«زیر پای مادر» و یک حاشیه پرصدا

***
حاشیه سریال شبکه سه: شائبه استفاده از کلاه گیس در سریال «نفس»
مجموعه «نفس» ساخته جلیل سامان از شبکه سه از جمله سریال‌های رمضانی امسال بود که هنوز شروع نشده، حاشیه‌ای پر سر و صدا به پا کرد. حاشیه این سریال، واکنش‌ها و بازتاب‌های فراوانی در سایت‌ها و شبکه‌های اجتماعی مختلف به دنبال داشت. این بار این سریال رمضانی با داستانی ماورایی و معناگرا مثل «اغماء»‌، «او یک فرشته بود» یا «چشم برزخی» مسئله ساز نشد و یا به دلیل شوخی با یکی از مسائل اجتماعی روز چون «بزنگاه»‌، «متهم گریخت» یا «خانه به دوش» مورد استقبال قرار نگرفت. سریال «نفس» با یک مسئله شرعی و شائبه استفاده از کلاه گیس برای بازیگران زن فیلم رو به‌رو شد و واکنش‌های بسیاری از تماشاگران را به دنبال داشت. این سریال بعد از سریال‌های موفق «ارمغان تاریکی» و «پروانه» ، سومین سریال از سه گانه‌ جلیل سامان با موضوع انقلاب اسلامی است.  داستان این سریال درمورد جوانی است که در بحبوحه وقایع انقلاب برای رسیدن به حقیقت رازی که در زندگی‌اش فاش می‌شود، حوادث پیچیده‌ای را پشت‌سر می‌گذارد. هنوز چند قسمت از پخش این سریال نگذشته بود که نحوه نمایش بانوان قبل از انقلاب و استفاده از کلاه گیس برای زنان آن به حاشیه‌ای رسانه‌ای تبدیل شد و تماشاگران نسبت به این نوع پوشش و طراحی آن واکنش هایی نشان دادند.

با فرض درست بودن استفاده از کلاه گیس برای بانوان این سریال، واکنش‌ها به دلیل اجحاف نسبت به آخرین اثر سینمایی کیانوش عیاری با نام «کاناپه» بالا گرفت. فیلم «کاناپه» عیاری که قصد حضور در جشنواره سی و پنجم را داشت و تنها به دلیل استفاده از کلاه گیس برای بانوان در حضور محارم به جشنواره راه نیافت و این نوع برخورد با فیلم، واکنش‌های هنرمندان و متخصصان این حوزه را به همراه داشت. در نتیجه وقتی این نوع پوشش در سریال «نفس» که در معرض تماشاگران بیشتری قرار دارد، بی اشکال به نظر آمده بود، جفا به آن فیلم که قرار است در سینماها آن هم با تعداد تماشاگران کمتری رو به رو باشد، بیشتر جلوه کرد.

در همان روزهای اولیه پخش سریال «نفس»‌، روابط عمومی این سریال در واکنش به حواشی پیش آمده اعلام کرد که پیش از این خبری در ۲۲ اردیبهشت همراه با یک عکس در رسانه‌ها منتشر شد و طی آن اعلام شد که عوامل سریال «نفس» برای ضبط صحنه‌های‌تروکاژی در خارج از کشور به ارمنستان سفر کرده‌اند. ظاهرا طی این سفر، تصاویری با حضور تعدادی از بازیگران ارمنی ساکن در کشور ارمنستان با قرار گرفتن مقابل پرده ضبط شد تا بعدا از طریق جلوه‌های ویژه در پس زمینه تصاویری که در داخل کشور ضبط شده بود قرار گیرد.

روابط عمومی این سریال همچنین اظهار داشته است: به طور معمول، به تصویر کشیدن پوششی دور از واقعیت در سریال‌هایی که به فضای کشور پیش از انقلاب اسلامی مربوط می‌شوند باعث انتقاد مخاطبان، ملموس نبودن فضا و غیرقابل باور بودن آثار این چنینی منجر شده است. از این رو با تمهیدی که عوامل سریال «نفس» به نویسندگی و کارگردانی جلیل سامان اندیشیدند، بنا شد برای نزدیک شدن به واقعیت آن سال‌ها برخی تصاویر در خارج از کشور و با حضور بازیگران خارجی ضبط شود.
نتیجه: حذف صحنه‌های زنان بی حجاب بعد از دو هفته
در ادامه پخش سریال «نفس» که ابتدا تصاویری‌تروکاژی از شخصیت‌های زنان ارمنی را در سریال نشان می‌داد، این تصاویر را حذف کرده است. این ویژگی سریال اگرچه به بحث فضای مجازی راه پیدا کرد و باعث شد تا روابط عمومی سریال در این باره توضیحی اعلام کند.

