بهار نیوز - تخریب تاریخ در جردن

چه کسی پاسخ گوی تخریب عمارت «ثابت پاسال» خواهد بود؟

روزنامه بهار: هنوز فصل بهار با هوای مطبوع بهاری به پایان نرسیده است. مردم در سراسر کشور برای لذت بردن از این هوای بهاری آخر هفته‌های خود را به دور از هر گونه دغدغه به طبیعت می‌روند تا ته مانده بهار را حس کنند. در تهران اما بهار رنگ دیگری دارد. تمیزی و مطبوع بودن هوای بهاری جای خود را به خاکستری دود و غبار داده و چشم‌انداز‌های سبز بهاری جای خود را به بلند مرتبه هایی که همچنان در حال ازدیاد آن هستند و روز به روز افزایش می‌یابند. آخر هفته‌ها هم در‌ترافیک اتوبان‌های عریض و طویل سر می‌شود. سرت را که به سمت آسمان بلند می‌کنی چیزی جز دود و برج نیست. حتی صدای پرندگان هم به ندرت به گوش می‌رسد. دیگر خبری از آن خانه‌های قدیمی تهران با حیات‌های بزرگ و حوض وسط آن نیست. همه جا برج است و ساختمان‌های بلند.

جردن کوچه ناهید
اما درون همین شهر پر دود و پر سازه و به قول معروف امروزی، در کوچه ناهید در ابتدای بلوار آفریقا خانه‌ای است که تا 3 سال پیش ناشناخته بود و در گوشه‌ای از جردنِ گران قیمت افتاده بود. بسیاری از عابران خیابان ناهید، روح شان هم خبر نداشت که عبور از خیابان ناهید یعنی گذر از زمان. یعنی بازگشت به تاریخ ایران. کسی نمی‌دانست که از کنار دیوارهای خانه‌ای می‌گذرند که معمارش برای ساخت آن، از قصر «لو پتی‌تریانون» در ورسای فرانسه الگو برداشت و پرده هایش را از بلژیک سفارش داده است. کسی نمی‌دانست کاخ ثابت پاسال در این خیابان واقع شده است. اما این روزها همه می‌دانند عمارتی که قرار است تبدیل به مسجد شود همین عمارت ثابت پاسال است که به لطف شهردارو شهرداری تهران از 3 سال پیش تا کنون زمزمه‌های تخریب آن به گوش می‌رسد.

تاریخچه عمارت
تاریخچه این خانه، پرفراز و نشیب است. فارغ از همه‌ قضاوت ها، حبیب الله ثابت پاسال، برای ایرانی‌ها نامی آشناست. او یکی از سرمایه داران بخش خصوصی بود که در سال ١٣٣٧ پیشنهاد تاسیس اولین فرستنده تلویزیونی در ایران را به دولت وقت داد و پای تلویزیون را به ایران باز کرد. پس از انقلاب، کاخی که او با شوکت و جلال ساخته و تزئین کرده بود، مصادره و زمانی برای زندانِ معتادان مواد مخدر استفاده شد؛ اما تا سال‌ها بعد کسی درباره گران‌ترین خانه تهران هیچ اطلاعی نداشت. تا اینکه گروهی از معماران، در رفت وآمدهای روزانه خود این کاخِ را که در آستانه تخریب و ساخت یک آسمان خراش بود، کشف کردند و موضوع به معاونت وزارت راه و شهرسازی از یک سو و شورای شهر از سوی دیگر رسید. انتشار چنین خبری، طبعا باید پیش از همه سازمان میراث فرهنگی را خشنود می‌کرد؛ اما مدیرکل میراث فرهنگی استان تهران همان ابتدای امر از زیر بار ثبت این اثر شانه خالی کرد تا راه برای تبصره‌های تخریبی شهرداری باز شود. در ابتدا قرار بود این خانه به برجی ٩ طبقه با‌تراکم ساختمانی ٤٤٠ درصد و حداقل ضریب سکونت ٥٠ درصد تبدیل شود؛ اما پیروز حناچی، معاون وزیر راه و شهرسازی با حمایت قاطع معماران نگذاشت این سرانجام شوم نصیب این عمارت باشکوه شود و در نهایت رایزنی ها، مانع از هرگونه تخریب در این بنا شد و حالا دیر وقتی ست که زمزمه مسجد شدن این بنا به گوش میرسد.

