بهار نیوز - برتری رویه «اعتدال» بر رویه «تندروی»

مرجان يگانه‌پرست -روزنامه بهار
کارنامه فرهنگی دولت یازدهم، شاید کارنامه‌ای که انتظار می‌رفت و ایده آلی که مورد نظر هنرمندان و اهالی قلم بوده و هست، نباشد اما قدر مسلم این کارنامه اگر مطلوب نباشد، مقبول است و همین مقبولیت، آن هم بعد از دوره‌ای از ناکامی‌ها، اعمال قدرت و خودسری‌های دو دولت قبلی، دودستگی و سرخوردگی جامعه هنری، نکته قابل اشاره این دولت به شمار می‌آید و آن را در این فراز و نشیب رقابت و مقایسه، پیروز می‌سازد. دولت روحانی در حیطه فرهنگ و هنر همان رویکرد اعتدال را پیش گرفت و نقطه عطف دستیابی اش به نتیجه، همین میانه روی بود و با همین رویکرد، توازن و اعتدالی در همه جوانب فرهنگ و هنر ایجاد کرد که بسیار مشهود و ملموس بود. هر چند رسیدن به توازن و اعتدال در همه حیطه‌ها و حوزه‌های فرهنگی بعد از آن دوره دو دستگی و مداخله بی‌اندازه یا اهمال کاری دو دولت قبلی، کار ساده‌ای نبود. دامنه این تغییرات و تاثیرات را در حوزه‌های مختلف فرهنگ و هنر مرور می‌کنیم.
***

حوزه رسانه: رفع توقیف، دسترسی آزاد به اطلاعات، فرصت کسب و کار
دولت یازدهم در این زمینه به دلیل شفافیت و عملکرد متناسب با وعده‌های داده شده، این حوزه را کمابیش از منگنه فشار، روحیه تخریب گری و محتاط ورزی رهانید. رسانه‌های جمعی به دو دسته خودی و غیرخودی‌ها تبدیل شده بودند و عرصه بیشتر در تصرف و اختیار خودی‌ها بود و بسیاری از اجتماع مردمی و رسانه‌ای غیر خودی خوانده می‌شدند و امتیازات خودی‌ها را نداشتند. در نتیجه یا در محدودیت و خفقان بودند یا در لیست توقیفی‌ها قرار می‌گرفتند. دولت یازدهم با رویکردی اعتدال گرانه این روند را متوقف کرد و در این مدت شاهد بازگشت بسیاری از رسانه‌های توقیف شده و تعطیل شده بودیم. کما اینکه بسیاری دیگر از رسانه‌ها با اهتمام بر تضییع دولت در این فضا فعال‌اند و مانعی هم ندارند. رویکرد درست و اعتدالی یعنی شنیده شدن همه صداها و رویکردها و نه تفوق دادن برخی بر برخی دیگر.

علاوه بر این، دولت یازدهم بنا بر اصل آزادی و دسترسی اطلاعات همه مردم تلاش کرده است تا دسترسی به اینترنت و به ویژه فضای مجازی یکسان و همه گیر باشد. ضمن اینکه مردم را غیر خودی به شمار نمی‌آورد. این دولت در بسط خطوط فیبر نوری و پهنای باند، امکان فعالیت تجاری و کسب و کار و اشتغالزایی پر تلاش بوده است. علاوه بر این پیام رسان‌های مختلف به ویژه تلگرام و استفاده از فضای مجازی به طور گسترده مورد استفاده عموم قرار گرفته و برخلاف دو دولت قبلی کمتر با اختلال، قطعی و محدودیت همراه بوده است.
این حق شهروندی هم به نفع مردم و در اختیار آنها بوده است و هم آنها که از این امکان برای تخریب و ضربه به دولت استفاده کرده‌اند و به دلیل دسترسی همگانی تحت فشار نبوده‌اند.
همچنین با نگاهی به کسب و کارهای نوین چون مجموعه‌های ارائه خدمات حمل و نقل مثل «اسنپ» و «حملو» یا خدمات ارسال غذا و اجناس مثل «دلیون» یا «دیجی‌کالا» و امثال آنها، در این دولت مشغول به فعالیت شدند یا رشد و بسط شان در این دوره محقق گردید. عدم توجه به این رویکرد دولت یازدهم و رشد قابل توجه این حوزه، دوری از انصاف و بی توجهی صرف است.

