بهار نیوز - «ربنا»یی که سیاسی شد

گروه فرهنگي:«نمادهای مذهبی وقتی به رگ و پوست جامعه راه یافته باشند، با دستور من و شما و یا رئیس و مدیر از بین نخواهد رفت. اتفاقا استاد شجریان چه خود آگاه و چه ناخودآگاه به این ماجرا متفطن شده و هنگام نامه سال ۱۳۷۴ به رئیس وقت صدا و سیما از همین منظر این دو اثر را مستثنی دانستند و آقای علی لاریجانی هم برخلاف برادرشان که این روزها اظهار نظر شاذی درباره کار استاد کردند، اجازه دادند که ربنا پخش شود.»
اینها بخشی از اظهارات سیدابوالحسن مختاباد - روزنامه‌نگار و پژوهشگر تاریخ موسیقی ایران - است که در پی حواشی اخیری که برای پخش «ربنا»ی محمدرضا شجریان مطرح شده است، در پاسخ به ایسنا مطرح کرده است.
مشروح نقطه‌ نظر مختاباد را در ادامه می‌خوانیم: «به گمانم ربنای استاد شجریان و پخش شدن یا نشدن آن به موضوعی سیاسی تبدیل شده است؛ چراکه وجهی از شخصیت استاد شجریان به دلیل اظهار نظرهایی که کردند، رنگ و صبغه‌ای سیاسی گرفت. اما این تنها بخش بسیار کوچکی از وجه شخصیتی استاد است و نه وجوه دیگر ایشان که عمدتا هنری، اجتماعی و فرهنگی است.
طبیعی است که هر پدیده‌ای که سیاسی شود موضع مخالفان، منتقدان و موافقان از منظر سیاسی مطرح می‌شود و وجوه اجتماعی و فرهنگی و هنری و مذهبی و دینی آن مغفول می‌ماند، یا این که برای طرفین اهمیتی ندارد.»مختاباد اضافه کرد: «اما شخص خودم به "ربنا" و "مثنوی افشاری" به عنوان یک نماد مذهبی نگاه می‌کنم، همچنانکه به اذان مرحوم موذن زاده هم از این منظر نظر می‌کنم، یا مناجات‌های مرحوم ذبیحی که متاسفانه در حق ایشان هم در تمامی این سال‌ها جفا شد و با نگاهی سیاسی مردم ما را از شنیدن چنین صدای ملکوتی محروم کردند و خوشبختانه و به مدد فضای مجازی صدای استاد ذبیحی بازگشتی پرشکوه داشته و دارد و حتی نشان می‌دهد که چقدر مناجات‌خوانان ما، بخصوص استاد شجریان در خواندن همان مثنوی افشاری (مثنوی پیچ) تحت تاثیر خوانده‌های استاد ذبیحی بوده‌اند و حتی متن دعای ربنای خوانده شده از سوی استاد شجریان هم پیش از این از سوی استاد ذبیحی خوانده شده بود.»
او در ادامه این مطلب بیان کرد: «نمادهای مذهبی وقتی به رگ و پوست جامعه راه یافته باشند، با دستور من و شما و یا رئیس و مدیر از بین نخواهد رفت. اتفاقا استاد شجریان چه خود آگاه و چه ناخود آگاه به این ماجرا متفطن شده و هنگام نامه سال ۱۳۷۴ به رئیس وقت صدا و سیما از همین منظر این دو اثر را مستثنی دانستند و آقای علی لاریجانی هم بر خلاف برادرشان که این روزها اظهار نظر شاذی درباره کار استاد کردند، اجازه دادند که ربنا پخش شود.برخی اظهار نظرات نیز درباره کار استاد انجام شده است که آن را بیشتر اثر هنری دانسته‌اند و نه اثری ذوقی و دارای به قول عرفا«زبان حال»، یعنی این که این اثر استاد بیشتر تکنیکی است تا همانند اذان مرحوم موذن زاده اثری ذوقی و اشراقی. در حالی که این اظهار نظر تنها برای فردی که این اثر را می‌شنود صادق است و برای افراد دیگر نه؟ چرا که تاثیرگذاری آثار هنری از فردی به فردی دیگر تفاوت دارد. به همین دلیل است که حتی از زاویه فقهی ماجرا هم فقط فرد می‌تواند تعیین کند که یک موسیقی چه تاثیری بر او دارد و آیا او را به طرب می‌آورد یا به او ابتهاج روحی می بخشد؟»
این پژوهشگر تاریخ موسیقی ایران همچنین گفت: «اخیرا در مراسمی که درباره عدالت اجتماعی در شهر اوکلند کالیفرنیا و همزمان با نیمه شعبان برگزار شد و سخنران مراسم هم این موضوع را از لحاظ تاریخی و فلسفی در ادیان و مکاتب دیگر ردیابی کرده بود، وقتی از من خواسته شد که قطعه‌ای را بخوانم، قطعه معروف «‌تو ای پری کجایی» مرحوم همایون خرم را با صدای جاودانه استاد قوامی و شعر زیبای استاد سایه، خواندم، چون حس کردم که عدالت اجتماعی همان پری گمشده‌ای است که همه به دنبال آنند.