ساخت مسجد به جای حفاظت
مهدی چمران رئیس شورای شهر تهران با تاکید بر این نکته که باید این مکان بخش فرهنگی و مذهبی باشد، عنوان کرد: «پیشنهاد شورای شهر به جای حفظ گران‌ترین خانه تهران، ساخت مسجد است، البته باید در این مکان فرهنگی بخش تجاری فعال شود تا مکان فرهنگی بتواند هزینه‌های خود را دربیاورد. طرح‌هایی در این خصوص ارائه داده‌اند اما به دلیل اینکه طرح مسجد ضعیف بوده است آن را به یکی از استادان دانشکده معماری تهران ارائه دادم تا با آنها همکاری کند. اگر ما طرح را تایید کنیم، معاونت شهرسازی هم آن را تایید خواهد کرد. متولیان امر در حال حاضر در حال تهیه طرح هستند. با توجه به اینکه احساس شد ممکن است به نتیجه خوبی نرسد دو نفر از دوستانی را که تجربه خوبی داشتند و از استادان خوب دانشکده معماری هستند و در ساخت مساجد سابقه خوبی دارند به افراد معرفی کردم تا به جای خوبی برسد.» وی حاضر به بیان نام مالک این بنا نشد و درباره این موضوع اعلام کرد خریدار اگر بخواهد خود را معرفی می‌کند.

مجوز طرح خلاف ضوابط قانونی
اظهارات چمران در حالی است که مسئولیت تعیین ارزشمند بودن یا نبودن یک بنای تاریخی به عهده شورای شهر نبوده و کارشناسان میراث فرهنگی باید تعیین کنند که یک بنا واجد ارزش ثبت است یا خیر. از طرفی مهرداد زواره محمدی عضو هیات دبیران جامعه مهندسان معمار ایران درباره پرونده این بنا می‌گوید: طبق آخرین بررسی‌ها روی پرونده زمین ثابت پاسال، دستور نقشه برای عملیات تخریب و نوسازی در تاریخ 28 اسفند ماه سال 1395، با مهلت زمان ٦ ماهه برای مالک جدید این بنا صادر شده، سال 1393، شرکت صبا میهن مالک این بنا بود اما در حال حاضر مالکیت زمین به بانک آینده واگذار شده که این نهاد هم قصد تخریب خانه را دارد.» او افزود: «فراتر از ضوابط طرح تفصیلی تهران، برای این پروژه دستور نقشه صادر شده و‌تراکم ٤٤٠ درصد با ١٤ طبقه روی زمین مجاز اعلام شده در حالی که این تعداد طبقات، نیازمند مصوبه کمیسیون ماده ٥ بوده اما هیچ مصوبه‌ای از کمیسیون در پرونده زمین مشاهده نمی‌شود.

مسجد یا هتل؟
به گفته زواره محمدی با توجه به نامه شماره ٩٥٢/١٢٦/١٢١١٥ که در تاریخ سه اسفند ماه 1395، از سوی سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری درباره ارزش معماری و تاریخی بنا، صادر شد، حفظ ملک الزامی و صدور هرگونه جواز تخریب و نوسازی ممنوع اعلام شد. این در حالی است که رجبعلی خسروآبادی، مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان تهران، نسبت به موج دوباره اخبار مبتنی‌بر تخریب این بنا و ساخت مسجد به جای آن واکنش نشان داد و گفت: «ساختمان ثابت پاسال بعد از پیگیری‌های فراوان و مذاکره با مالک و حتی با وجود داشتن مجوز قضایی برای عدم حفظ آن با حفظ ساختمان و رعایت حدود ساختمان اصلی در 20 درصد زمین در شمال غرب طرح یک هتل را ارائه کرده‌اند که طرح در مرحله بررسی در شورای فنی میراث و کمیته سرمایه‌گذاری است. این در حالی است که طبق نامه میراث فرهنگی، تخریب و نوسازی در محوطه این بنا ممنوع بوده اما در عنوان درخواست دستور نقشه صادرشده «تخریب و نوسازی» نوشته شده است.

