصه گفت: ادبیات و قصه ای ارزشمند و ماندگار می شود که مانند پنجره ای در پس خود گوهری ارزشمند را آشکار کند و از رازی پرده بردارد و آن حقیقت در کارهای سیمین دانشور، همان فرهنگ ایرانی بود که او باعث شد او در عالم ادبیات معاصر، قصه نویسی و حوزه مطالعات تاریخ هنر و مطالعات باستان شناسی استثنا باشد.او افزود: اگر باستان شناس ما با ادبیات و شعر و قصه نویسی و زبان فارسی آشنایی کافی داشته باشد به طور حتم محصول کارش متفاوت خواهد بود و در فکر و نگارش آن نیز تاثیر می‌گذارد.
سیمین دانشور دارای جاذبه استثنایی بود.

صادق ملک شهمیرزادی، باستان‌شناس پیشکسوت که دانشجو و همکار سیمین دانشور در دانشگاه بود، نیز بر دو وجه شخصیت نامی سیمین دانشور تاکید کرد و گفت: سیمین دانشور دارای کاریزما یا به عبارت دیگر جاذبه استثنایی بود.وی اظهار کرد: سیمین دانشور برای ما دانشجوها «سیمین خانم» بود و برای همکارانش «دکتر سیمین دانشور»او در ادامه با توضیح واژه «سماع غلطان» گفت: سیمین دانشور برای دانشجوهایش سماع غلطان بود به عبارت دیگر ما از وجود او به شوق می‌آمدیم و می‌آموختیم چرا که او مدام آنچه را می‌خواست در کلاس تدریس کند با خود مانند ذکر تکرار می‌کرد.باستان‌شناس محوطه‌ی تاریخی سیلک افزود: در همه سال هایی که دانشجوی او بودم هرگز دو کلاس او مشابه هم برگزار نشد و دانشجوهای رشته‌های مختلف از دانشکده‌های مختلف با اشتیاق سرکلاس او حاضر می شدند.او با اشاره به این که در سه مرحله از زندگی خود با سیمین دانشور در ارتباط بوده، گفت: در دوران دانشجویی، سیمین دانشور استادم بود و زمانی که در دانشگاه تدریس می‌کردم همکارم شد و بعدها که من بازنشسته شدم و او نیز بازنشسته بود این آشنایی و ارتباط ادامه پیدا کرد.
*سووشون شاهنامه تاریخ معاصر ایران است
حسینعلی قبادی، رئیس پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، نیز سیمین دانشور را خوانشگر خلاق میراث های فرهنگی و سووشون را شاهنامه مجددی برای تاریخ معاصر ایران دانست و گفت: سیمین دانشور از نادر شخصیت های سرآمد، محقق و آفرینش گر ادبیات معاصر ایران است که توانست اسطوره های ایرانی را در متن های ادبی معاصر از حد تلمیح به بازآفرینی اسطوره ای ارتقا دهد.او با اشاره به هوشمندی ویژه دانشور در کشف سازگاری ها و همسان سازی های مولفه های فرهنگی ایرانی و اسلامی به طور توامان، گفت: دانش فراوان، فهم عمیق، انس با ادبیات کلاسیک فارسی و دغدغه هویت داشتن از دیگر ویژگی های دانشور بود.
رئیس پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در ادامه افزود: دانشور جهان اندیشی و ایرانی نگری را توامان داشت و زیست هنری را با اضطرار وجودی و تعهد اجتماعی تلفیق کرد.او با بیان این که سیمین دانشور با آثارش زیسته و شهود کرده، گفت: دانشور اعتدال گرا بود و جهانی عاری از خشونت می خواست.وی سووشون را آیینه تمام مولفه های بالا دانست و گفت: سووشون را می توان از دیدگاهی شاهنامه مجدد برای تاریخ معاصر خواند که در سال 48 بازآفرینی می شود گویی همان نیازی که فردوسی درک کرد و شاهنامه را نوشت، دانشور هم بر مبنای شناخت همان نیازها گام برداشت.قبادی با اشاره توانایی دانشور در تصرف شاعرانه در مفاهیم معاصر گفت: گاهی در سووشون به شعر منصور می رسیم با سرشاری از دنیای اسطوره ها.او افزود: دانشور روح زنان را در اسطوره های ایرانی آفرید و توانست کارکرد اسطوره را برای زمان خودش اقتضایی کند و به همین دلیل سیاوش دستان او گویی قهرمان امروز است که می سوزد.به گفته قبادی، سمین دانشور با استادی تمام می داند چگونه یک استعاره را به دنیای کهن الگوها وصل کند و از آن اسطوره های روزآمد مجدد بیافریند.
شاگردان سیمین دانشور، مرجعِ تاریخ هنر و باستان‌شناسی هستند
سید احمد محیط طباطبایی، رئیس ایکوم ایران نیز سیمین دانشور را ادیبی با احساس ، معلمی متعهد و مدرسی تأثیرگذار دانست که همه‌ی شاگردانش در حوزه تاریخ هنر و باستان شناسی در گروه مرجع قرار دارند .او گفت: پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری که در حوزه‌های مختلف میراث نظارت و هدایت دارد این بار شخصیتی را مورد تقدیر قرارداده که در ابعاد مختلف هنر ،باستان شناسی وادبیات فارسی که بخشی از هویت ایرانی و میراث کشور را تشکیل می دهد تأثیر گذار بوده است .وی تأثیر سیمین دانشور را در جریان فکری دهه‌های چهل امری بدیهی دانست که همه به آن معترف هستند و ادامه داد: سیمین دانشور شخصیتی مستقل و جدای از همسر خود داشت به نحوی که هر دو باعث اعتلای فکری و فرهنگی همدیگر شده بودند .