از این منظر ربنای استاد شجریان به دلیل پخش آن در سال‌های متمادی خود به خود با نمادهای مذهبی دیگر همخوانی پیدا کرده است و مردم به وجه تکنیکی کار کمتر نظر می‌کنند و وجه مذهبی آن تاثیر بیشتری داشته و دارد. خوشبختانه گسترش رسانه نیز کمک کرده است تا این اثر عملا همچنان به عنوان نماد باقی بماند و صدا و سیما هم نتوانسته تاثیری در حذف یا برکشاندن آن داشته باشد. لجاجت صدا و سیما در عدم پخش این اثر هم تنها به ضرر صدا و سیماست و مخالف مشی جذب حداکثری و دفع حداقلی که رهبر معظم انقلاب دستور دادند.»
مختاباد در پایان این مطلب، بیان کرد: «اما من از منظر اخلاقی ماجرا هم به این کار نگاه می‌کنم. ما اگر ادعای مسلمان بودن و پیرو پیامبری با آن همه عظمت و خلق کریمانه داریم، باید توجه کنیم که یک استاد برجسته که این همه حق برگردن فرهنگ و هنر این مرز و بوم دارد، اکنون بیمار و گرفتار است و نیازمند توجه و گذشت. از قرار رافت اسلامی و گذشت در قاموس مخالفان و منتقدان استاد جایی ندارد و آنها از اسلام و مسلمانی تنها وجه غضب و خشونت آن را برگرفته‌اند و از «رحماء بینهم» نیز خبری نیست و شجریان مسلمان‌زاده مشهد را همانند کافران می‌بینند و به سیاق «اشداء علی الکفار» با ایشان برخورد می‌کنند؟‌ چرا که در یک امر سیاسی نظری مخالف نظرشان داشته است. نظری که تاریخ همین هشت ساله و تشعشعات دولت هزاره سوم ثابت کرده است که خس و خاشاک چه کسی است و چه کسانی بر دامن این مرز و بوم چنان گرد و غباری افشاندند که ده‌ها دولت هم قادر به پاک کردن آن نیستند؟»
بنا بر این گزارش، طی روزهای اخیر در پی نامه‌ی سیدرضا صالحی امیری - وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی - که هفته‌ی گذشته به رئیس سازمان صدا و سیما در حاشیه‌ی جلسه‌ی هیات دولت ارایه شد و در آن درخواست پخش «ربنا»ی محمدرضا شجریان از صدا و سیما شد؛ محمدجواد لاریجانی، عضو شورای نظارت بر صدا و سیما، در واکنش به نامه صالحی‌امیری مطلبی را منتشر کرد که با واکنش‌های مختلفی از سوی هنرمندان موسیقی مواجه شد.
لاریجانی در بخشی از گفته‌هایش آورده است: «از آنجا که موضوع دفاع از ایشان یک مناقشه سیاسی شده است، لذا در تلاوت مذکور توجه به آیت تحت‌الشعاع قرار می‌گیرد و این امر خلاف موازین شرعی تلاوت است؛ لذا خواهشمند است که سایر قطعات آوازی آن هنرمند را مطرح فرمائید که اتفاقا دارای ساختار موسیقیایی مهمتری هم هستند. حتما می‌دانید که تحت‌الشعاع قرار گرفتن توجه به آیات باهرات نسبت به مقارنات آنقدر مهم بوده که برخی از فقهای بزرگ تلاوت ملحون را مورد شبهه قرار داده‌اند.»
حمیدرضا نوربخش، مدیرعامل خانه موسیقی ایران نیز در واکنش به اظهارات لاریجانی بیان کرد: «سوال من این است که آقای دکتر لاریجانی از کدام جایگاه کارشناسی درباره ربنای استاد شجریان صحبت می‌کند؟ ایشان استاد قرائت هستند؟ یا کارشناس قرآن؟ یا مفسر هستند؟»حسام‌الدین سراج، خواننده آواز ایرانی نیز در واکنشی صریح مطرح کرد: «وقتی صحبت از موازین شرعی به میان می‌آید، به نوعی بحث حلال و حرام موسیقی مطرح است اما اینکه ربنای استاد شجریان برخلاف موازین شرعی تلاوت است جمله جالبی نیست و بسیار سنگین است. مردم از این ربنا خاطره دارند همانطور که از اذان موذن زاده اردبیلی خاطره دارند و می‌توان گفت که موذن زاده نیز در تلاوت آن اذان تجوید قرآنی را رعایت نکرده و با صوت اجرا کرده است.»