ساخت هتل در گوشه‌ای از کاخ ورسای
دو روز پیش رجبعلی خسروآبادی، مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان تهران که در دو‌سال گذشته نسبت به وضع این بنا سکوت کرده و کاری برای نجات آن از پیش نبرده است در گروه مجازی خبرنگاران چنین خبر تازه‌ای درباره سرنوشت این بنا داد. او گفت: ساختمان ثابت پاسال بعد از پیگیری‌های زیاد و مذاکره با مالک و حتی با وجود داشتن مجوز قضائی برای حفظ نکردن آن، با حفظ ساختمان و رعایت حدود ساختمان اصلی در ٢٠‌درصد از زمین در شمال‌غرب طرح یک هتل را ارائه کرده‌اند که در مرحله طرح در شورای فنی میراث و کمیته سرمایه‌گذاری است. اما فرهاد نظری، مدیرکل دفتر ثبت آثار و حفظ و احیای میراث معنوی و طبیعی در این‌باره می‌گوید: هنوز خبری در این‌باره به سازمان میراث فرهنگی به‌عنوان متولی اصلی داده نشده است. احتمال دارد به‌عنوان راهکار مدیریتی برای جلب رضایت مالک چنین تفاهمی صورت گرفته باشد که گوشه‌ای از زمین هتلی ساخته شود. اما اگر بنا به چنین تصمیمی باشد ابتدا باید طرح آن در کمیته فنی مطرح و بررسی شود و در صورت موافقت ضوابط بسیاری ازجمله هماهنگی و همخوانی با اثر، رعایت منظر و ارتفاع و مسائل فنی را رعایت کند.

شهرداری بنا را به شهروندان تهرانی هدیه کند
در دو سال گذشته در مورد این بنا اظهارنظرهای فراوانی شد و وعده‌هایی هم از سوی میراث‌فرهنگی برای ثبت این بنا در فهرست آثار ملی داده شد، دی ماه ٩٣ پیروز حناچی معاون شهرسازی و معماری وزارت راه و شهرسازی، با ارزشمند خواندن این خانه به رسانه‌ها گفته بود: این وزارتخانه از شهرداری تهران خواسته‌ است اگر پروانه‌‌‌ای برای تخریب این خانه صادر شده است، مستندات خود را به وزارت راه و شهرسازی اعلام کند. دستور توقف موقت عملیات در این خانه ارزشمند صادر شده است. سازمان میراث‌فرهنگی نتوانسته است آن را در فهرست آثار ملی ایران ثبت کند و از این رو کار حفظ این خانه اکنون دشوار است.

در همان روزها، محمد حقانی، عضو شورای‌شهر تهران پیشنهادی را مطرح کرد و گفت: شهرداری با خرید این بنای ارزشمند، ضمن حفظ این ساختمان و استفاده از آن به عنوان یک مجموعه فرهنگی، هنری، آن را به شهروندان تهرانی هدیه کند. نامه‌های سرگشاده‌ای هم از سوی فعالان میراث‌فرهنگی و سازمان نظام‌مهندسی‌ ساختمان نوشته شد و درخواست حفظ این بنای ارزشمند به نهادهای متولی امر ارائه شد، اما پاسخ تمام این اظهارنظرها، وعده‌هایی بود که داده شد و کاخ ثابت پاسال در سکوت خبری درختانش را از دست داد و حالا هم بعد از مدت‌ها بی‌خبری، قرار است مسجدی را جایگزین این بنا کنند. هر چند سازمان میراث‌فرهنگی اعلام کرده است که پیگیری‌های لازم برای ثبت‌ملی این بنا را در دستور کار دارد، اما با توجه به اینکه آخرین‌بار مالکیت این بنا به بانک‌آینده سپرده شده است، باید دید مالک، تمایلی به ثبت این بنا در فهرست آثار ملی برای حفظ آن دارد یا خیر.

