دریافت لینک صفحه با کد QR
آداب و رسوم مردم ایران در ماه رمضان
6 خرداد 1396 ساعت 13:02
روزنامه بهار: رمضان، از سال‌های دور تاكنون، در فرهنگ مردم از جایگاهی ممتاز برخوردار بوده و همواره آیینهای ویژهای در ارتباط با این ماه، در میان مردم كشورهای اسلامی به اجرا درآمده است. آداب و رسوم ماه مبارك رمضان یكی از مباحث مهم فرهنگ مردم است كه به واسطه قدمت خود، از قداست ویژهای برخوردار است. متأسفانه در زندگی شهری و ماشینی، بسیاری از این سنت‌های زیبا به بوته فراموشی سپرده شده‌اند و بسیاری دیگر نیز كم رنگ تر شده‌اند و از آنجا كه این رسوم زمینه ساز همبستگی در جامعه به ویژه در میان آحاد ملل مسلمان است، اهمیت فراوانی نیز دارد. در ادامه به بررسی برخی از این آداب و رسوم ماه رمضان در شهر‌های مختلف ایران می‌پردازیم.
بانوان مومن یزدی و ختم قرآن کریم
در ماه مبارک رمضان جلسات قرائت قرآن مجید در سطح مساجد یا منازل برای مردان و زنان مؤمن این دیار از شور و هیجان ویژهای برخوردار است. از روز نخست ماه مبارک رمضان، بیشتر بانوان در منزل یکی از داوطلبان و یا در مکتبخانه‌هایی گرد هم جمع شده و هر فردی جای خود را مشخص می‌کند. در طول 30 روز ماه مبارک رمضان هر روز یک جزء از کلام وحی قرائت می‌شود تا کل قرآن مجید ختم شود. بانوان مؤمن یزدی اعتقاد دارند که در جلسات ختم قرآن مجید در طول ماه مبارک رمضان در پایان، سوره توحید به هر کسی برسد در کارش گشایش و زندگی‌اش توأم با خیر و برکت در طول سال خواهد بود.
پیراهن فاطمه در آذربایجان حاجت می‌دهد!
در این ماه نیز برخی از آداب و سنت‌های مردم آذربایجان شرقی متمایز از دیگر مناطق كشور و منحصر به این خطه از ایران اسلامی است. در آذربایجان شرقی، دو سنت قاباخلاما و كیسه‌دوزی با گذشت قرون همچنان پابرجاست و به خصوص قاباخلاما با جدیت اجرا می‌شود. علی فلسفی، كارشناس مردم‌شناسی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان شرقی گفت: به طور كلی مردم آذربایجان شرقی از نیمه ماه شعبان، خود را برای استقبال از ماه رمضان آماده میكنند. آخرین جمعه ماه رمضان، 27 ماه رمضان یا آخرین پنجشنبه این ماه، روزی است كه در نقاط مختلف استان، زنان و دختران گرد هم می‌آیند و هر خانواده برای خود كیسه‌ای می‌دوزد. سپس مقداری پول در این كیسه‌ها می‌گذارند، بر آن دعا می‌خوانند، فوت میكنند و آن را تا سال دیگر در صندوقچه خود نگاه می‌دارند. این كیسه را بركت كیسه سی یا كیسه بركت می‌نامند و اعتقاد دارند بدین صورت، هرگز دچار فقر و بی‌پولی نخواهند شد. در برخی از روستاهای آذربایجان شرقی، در روز جمعه آخر ماه رمضان، زنانی كه بچه دار نمی‌شوند، هنگام عصر به مسجد می‌روند و دو ركعت نماز حاجت به جا می‌آورند. سپس از مسجد خارج می‌شوند و به منزل هفت زن كه اسم آنها فاطمه است، می‌روند و از هركدام یك تكه پارچه می‌گیرند. آنها از پارچه‌های یاد شده، پیراهنی بچه گانه به نام پیراهن فاطمه می‌دوزند و نزد خود نگاه می‌دارند و عقیده دارند تا ماه رمضان سال آینده حتماً بچه دار خواهند شد.