بحث پخش ربنای محمدرضا شجریان از رسانه‌ی ملی یکی از مطالبات جدی اهالی فرهنگ و هنر در سال‌های اخیر بوده است و همین روند باعث شده است که سیاسیون هم در این زمینه اظهارنظر کنند.
محمدجواد ابطحی، نماینده مردم خمینی‌شهر، در تذکری در جلسه علنی (یکشنبه ۷ خرداد) مجلس گفته بود: «مشکل مملکت سرود ربنا و غیر آن نیست؛ بلکه مشکل کاسپین و ثامن الحجج و عدم واریز درآمدهای پتروشیمی است که صادر می‌کنیم و برنمی‌گردد.»او اضافه کرده بود: «آقای خواننده معلوم‌الحالی خودش در سال ۸۸ تقاضا کرده که برنامه‌هایش از صدا و سیما پخش نشود،‌ حالا هم خودش تقاضا کند که دو مرتبه پخش شود. این در حد هیات دولت نیست که در این مسائل ورود کند.»
مرتضی میرباقری، معاون سیمای رسانه ملی، در آخرین اظهار نظر رسمی‌ خود در این زمینه، اسفندماه ۱۳۹۵ درباره پخش صدای ربنای محمدرضا شجریان در رسانه ملی گفته بود: «این فرد بعد از انتخابات ۸۸ برای خودش یک منعی قرار داد که ما نمی‌توانیم صدایش را پخش کنیم. اگر وی از مواضع خود بعد از انتخابات ۸۸ عدول کرده و بازگشته باشد و آن را اعلام کند ما صدای او را پخش می‌کنیم.»این درحالیست که ابوالقاسم خوشرو، معاون اسبق امور هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی اردیبهشت‌ماه امسال در بخشی از متنی که به مناسبت ثبت ملی این اثر در صفحه شخصی‌اش نوشته، آورده بود: «استاد در دیدار خرداد٩٢، به من تاکید کردند که این قطعه متعلق به ملت ایران است و من هیچگاه منعی برای پخش این قطعه از صدا و سیما نگداشته‌ام.»
در بخشی از متن نامه‌ای که محمدرضا شجریان درباره پخش نشدن آثارش از صدا و سیما، در دهه هفتاد به علی لاریجانی رئیس وقت این سازمان نوشته بوده، آمده است: «به صراحت اعلام می‌کنم که مایل نیستم صدای من از صدا و سیمایی پخش شود که بی اعتنا به حقوق هنرمندان است. قاطعانه از جنابعالی می خواهم دستور دهید هیچ اثری از من مطلقاً از رادیو و تلویزیون پخش نشود. چون در ماه مبارک رمضان هستیم، تنها به احترام این ماه مبارک و ادای دین به نیک سرشتی مردمی که در دامان آنها پرورش پیدا کرده ام، پخش "مناجات" و "ربنا" را اجازه می‌دهم.»
این هنرمند در نامه‌ خود که در سال ۸۸ به عزت‌الله ضرغامی، رئیس وقت سازمان صدا و سیما نوشته، آورده بود: «همان طور که اطلاع دارید صدا و سیما در شرایط فعلی مستمراً اقدام به پخش سرودهای میهنی اینجانب به ویژه سرود «ای ایران ای سرای امید» می کند. جنابعالی مستحضرید این سرود و دیگر سرودهای خوانده شده متعلق به سال های ۱۳۵۷ و ۱۳۵۸ است و هیچ ارتباطی به شرایط کنونی ندارد. اینجانب در سال ۱۳۷۴ نیز اعلام کردم راضی به پخش آثار خود از صدا و سیما نیستم. مجدداً تقاضای خود را تکرار کرده و تاکید می کنم آن سازمان هیچ نقشی در تهیه این آثار نداشته و شایسته است به حکم شرع و قانون سریعاً کلیه واحدهای آن سازمان از پخش صدا و آثار من خودداری کنند.»
اما حسن روحانی، رئیس جمهور کشور (۶ خردادماه) با انتشار ویدیویی از تلاوت «ربنا» توسط محمدرضا شجریان؛ صدای این هنرمند را دلنشین و حذف‌ناشدنی دانست و در بخشی از ادامه مطلب خود، نوشت: «ربنا یکی از آثار محمدرضا شجریان است که که شامل چهار آیه از قرآن کریم است که همگی با عبارت ربنا آغاز می‌شود این اثر در تیرماه سال ۱۳۵۸ ضبط شده است و بعد از گذشت نزدیک ۴۰ سال هنوز بی‌نظیر است.»روحانی همچنین در جریان مناظرات تلویزیونی دوازدهمین دوره ریاست جمهوری، اظهار کرده بود: «آیا اجازه می دهیم اصحاب فرهنگ استعداد خود را نشان دهند؟ از پخش دعای ماه رمضان ابا می‌کنیم و دعای ربنا یک هنرمند را پخش نمی کنیم پس چطور دنبال تعالی آموزش در کشور هستیم؟»