حوزه سینما: نجات سینما از ورشکستگی و دودستگی
واقعیت مسلم این است که سینما در دولت نهم و دهم، روزهای پر التهاب و فشار و دو دستگی بی‌اندازه‌ای به خود دید و این فشار، ثمره‌ای جز دلزدگی و اختلاف بین گروه‌های مختلف سینمایی نداشت. سوای اینکه بدنه هنرمندان و سینماگران با دولت احمدی نژاد و شعارهایش همسو نبودند، آن دولت در دوره اول با ایجاد محدودیت و توقیف بسیاری از آثار، فضا را محدود ساخت و در دوره دوم نیز، این فضای تحت فشار را با مداخله بی‌اندازه به قهقهرا برد. وقتی شمقدری که خود سابقه‌ای سینمایی داشت، بر مصدر معاونت سینمایی نشست، امید آن می‌رفت اوضاع رو به بهبود برود اما این بهبود نه تنها حاصل نشد بلکه اختلاف و افتراق بالا گرفت. او دوره موفق و پر رونق اصلاحات را نفی کرد، اجازه اکران به بسیاری از فیلم‌ها چون «پاداش» ، «گزارش یک جشن» و «خانه پدری» نداد. همچنین فیلمی که قرار بود اولین اسکار سینمای ایران را به دست آورد و در تاریخ سینما ماندگار شود را در زمان فیلمبرداری متوقف کرد و بعدها وقتی «جدایی نادر از سیمین» فرهادی در اسکار موفق شد، در اظهاراتی عجیب موفقیت آن را محصول لابی‌گری‌ها و مذاکرات معاونت سینمایی دانست!

نقطه اختلاف برانگیز و مسئله آفرین دوره شمقدری و دولت دهم در سینما، تداخل در خانه سینما و تعطیل کردن آن بود. خانه سینما توسط اصناف سینمایی و اهالی این هنر و صنعت مدیریت می‌شد و نهادی خصوصی بود اما دولت دهم با مداخله بی مورد این مجموعه صنفی را مختل کرد و با جایگزین‌کردن نهادی دیگر سعی در ابداع نظارت دولتی و سازمانی داشت. این مداخله نتیجه‌ای جز اختلاف، دو دستگی و قهر جمع بزرگی از هنرمندان در پی نداشت. این وضعیت تا مدت‌ها سینمای ما را از رمق انداخت. دولت یازدهم در حالی روی کار آمد که سینماها خالی از تماشاگران و رونق بود و سینماگرانش در قهر و اختلاف به سر می‌بردند.

حجت الله ایوبی عامل بازگشایی مجدد خانه سینما شد و چهره‌ای موثر از خود نشان داد و بانی راه‌اندازی گروه «هنر و تجربه» شد. در این گروه، فیلم‌های تجربی‌تر که خارج از بدنه سینمای ایران ساخته می‌شدند، فرصت اکران پیدا کردند. دیپلماسی اعتدال دولت یازدهم در حوزه سینما، سینماگران قهر کرده و سرخورده را هم جذب کرد و آرام آرام چند پارگی رفع شد. هر چند این دوره و وزیر ارشاد و معاون سینمایی اش در رسیدگی به اختلافات و اعتماد به صنوف سینما موفق عمل کردند اما در حمایت از فیلمها و پروانه نمایش برخی آثار چون «رستاخیز» ساخته درویش، «اردتمند. . .» آخرین ساخته کاهانی و «خانه پدری» عیاری نتوانست کاری بکند. همین ضعف و عملکرد محتاط گونه نسبت به یکی از دلمشغولی‌های سینماگران موجب نارضایتی آنها شد. با این همه می‌توان عملکرد مدیریت سینمایی دولت حسن روحانی را موفقیت آمیز دانست زیرا روح امید بر دل هنرمندان دمیده شد و اختلافات کنار رفت و خانه سینما احیا شد، بازسازی و نوسازی سالن‌های سینما عملیاتی شد. مخاطبان با سینما از در آشتی درآمدند و افزایش دو برابری سینماها ممکن شد. هر چند مشکلات اکران و پروانه نمایش همچنان برقرار است و سالن‌های بسیاری هم تجهیز نشده‌اند و تلویزیون و سازمان شهرداری هم از تبلیغات فیلم‌ها حمایت نمی‌کنند اما بی شک می‌توان نجات سینمای ایران از ورشکستگی را حاصل عملکرد و دیپلماسی سازمان سینمایی در دولت یازدهم به شمار آورد.