ساختن مسجد انتقام گرفتن است؟ !
روز گذشته مهدی چمران در حاشیه جلسه شورای شهر در جمع خبرنگاران در پاسخ به سوالی مبنی بر آخرین وضعیت خانه ثابت پاسال و اظهارات منتصب به وی مبنی بر اینکه باید در این کاخ مسجد ساخته شود گفت: اینکه این خانه تاریخی است یا نه؟ تعیین آن بر عهده سازمان میراث فرهنگی است و سازمان میراث نیز تا کنون هیچ اظهار نظری در این خصوص نداشته است. این خانه در ابتدا در اختیار بنیاد شهید بوده است که در دوره اول بخشی از محوطه این خانه را مورد ساخت و ساز قرار داده است، این خانه کپی کاخ ورسای است و کپی بودن دلیلی بر تاریخی بودن نیست و پس از سال‌ها این خانه تبدیل به مخروبه شد. مالک جدید این خانه تصمیم گرفته که این خانه را به مکانی فرهنگی و مذهبی بدل کرده و در کنار آن مرکز تجاری و اداری بسازد، طرح را به شورا آورد و ما به آنها گفتیم که باید از شهرداری مجوز بگیرید اما از نظر قانون طراحی مسجد را شورای شهر باید تایید می‌کرد و به همین دلیل سه بار معماری این مسجد به شورا آورده شد و اصلاحاتی داشته‌ایم اما هنوز تایید نهایی نشده و ما هیچ وقت به هیچ کس نگفتیم که چه بساز و چه نساز؟ ! این موضوع برای یک سال و نیم پیش است و قبل از انتخابات با من مصاحبه‌ای در مورد ثابت پاسال شد اما بعد از انتخابات این مصاحبه منتشر شد و می‌گویند که من می‌خواهم انتقام بگیرم، حالا جای سوال است، ساختن مسجد انتقام گرفتن است؟ ! و به نظر می‌رسد سایتی که این خبر را منتشر کرده می‌خواهد انتقام چیز دیگری را بگیرد.

وجود رقابت شدید میان غول‌های تجاری‌‌‌سازی در تهران
با این حال از نظر احمد حکیمی‌پورگفت: پشت پرده‌ تخریب خانه پاسال، وجود رقابت شدید میان غول‌های تجاری‌سازی تهران است، چرا که موقعیت و وسعت پاسال آن را تبدیل به یک گنج بالقوه کرده‌است، وگرنه شکی در زمینه ارزش این بنا وجود ندارد.در همین رابطه رئیس پژوهشگاه میراث‌فرهنگی با اشاره به ارزش خانه پاسال گفت: این بنا واجد ارزش است و باید ثبت ملی شود و حتی اگر ثبت ملی هم نشده‌ باشد، نباید به عنوان بنایی باارزش اجازه تخریب آن داده شود. قبل از ثبت این اثر نباید اقدام عجولانه‌ای برای تخریب آن صورت گیرد، اصلا اظهارنظر در این مورد بر عهده شورای شهر تهران نیست. سید محمد بهشتی درباره روند ثبت ملی کاخ ثابت پاسال گفت: روند ثبت آثار در ایران کند است، اکنون 1 میلیون اثر با ارزش در ایران وجود دارد که فقط 30 هزار عدد آن ثبت شده‌اند و عدم ثبت این اثر ارتباطی با قیمت زمین آن ندارد.