خانه تکانی زنان ترکمن در ماه رمضان
تركمن‌های ایران به لحاظ كثرت آداب و رسوم در زندگی روزمره، دارای فرهنگی بسیار غنی هستند. این مردم به‌دلیل داشتن پیشینه فرهنگی بسیار كهن، تقریباً برای هر مناسبتی، مراسم خاصی دارند كه یكی از این مناسبت‌ها، ماه مبارك رمضان است. فرارسیدن این ماه، سبب خوشحالی هر تركمن می‌شود. آنها در ماه رمضان از مرد و زن و پیر و جوان با شور و شعفی بسیار، غیر از به جا آوردن فرایض، در تمامی مراسمی كه ویژه این ماه است، شركت میكنند. تركمن‌ها حداقل یك هفته قبل از حلول ماه مبارك رمضان، مقدمات ورود به این ماه پرفیض و بركت را فراهم میكنند. زنان بیشتر از روزهای معمول به نظافت خانه و حیاط منزل می‌پردازند و مردان نیز خواربار و ملزومات این ماه را خریداری میكنند. در بسیاری از مناطق تركمن نشین، رسم است كه مردم در آخرین جمعه قبل از حلول ماه رمضان، به شكل دسته جمعی، مسجد محل خود را نظافت كنند. برخی از خانواده‌ها نیز سجاده‌هایی را از جنس قالیچه و نمد كه به آن نماز لیق میگویند، به مسجد محل خود اهدا میكنند. رویت هلال ماه رمضان نیز در میان تركمن‌ها با هیجان خاصی همراه است.
سر روزهای هدیه دختران و پسران کرمانی
مردم كرمان نیز در ماه مبارك رمضان، آداب و رسوم ویژهای را دنبال میكنند و در تزكیه نفس و انجام عبادات و فرایض مقدس این ماه مقید هستند. مردم كرمان سعی میكنند هرگونه جشن و مراسمی را كه تدارك دیده‌اند، قبل از حلول ماه مبارك رمضان در ماه شعبان برگزار كنند. در قدیم، اوایل ماه مبارك رمضان در میان خانم‌ها به‌ویژه زنان سالخورده رسم بود به خاطر خواصی كه قهوه دارد، پس از حل كردن آن در آب، آن را به پیشانی خود می‌مالیدند. در كرمان بزرگ‌ترها با دادن سرروزه‌ای به دختران وپسران كه نوعی هدیه و كادوی مناسب بود، بچه‌هایی را كه به سن تكلیف می‌رسیدند، به انجام فریضه روزه داری ترغیب می‌كردند. یكی دیگر از رسوم ماه رمضان در برخی مناطق استان كرمان، خواندن الله رمضونی پسران و كلیدزنی دختران در شب‌های قدر است. ثبت آداب و رسوم ماه مبارك رمضان در فهرست میراث معنوی كشور، نشان از اهمیت این فرهنگ در میان ایرانیان دارد كه هر كدام به نوعی و با توجه به خاستگاه اعتقادی و آیینی خود، این روزها را گرامی می‌دارند.
کاسم سا، سنت رایج لرستان در رمضان
مردم استان لرستان همواره با حلول ماه رمضان، از مدت‌ها قبل، خود را برای برگزاری آیینهای ویژه این ماه مبارك آماده میكنند. یكی از س‍ن‍ت‌‌ها رایج مردم این دیار كه در ای‍‍ام ماه مبارك رمضان بیشتر م‍ورد توجه ق‍ر‌ار می‌گ‍ی‍رد، ف‍رس‍ت‍‍ادن ب‍خ‍ش‍‍ی از غ‍ذ‌ای افطار و سحر به منزل ه‍م‍س‍‍ای‍گ‍‍ان است كه به اص‍طلاح ع‍‍ام‍ی‍‍ان‍ه به آن ك‍‍اس‍م سا میگویند. بانوان ل‍رس‍ت‍‍ان‍‍ی نیز توجه ویژهای به پخت غ‍ذ‌ای‌اف‍ط‍ار و سحر دارند و با پ‍خ‍ت‍ن انواع آش، ش‍ل‍ه زرد، ف‍رن‍‍ی، ح‍ل‍و‌ا و ش‍ی‍رب‍رن‍ج، ج‍ل‍وه‌‌ای خ‍‍اص به س‍ف‍ره خود می‌ب‍خ‍ش‍ن‍د.