او افزود: خاطره‌ای که از سیمین دانشور دارم به سال ۱۳۶۹ و تشکیل اولین فرهنگستان زبان و ادب فارسی بر می‌گردد که ریاست قبلی پژوهشگاه مطالعات علوم انسانی مرحوم دکتر بروجردی مکلف به تشکیل این انجمن شد و هیأت اولین فرهنگستان را برای دریافت احکامشان به نزد مقام معظم رهبری بردند و آکادمی زبان را به وجود آوردند یکی از آن افراد سیمین دانشور بود که بعد به دلیل کهولت سن از این حوزه خارج شد.به گفته طباطبایی دانشور ، نشانی نه فقط ازاحساس یک ادیب که تعهد یک معلم و تأثیر گذاری مدرس را در طی عمر خود داشته و تأثیر وی را در افرادی نظیر دانش پژوه پرور ، چوبک ، میر کابلی ، ملک شهمیرزادی و ... که در دهه پنجاه به بعد در دانشکده باستان شناسی یا تاریخ هنر دانشگاه تهران فعالیت کرده اند دیده ایم به نحوی که تمامی شاگردانش خود تأثیر گذار بوده و در گروه مرجع باستان شناسی کشور به حساب می آیند .

وی با بیان اینکه ارزش یک فرد فرای از کتاب و آثار ش تأثیر گذاری او در حوزه کاری و شاگردانی است که تربیت کرده، بیان کرد :سیمین دانشور در حوزه تاریخ و هنر و باستان شناسی و داستان نویسی کشور بسیار تأثیر گذار و سهیم بوده است .او با بیان این‌که سیمین دانشور رمان را به مفهوم اصلی و یک رهاورد از فرهنگ غرب به ایران در قالب داستان سوشون شکل داد و یک تغییر و انقلابی در جریان ادبی عصر خودش به وجود آورده و یک نوع پیشگامی را در حوزه ادبیات پایه گذاری کرد، افزود: فعالیت های افراد در دوره جوانی اموری بدیهی است و آن چیزی که از فرد می ماند و معیار سنجش آن می شود زندگی علمی و فرهنگی او در نیمه دوم زندگی اش است که به تعلیم و تربیت و آموزش و نوشتن کتاب می پردازد .وی با بیان اینکه این ویژگی در تمام دوران زندگی سیمین دانشور وجود داشته است گفت :فعالیت افراد درحوزه اجتماعی فراتر از روزمره است زیرا کار یک شخص فرهنگی تأثیر گذار بر خلاف یک سیاستمدار روزمره متعلق به یک زمان و دوره خاص نیست درست مانند فیلم خوبی که زمان و مکان ندارد .
شرحی از زندگینامه سیمین دانشور
شاهین آریامنش، دانشجوی دکتری باستان شناسی دانشگاه مازندران و تدوین‌گر کتاب «سیمین نامه» نیز در سخنانی زندگی سیمین دانشور را شرح داد.او گفت: هر چند زندهیاد دکتر سیمین دانشور، دانشنامه‌ی دکتری خود را در رشته زبان و ادبیات فارسی با رسالهای با نام «علم الجمال و جمال» در ادبیات فارسی گرفته بود و نام و آوازهاش را از نویسندگی به دست آورد، اما سالیان سال از سال ۱۳۳۸ تا سال ۱۳۵۸ به عنوان دانشیار در گروه باستانشناسی دانشگاه تهران به تدریس و پرورش دانشجویان باستانشناسی پرداخت و شاگردانی مانند یوسف مجیدزاده، صادق ملک شهمیرزادی، اسماعیل یغمایی، محمود موسوی، حمیده چوبک، مهدی رهبر، فخری دانشپور پرور و آرمان شیشهگر را پرورش داد.