همچنین در همان زمان مهدی روشن روان، مدیرگروه فیلم و سریال شبکه سه نیز اعلام کرد که نمایش زنان بی حجاب در «نفس» مشکل شرعی ندارد و بعضی به غلط می‌خواهند القا کنند که این سریال بحث بی‌حجابی را عادی‌سازی می‌کند درحالی که اولا این‌ها تصاویری از زنان خارجی و غیرمسلمان است که در ارمنستان ضبط شده است و ثانیا ما اصلا روی چنین فضاهایی تاکیدی نداشتیم اما شاید چون مخاطب برای اولین بار چنین چیزی را می‌بیند ممکن است کمی برایش تعجب برانگیز باشد.
با این حال بعد از حدود دو هفته که از پخش سریال گذشت، این تصاویر به صورت محو، گذرا و در بعضی از صحنه‌ها پخش شد و سپس از قسمت هایی به بعد ادامه نیافت تا اینکه جلیل سامان از طریق فضای مجازی اعلام کرد که «چند قسمتی است که تصاویر شخصیت‌های بی حجاب به سریال اضافه نمی‌شود و در فضاسازی قبل از انقلاب اشکال به وجود آورده است. ظاهرا مصلحت این گونه حکم کرده است. امیدوارم قوانین ممیزی سینما و تلویزیون که در آن تکنولوژی روز لحاظ نشده است مورد تجدید نظر واقع شود.»

بنابر پیگیری‌های رسانه‌ای یکی از مدیران رسانه ملی درباره چرایی حذف این شخصیت‌های بی‌حجاب اعلام کرد که «من اطلاعی از دلیل چرایی حذف شخصیت‌های بی‌حجاب از سریال ندارم اما این  دستور از یکی از مدیران سازمان صدا و سیما رسیده است.» مسئولان سیما برای نمایش اولیه شخصیت‌های بی حجاب با کارگردان به نتیجه‌ای مشخص رسیده بودند و اینکه وسط  یک سریال تغییراتی این چنینی را شاهد باشیم یا می‌تواند نشان دهنده تصمیم شتابزده اولیه سیما باشد چون مسلما واکنش‌های اولیه نسبت به این موضوع پیش بینی شده است و یا اینکه علی رغم تمام دلایل و برنامه‌ریزی‌ها این تصمیم با فشارهایی از بیرون از صداوسیما مواجه شده که درنهایت به حذف تصاویر منجر شده است و یا در این میان یکی از مدیران برای پرهیز از دردسر پاسخگویی به حاشیه‌ها کلا قید این صحنه‌ها را زده و دستور به حذف آنها داده است.

حاشیه سریال شبکه یک: انتقادات گسترده به شخصیت و دیالوگ‌ها
سریال دیگر ماه رمضان 96، مجموعه «زیر پای مادر» ساخته بهرنگ توفیقی بود که پیش از این مجموعه‌های «پشت بام تهران» و «مسیر انحرافی» از او از صدا و سیما پخش شده بود. این مجموعه هم با وجود بازیگرهای شناخته شده و داستانی امروزی و پر چالش نتوانست حال و فضای ایام رمضان را تداعی کند اما مخاطبان خود را پیدا کرد. «زیر پای مادر» داستان بحث برانگیزی داشت و مادری که برای فرزندش مادری نکرده بود و با چالش‌های مالی و کاری به دردسر افتاده بود را معرفی می‌کرد. روایت داستان هر چند غیرمتعارف به نظر می‌رسید ولی جاذبه لازم برای جذب تماشاگر را و برانگیختن حس کنجکاوی اش را داشت. با این همه، روند کلی داستان و به ویژه دیالوگ گویی سنگین شخصیت‌ها از سوی مخاطبان به بحث داغ در فضای مجازی تبدیل شد. کارگردان سریال «زیر پای مادر» درباره انتقاداتی که درباره شخصیت‌های اغراق‌شده مثبت و منفی سریال به وجود آمد، در گفتگویی با رسانه‌ها گله کرد و اظهار داشت: «گله‌ من از کسانی است که در کل به همه چیز خرده می‌گیرند؛ وقتی کاری در فضای واقعی و رئال ساخته می‌شود، می‌گویند این چه دیالوگ‌هایی سخیف و سطح پایینی است؛ از طرفی وقتی دیالوگ‌های ریتمیک و شاعرانه می‌شنوند، به شکل دیگری ایراد می‌گیرند. اینها جماعتی هستند که مدام فقط غر می‌زنند.»