روز والون شیرازی برای تازه عروسان شیرازی
شیرازی‌ها، آخرین جمعه ماه شعبان را كلوخ‌اندازان میگویند. در این روز رسم است كه مردم دسته دسته به گردشگاه‌های اطراف شهر می‌روند و آن روز را با خوشی به شام می‌رسانند، چون باور دارند كه رمضان، ماه عبادت است و در این ماه فقط باید عبادت كرد. از چند روز مانده به رمضان، بعضی از خانواده‌ها نذر دارند و افطاری می‌دهند و بیشتر میهمانی‌ها به شكل افطاری برگزار می‌شود. همچنین رسم است كه پس از افطار، مردم به دید و بازدید می‌روند و گاهی تا وقت سحر دور هم می‌نشینند، صحبت میكنند و شب چره‌ای شامل تنقلاتی مانند رنگینك، زولبیا و بامیه می‌خورند. خانواده‌هایی كه دختری را شوهر داده باشند، در نخستین ماه رمضان پس از عروسی، خود را موظف می‌دانند افطاری كاملی به نام روز‌والون تهیه كنند و همراه با گل برای عروس بفرستند. در استان فارس چند روز قبل از ماه مبارك رمضان، زنان خانه‌دار به فكر تهیه خواربار، انواع ترشی و ادویه، عرقیات و چاشنی‌های گوناگون می‌افتند.
آگاهکردن مردم از زمان سحر و افطار با شیپور زدن و ضربه به سطل حلبی
شهرستان کردکوی یا تمیشه سابق، شهری با قدمت طولانی و دارای تاریخی کهن است که از آداب و رسوم ویژهای در ماه مبارک رمضان از گذشته تاکنون برخوردار بوده است. در این شهرستان مردم با ضربهزدن به سطل حلبی که چلک نام داشت مردم را از وقت سحر آگاه می‌کردند که علاوهبر این در گذشته هر همسایه مقید بود که همسایه دیگر را برای وقت سحر بیدار کند که معتقد بودند این کار ثواب دارد. با پایان ماه رمضان والدین برای آگاهکردن کودکان نسبت به پایان ماه رمضان با زبان کودکانه و با گفتن عمو رمضان اثاثیهاش را کول کرد و رفت آنها را نسبت به پایان این ماه آگاه کرده و از طرفی بردن لفظ عمو نشان از احترام و تکریم این ماه نزد مردم داشت. در گذشته یکی از رسوم مردم کردکوی 10 روز پیش از آغاز ماه رمضان بود که تعدادی از جوانان با رفتن به کوچهها و درب منازل مواد غیرضروری و بازیافتی را جمعآوری کرده تا از آن برای ساخت شمع برای روشنایی ماه رمضان استفاده کنند. غبارروبی مساجد، نظافت، پاکیزگی و گِل کردن منازل و استقبال از ماه رمضان دو روز پیش از شروع این ماه از رسومات دیگر ماه رمضان در کردکوی است. یکی دیگر از رسمهایی مخصوص شهرستان کردکوی پخت کلهپاچه برای افطار در شب 27 ماه رمضان است که آنها با اعتقاد به اینکه در این شب امام حسن(ع)ابنملجم را به سزای عملش رسانده است اقدام به افطاریدادن و پخت کلهپاچه می‌کنند.