وی افزود: دانشور که نویسندگی را با مقالهنویسی در رادیو و روزنامه ایران با نام مستعار «شیرازی شیرین سخن» آغاز کرده بود در سال ۱۳۲۷، کتاب «آتش خاموش» را نوشت. او سپستر دکتری خود را در سال ۱۳۲۸ در رشته ادبیات فارسی از دانشگاه تهران دریافت کرد و در سال ۱۳۲۹ راهی امریکا شد و با استفاده از بورس «فولبرایت» در دانشگاه استنفورد در رشته زیباییشناسی به پژوهش پرداخت، او پس از ده سال در سال ۱۳۳۸ به خانه تحصیلیاش دانشکده ادبیات دانشگاه تهران بازگشت و به عنوان استاد در گروه باستانشناسی و هنر کارخود را آغاز کرد.او با بیان این‌که در ابتدا دانشور؛ دانشیار علینقی وزیری شد و به تدریس درسهایی چون تاریخ هنر، هنر هند و خاور دور و هنر دوران قرون وسطی پرداخت، ادامه داد: وی سالیانی نیز به عنوان مدیر گروه باستانشناسی و هنر به فعالیت مشغول بود و در کاوش های باستان شناسی دانشگاه تهران در دشت قزوین به آموزش دانشجویان می پرداخت.

وی در بخش دیگری از صحبت‌هایش با بیان این‌که حضور سیمین دانشور در گروه باستانشناسی و هنر بسیار طولانی بود، ادامه داد: تا زمانی کـه او بـازنـشسـته شـود، در گروه باستان شناسی و هنر به فـعالیت خـود ادامـه داد و با ایـن کـه وی می توانست به دلیل رشته تحصیلی‌اش به راحتی به گروه ادبیات مـنتقل شـود و فـعالیت های مرتبط با نویسندگی‌اش را ادامه دهد، اما ترجیح داد که استاد گروه باستان شناسی و هنر باشد و از این طریق به پرورش نسلی از باستانشناسان ایران بپردازد. فخری دانش‌پرور، که بعد از سیمین دانشور، استاد گروه باستان‌شناسی دانشگاه تهران و در واقع جانشین او شد نیز در این جلسه اسنادی را نشان داد که با دست خط سیمین دانشور و برای او نوشته شده بود. امابه دلیل کم بود زمان امکان خواندن این دست‌نوشته‌های دانشور فراهم نشد.همچنین حسینعلی قبادی _ رئیس پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی _، حمیده چوبک _رئیس پژوهشکده باستان‌شناسی_ و ناصر تکمیل همایون درباره ی سیمین دانشور و آشنایی‌هایی که با وی داشتند،در این جلسه صحبت کردند.
حال خانه سیمین و جلال خوب است؟
اما پس از پایان صحبت‌ها و در زمان رونمایی از کتاب «مفاخر میراث فرهنگی ایران (۳) سرو سیمین، یادنامه سیمین دانشور» خلاقی، که خود را داماد سیمین دانشور معرفی کرد به برخی از مطالب مطرح شده درباره‌ی سیمین دانشور اعتراض کرد و پشت بلندگو قرار گرفت و گفت: در حق سیمین جفای زیادی شده است، امروز هم خانه سیمین در حال تخریب است.پس از صحبت‌های خلاقی، اسکندر مختاری، کارشناس میراث فرهنگی درباره‌ی خانه‌ی سیمین توضیح داد: خانه سیمین و جلال در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده و براساس قوانین میراث فرهنگی با آن رفتار می‌شود.او افزود: شهرداری قصد خرید این خانه را دارد، یکی از وارثان خانه را خریده و وارث دیگر این کار را انجام نداده است. با این وجود معتقدم اگر آقای خلاقی خانه را می‌دیدند قطعا درباره این خانه و تلاش‌هایی که برای مرمت آن شده این‌طور صحبت نمی‌کردند.