حاشیه دوم: حاشیه در طی نشست رسانه‌ای
بعد از این واکنش ها، عوامل این سریال نشستی رسانه‌ای را‌ترتیب دادند تا درارتباطی مستقیم با مخاطبان باشند اما این نشست برخلاف انتظار به حاشیه کشیده شد و رسانه‌ها و افراد مختلف را به واکنش واداشت. در نشست خبری روز چهارشنبه (۲۴ خرداد) عوامل سریال «زیر پای مادر» ، بهناز جعفری، بازیگر این سریال یک ساعت پس از آغاز نشست با تاخیر به گروه پیوست. او پس از صحبت کوتاهی درباره‌ نقش‌ خود به دنبال پرسش یکی از خبرنگاران حاضر در سالن، شروع به استفاده از الفاظ توهین‌آمیزی خطاب به اهالی رسانه کرد که پس از اعتراض خبرنگاران و همچنین برخی عوامل سریال، در نهایت نشست را‌ترک کرد. این بازیگر خطاب به خبرنگاران حاضر در سالن، آنها را بی‌سواد خواند که این رفتار او با اعتراض‌هایی از سوی خبرنگاران مواجه شد و در نهایت این نشست خبری به دلیل حواشی ایجاد شده از سوی بهناز جعفری ناتمام ماند. این حاشیه ایجاد شده واکنش‌های بسیاری را برانگیخت و خبرنگاری که از سوی جعفری به بی‌سوادی متهم شد، گزارش خود از روند نشست را به رسانه‌ها اعلام کرد و طبق این گزارشات و تصاویر موجود، رفتار بهناز جعفری از سوی مخاطبان مورد مذمت قرار گرفت.

پیامدها: واکنش رامبد جوان به این حاشیه
در ادامه این حاشیه پر سر و صدا، رامبد جوان هم با انتشار فایلی صوتی در تلگرام به دفاع از عملکرد بهناز جعفری پرداخت. رامبد جوان در این فایل صوتی گفت: «واقعیتش این است که من هم به عنوان کسی که در ارتباط با شما و همکاران‌تان قرار می‌گیرم، گاهی اصلا بدم نمی‌آد چیزهای درشت ناخوشایندی ارائه دهم که باعث سوزش بعضی از جاهای حساس آن عزیزان شود. . . خیلی خوب هم می‌توانم از پس این کار بربیایم. . . ولی نمی‌کنم این کار را. . . اگر کسی این کار را می‌کند به او نپریم. . . با او بدرفتاری نکنیم.» هر چند دفاع رامبد جوان از بازیگری که سال‌ها در کارش زحمت کشیده و پر تلاش بوده است، رویکردی درست و در جهت ختم این غائله به نظر می‌رسید ولی در نهایت از ادبیات عامیانه‌ای استفاده کرده بود که یادآور ادبیات سیاست مداری با منتقدان بسیار بود و استفاده از آن ادبیات از چهره فرهنگی‌ای چون رامبد جوان دور از انتظارها بود.

استعفای مدیر روابط عمومی سریال «زیر پای مادر»
به دنبال حواشی نشست خبری سریال رمضانی «زیرپای مادر»‌، مدیر روابط عمومی این سریال استعفا داد. با ناتمام ماندن کنفرانس خبری سریال رمضانی «زیر پای مادر»‌، برخی عوامل این سریال به خاطر رفتار همکار خود از خبرنگاران عذرخواهی کردند. در پی این حواشی، هادی اعتمادی، مدیر روابط عمومی این پروژه تلویزیونی با انتشار پیامی در حمایت از خبرنگاران رسمی حاضر در این نشست خبری، استعفای خود را اعلام کرد.

حفظ فضای نقد: موجب تحول رسانه‌ها و رشد آثار فرهنگی
سریال‌های تلویزیونی کمابیش با حواشی مختلفی رو به رو بوده‌اند و این حاشیه‌ها گاه به مطرح شدن آنها کمک کرده است و گاهی هم آنها را به حاشیه رانده است اما حاشیه‌ای مشابه برخورد بازیگر سریال «زیر پای مادر» در نشست‌های مختلف بارها پیش آمده است و کمی پیشتر لیلا حاتمی در حاشیه نشست «رگ خواب» ساخته حمید نعمت الله به سؤالات خبرنگاران واکنشی مشابه جعفری از خود نشان داد و مانی حقیقی هم در فیس بوک از حاتمی حمایت کرد. این حاشیه‌ها در نهایت باید به تحول فضای رسانه‌ای و سطح ارتباطی هنرمندان با رسانه‌ها منجر شود و نه به کارزاری رفت و برگشتی از شکایت و انتقادات قهرآمیز. محصولات فرهنگی در شرایطی تهیه می‌شوند که با کمبود بودجه و محدودیت‌های مختلف مضمونی روبه رو هستند و در این شرایط کار فرهنگی کردن، آسان نیست. در نتیجه موفقیت آنها نیاز به  همیاری متقابل هنرمندان و سازندگان آثار و همچنین فعالان رسانه‌ای دارد و از آنجا که نقد شدن، راه‌حلی است برای رفتن به سمت مسیر بهتر، در مقابل نقدها صبورانه‌تر عمل کرد و از واکنش‌های تندروانه پرهیز کرد.