دم دم سحری برای بیدار کردن مردم در بوشهر
یکی از سنت‌های قدیمی مردم بوشهر که بیشتر در محلات قدیمی این شهر و در چهارمحل قدیمی این شهر برگزار می‌شده سنت قدیمی دم دم سحری است که توسط افرادی به اجرا گذاشته می‌شود. این سنت قدیمی در زمانی که امکانات پیشرفته‌ای مثل ساعت زنگ دار، رادیو، تلویزیون نبوده که در سحرهای ماه مبارک رمضان، مردم با صدای آن بیدار شوند، اجرا می‌شده است. افرادی که دم دم سحری اجرا می‌کرده اند، معمولا سه تا چهار نفر بوده‌اند و درحالی که یکی چراغ فانوسی به دست دارد ودیگری دمامی را به دوش می‌کشد به صورت گروهی اشعاری در وصف ماه رمضان می‌خواندند.خداوندا تو ستاری / همه خوابندتوبیداری به حق لا اله الاالله / همه عالم نگهداری، یکی از معروف‌ترین اشعاری است که در این سنت بسیار دیرینه خوانده می‌شود. این ابیات اشعاری است که مردم بوشهردر این مراسم می‌خوانند. آیین شبانه گلی گشو، گره گشو یا گره گشای یکى دیگر از سنت‌هاى به جاى مانده گذشتگان این بندر است که در شب ۱۵ ماه مبارک رمضان در میان اهالى مرسوم است. مراسم گلی گشو که به معنی گشوده شدن گره، باز شدن گره، مجازا برطرف شدن مانع و آسان شدن کار است، هرچند دیگر در مرکز استان به فراموشی سپرده شده اما رگه‌هایی از آن را می‌توان در برخی شهرستان‌های استان به ویژه در روستاها دید.
در این شب که مصادف با میلاد باسعادت حضرت امام حسن مجتبى (ع) است دسته‌هاى مختلف که عمده آنان از بچه‌هاى فقیر تشکیل مى‌شود با در دست داشتن کیسه و سردادن جملاتى نظیر گره گشو سرت بشور، با آرد شو اهالى را از آمدن خود به منازل خبر مى‌دهند. مردم نیز باریختن برنج، گندم، شکلات و تنقلات دیگر در کیسه‌هایشان با هدف گشوده شدن مشکلات از آنان پذیرایى مى کنند. اغلب خانواده‌ها دو روز پیش از برگزاری این‌آیین، مقداری گندم خیس می‌کنند و در روز چهاردهم گندم‌ها را تفت داده تا در موقع آمدن گروه گلی گشو به آنها بدهند.
شب خوانی در شاهرود
گعده‌های مذهبی در منازل که با قرائت دعای افتتاح و احادیث ائمه اطهار و جزخوانی همراه است در قالب دید و بازدید‌های افطاری برگزار می‌گردد. سنت شب خوانی و مناجات‌خوانی هنوز هم در برخی از روستاها متداول می‌باشد که طی آن افرادی خوش خوان با گردیدن در محله‌ها با خواندن مناجات و ادعیه مردم را جهت استفاده از فیوضات سحر آماده می‌نمایند. محافل انس با قرآن و عترت چند سالی است در پارک‌ها و بوستان‌های شهر رونق گرفته است. شرکت در مجالس وعظ و ذکر و مناجات در مساجد شهر و بیوت علما و مراجع از جمله بیت مرحوم آیت الله شاهرودی با استقبال شور انگیزی همراه است. سنت نبوی اعتکاف نیز در سال‌های اخیر به همت جوانان انقلابی و پرشور شاهرود با استقبال کم نظیری رو به رو شده است.
استقبال از ماه رمضان
در شهر مجن با حنابندان
در مجن که شهری در فاصله 35 کیلومتری شمال غرب شاهرود است و به دلیل بافت پلکانی خود آن را ماسوله کویر می‌نامند غبارروبی خانه‌ها و مساجد و حنا بستن به دستان در پیشواز رفتن رمضان از آداب نیکوی متداول در این ماه است. زنان میانسال در گروه‌های چندنفره با حضور در منزل یکی از اهالی همراه با ذکر صلوات، بر کف دست، انگشتان پا و دست و سر خود حنا می‌مالند و بدین طریق در آخرین روزهای ماه شعبان به استقبال ماه رمضان می‌روند.
کد مطلب: 130847