نمونه کاخ ثابت پاسال در کشور وجود ندارد
از سوی دیگر مهدی حجت از رؤسای اسبق و بنیانگذاران سازمان میراث فرهنگی با دید دیگری مسئله را بررسی کرد و مشکل را در نگاه مسئولان مدیریت شهری دانست و گفت: مطمئن باشید، حتی اگر ساختمان ثبت هم می‌شد، اگر می‌خواستند، آن را تخریب و از ثبت خارج کنند، این کار را می‌کردند. پاسال در نقطه‌ای مهمی از شهر تهران قرار دارد و اگر مسئولان مدیریت شهری می‌خواستند، می‌توانستند آثار با ارزش خود را حفظ کنند. هر چه ساختمان با ارزش و فکر شده در شهر وجود دارد را تخریب می‌کنند و جایش را ساختمان‌هایی می‌گذارند که ارزش ندارد. نمونه پاسال در کشور وجود ندارد و این بنا به خودی خود قابلیت فراوانی دارد. از سویی ارزش بنا به سن و سال آن نیست و مطمئنا شهرداری و یا شورای شهر نمی‌تواند در مورد آن اظهار نظر کرده و ارزش بنا را تعیین کنند. وی در انتها با تاکید بر ارزش پاسال افزود: بعید است؛ نمونه‌ای دیگری همچون پاسال ساخته شود.

پای بنیاد مستضعفان درمیان است
اما روزنامه شهروند در گزارشی در این باره نوشت: مناقشه بر سر این ساختمان که تاریخ دور و درازی از سر گذرانده طولانی است، اما ماجرا باز هم به بنیاد مستضعفان ختم می‌شود؛ نهادی که از روز اول بنا به نام آن مصادره شد و باعث شده حالا هرشب خوابی برای کاخ ورسای دیده شود. پیش از این وقتی در سال‌های پس از انقلاب خانه ثابت پاسال یا کاخ «ورسای» به نفع بنیاد مستضعفان مصادره شد، خانه دراختیار صادق خلخالی قرار گرفت و در دوره‌ای حتی کلاس‌های آموزش قرآن در آن برگزار شد. حتی وزارت اطلاعات هم زمانی کاخ «ورسای» را خرید و بنا دست به دست چرخید تا به شرکتی به نام «صبا میهن» تحت مالکیت سازمان بازنشستگی کل کشور برسد تا این‌که درنهایت قصر سنگی به شرکتی به‌ نام «پیشگامان توسعه تجارت البرز» فروخته شد و حالا به‌ گفته محمد حقانی، عضو شورای شهر تهران، این خانه تاریخی متعلق به علی انصاری مدیرعامل بانک آینده است.

فروش این بنای تاریخی ازسوی بنیاد مستضعفان در سال‌های پیش این سرنوشت را برای کاخ ورسای تهران رقم زده است؛ فراموشی، خشکیدن درختان، تهدید به تخریب با ساخت مسجد و هتل و ساختمان تجاری و مسکونی. همین سابقه بنیاد مستضعفان درنگهداری بناهای تاریخی تحت مالکیت و تکرار این سرنوشت برای یادگارهای تاریخی دیگر باعث شده نگرانی دوستداران میراث فرهنگی هر روز بیشتر شود.نام بنیاد مستضعفان درماه‌های اخیر بارها به تهدید آثار تاریخی گره خورده، به‌طوری که ادعای مالکیت کاخ‌های نیاوران و سعدآباد، فروش کاخ رضاشاهی گچسر به قیمت ١٥‌میلیارد تومان و البته تخریب بنای معماری تاریخی ساختمان موزه دفینه چند نمونه از اتفاقات اخیر برای بناهای تاریخی مرتبط با این نهاد است. در روزهای اخیر حتی بنیاد مستضعفان دوخانه تاریخی درخیابان ویلای تهران را هم به مزایده گذاشته و همین‌ها دوستداران میراث فرهنگی را نسبت به واگذاری‌های گاه و بیگاه بنیاد مستضعفان نگران کرده است.