حوزه موسیقی: در چالش با لغو کنسرت‌ها، ارائه مجوز
لغو کنسرت ها، چالش اصلی دولت یازدهم شد و هست. روندی که ادامه دار و به ظاهر فرادولتی بود و دولت از پس رفع آن برنیامده است. با این حال این دولت برای رفع مشکلات اجراهای صحنه‌ای و کنسرت‌های موسیقی که همواره موجود بود، تلاش هایی کرد و فضای عمومی را به سمت آرامش در برگزار شدن کنسرت‌ها برد و مجوز بسیاری از خواننده‌های موسوم به زیر زمینی را در دستور کار خود قرار داد و با حمایت در روند اجراها به تثبیت گروه‌ها و سامان دهی معیشت آنها اثراتی در این حوزه ایجاد کرد؛ اما از آنجا که نگاه حاکمیتی هیچ‌گاه نگاه صددرصد مثبتی به کل مقوله موسیقی نبوده و همیشه این مسائل در هاله‌ای از ابهام گذاشته شده، دیپلماسی فرهنگی دولت در این شاخه موثر نیفتاد. دولت یازدهم که سعی در دوری از انشقاق و همراه کردن همه سلیقه‌ها و جناح‌ها داشت نتوانست در مقابل این واکنش‌ها که بیشتر فرادولتی بودند، معذب و محدود نشود. با این حال در این دوره به موسیقی دانان و موسیقی نواحی توجه شد و همچنین به گفته حمید رضا نوربخش، مدیرعامل خانه موسیقی؛ درباره آقای شجریان دولت بسیار تلاش کرد تا مشکلاتی را که وجود داشت، حل کند. در این دولت مجوز تمامی آثار ارائه شده استاد شجریان داده شد.

حوزه تئاتر: بهبود و افزایش زیرساخت‌ها
در حالی که آمفی تئاترها در دولت قبلی رو به تعطیلی و با افت تماشاگر روبه‌رو بودند، در دولت یازدهم به دلیل اعتماد به هنرمندان و مردمی شدن آن و حمایت بخش خصوصی، ساخت سالن‌های خصوصی، فروش و جذب تماشاگران تئاتر افزایش پیدا کرد. دولت با حمایت از خانه تئاتر و توجه به این هنر، شرایط معیشتی و اشتغالی ممکن را تقویت کرد و این هنر به استناد هنرمندان تئاتر روزهای بهتری را می‌گذراند. ضمن اینکه ورود جوانان به این عرصه و بروز استعدادهای درخشان و ظرفیت‌های انسانی فراوان، بیش از گذشته شده است.
بهبود وضعیت و افزایش زیرساخت‌های تئاتر کشور از جمله بازسازی و افتتاح سه سالن از تئاتر شهر و تالار سنگلج، حمایت از تولید آثار و محصولات فرهنگی و هنری با مولفه‌های اصیل دینی و ملی از جمله اقدامات مثبت متولیان فرهنگی دولت یازدهم در حوزه هنرهای نمایشی در طول چهار سال گذشته است. طی این سال‌ها تولید آثار فاخر و ارزشمندی در حوزه تئاتر مورد حمایت قرار گرفت؛ آثاری که فروش بالایی را رقم زدند و گاه رکورد فروش تئاتر را در هم شکستند. تئاتر «می سی سی پی نشسته می‌میرد» به کارگردانی «همایون غنی زاده» از سرآمدان نمایش‌های چهار سال گذشته است که با فروش بالای یک میلیارد تومان رکورددار فروش تئاتر در کشور شد. نمایش‌های دیگری چون «سقراط» به کارگردانی «حمیدرضا نعیمی» و «خرمگس» به کارگردانی «علی عابدی» نیز از نمونه نمایش‌های موفقی هستند که شرایط اجرای آنها در چهار سال گذشته فراهم شد.

حوزه کتاب و ادبیات: کاهش آمارسازی و عبور از ممیزی سلیقه ای
کاهش آمارسازی و توجه بیشتر به نشر الکترونیک و عبور از ممیزی سلیقه‌ای بر دنیای نشر مشهود شد. ضمن اینکه در این دولت طرح‌های حمایتی از کتابفروشی‌ها و ارائه تسهیلات و یارانه کتاب از مسیر کتابفروشی‌ها اعمال شد. ضمن اینکه در این دولت، جایزه‌های حوزه کتاب و ادبیات به دور از نگاه‌های سیاسی و جناحی و بر اساس توجه به کیفیت آثار برگزار شد و شاهد کمترین حاشیه‌ها در این زمینه بودیم. بهبود کسب و کار صنعت نشر و پیگیری مجدانه برای رفع مشکلات مربوط به معافیت مالیاتی کتابفروشان و تفویض اختیار صدور پروانه کتابفروشی به تشکل‌های مربوطه برای اولین بار و اصلاح آئین‌نامه‌های مربوط به حوزه نشر، از جمله مواردی است که در این دوره صورت گرفت.

حوزه گردشگری و میراث فرهنگی: ارتقا امنیت، حمل و نقل و صنعت گردشگری
در حالی که ایران هراسی در کنار اسلام هراسی در جهان رو به افزایش بود و صنعت گردشگری به دلیل رویکرد اختلاف برانگیز و تندوری‌های دولت نهم و دهم آسیب دیده بود، با روی کار آمدن دولت یازدهم و با دیپلماسی فرهنگی و شعار تدبیر و امید، این حوزه فرهنگی هم رشد یافت و توجه دوباره گردشگران را به دست آورد. دولت یازدهم درسال‌های اخیر با تامین و پرداخت تسهیلات مورد نیاز پروژه‌های بخش گردشگری، تکمیل و بهره برداری از هتل‌های چهار و پنج ستاره و تصویب برخی اعتبارات، تمامی تلاش خود را برای توسعه این صنعت داشته است. «حسن روحانی» رئیس جمهوری همواره گردشگری را «پلی میان ملت‌ ها» عنوان کرده و در جریان هفدهمین کنوانسیون بین ‌المللی راهنمایان گردشگری هم اعلام کرد: «امروز زمانی نیست که بین ملت‌ها دیوار کشید.»

ناگفته نماند همین رویکرد و حمایت نتیجه داد و ایران در شاخص «رقابت پذیری صنعت گردشگری و مسافرت» سال ۲۰۱۷ میلادی که از سوی مجمع جهانی اقتصاد منتشر شد، از میان ۱۳۶ کشور در رتبه نود و سوم قرار گرفت که جایگاه فعلی ایران در مقایسه با رتبه‌بندی پیشین از ۴ پله صعود برخوردار است. بر پایه این گزارش، میزان امنیت در ایران به طرز قابل توجهی ارتقاء پیدا کرده است. جذب گردشگران خارجی مصادف با ورود ارز، تقویت زیرساخت‌های گردشگری و میراث فرهنگی در این مدت 4 ساله محقق شده است. ضمن اینکه رسیدگی به میراث فرهنگی تخریب شده دردو دولت قبلی از جمله چالش‌های دولت یازدهم بوده و هست.

حوزه فرهنگ عمومی: به رسمیت شناختن زبان قومیت ها
کشور ما قومیتی و چند زبانی است و فرهنگ عمومی و دین مشترک موجبات وحدت و یکدستگی را فراهم کرده است اما توجه به این رنگارنگی و چند زبانی کمتر صورت می‌گرفت و اتفاق قابل اشاره درباره توجه به حقوق فرهنگی این قومیت ها، توجه به زبان آنها در دولت یازدهم بوده است. در این دولت رسیدگی به وضعیت آموزش و به رسمیت شناختن زبان مادری، توجه به قومیت و فرهنگ عمومی آنها در راس کار قرار گرفت و امروز بسیاری از کرد زبان ها،‌ترک زبان‌ها و عرب زبان‌ها به زبان مادری خود کلاس‌های تدریس را برگزار می‌کنند و جلسات شعر و کتاب خوانی و برنامه‌های تصویری ویژه خود را دارند. این رویکرد، توجه به حقوق شهروندی است که این دولت ادعایش را دارد و سعی داشته است در مسیر این ادعا گام بردارد.

تفوق اعتدال بر تندروی
با بررسی همه این حوزه‌های فرهنگی مشاهده می‌کنید که رویه «اعتدال و تدبیر» بر رویه «تندروی و انحصار» تفوق یافته و رضایت عمومی رو به افزایش است و این پایان نیست که آغازی دوباره است.