کشور درگیر بحران توسعه فراگیر است

دکتر علی دینی ترکمانی عضو هیات علمی موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی در نشستی که با عنوان شهر، بحران، آینده (پلاسکو و چند دست برای ما) در مورد عنوان «پلاسکو کلان‌شهر بی‌استاندارد تهران» صحبت کرد. دینی ترکمانی در ابتدا در مورد جامعه مدنی و نقش آن در حوادث اظهار کرد: جامعه مدنی می‌تواند نقش ایفاء کند ولی نظام اقتصادی مشکل اساسی دارد نباید از آن انتظار زیادی داشت زیرا در این شرایط زیرساخت‌های اولیه بسیار ضعیف هستند و حتی افراد آموزش‌دیده هم در چنین شرایطی نمی‌توانند از آموخته‌هایشان به درستی استفاده کنند.

عضو هیات علمی موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی با اشاره به یکی از تبعات زلزله در تهران گفت: اگر در این شهر زلزله بیاید مساله جدی‌تری وجود دارد که تبعاتش به مراتب سخت‌تر از خود زلزله است آن هم جمعیت بالای موش‌های تهران و خطر وبا و طاعون است. وی اضافه کرد: در حادثه پلاسکو متوجه شدیم که اقدامات پس از حادثه ما ضعیف است و با توجه به این مساله می‌توان پیش‌بینی کرد که اگر زلزله‌ای در تهران رخ دهد مساله جمعیت موش‌ها چه مشکلاتی را می‌تواند ایجاد کند.

دینی ترکمانی همچنین عنوان کرد: آموزش‌های فردی برای مقابله با حوادث موثر است اما به نظر منطقی نمی‌آید که وزن بالایی به آن بدهیم. اگر زلزله‌ای با قدرت نه‌چندان بالا رخ دهد افراد آموزش دیده می‌توانند از آموخته‌هایشان استفاده کنند ولی اگر اتفاق در ابعاد وسیع‌تری پیش بیاید با توجه به تجربه‌های موجود و ایرادهای زیرساختی به نظر نمی‌رسد که آموزش‌ها نیز چندان کمک‌کننده باشد. عضو هیات علمی موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی با انتقاد از ناکارآمدی سازمانی گفت: این ناکارآمدی‌هایی که در نظام اداری ما وجود دارد، در حوادث خودش را نشان می‌دهد. ما از توجه به آموزش صحبت می‌کنیم ولی با این حال در حادثه پلاسکو مشاهده کردیم که حتی آتش‌نشان‌ها نیز تلفات بالایی داشتند و این مساله نشان می‌دهد که حتی آنها که نیروهای حرفه‌ای هستند آموزش‌های لازم را ندیده‌اند.

وی همچنین به بررسی نقش NGOها پرداخت و گفت: NGOها بسیار مهم هستند ولی به شرطی کارایی لازم را خواهند داشت که نظام حکمرانی دموکراتیزه شود ولی وقتی چنین شرایطی وجود ندارد و از طرفی هم گاهی احساس می‌شود که این NGOها مساله امنیتی ایجاد می‌کنند؛ کارکرد لازم را نخواهند داشت. هر جا که NGOها قوی‌تر باشند به این معناست که قدرت در جامعه توزیع شده است. اگر چنین شرایطی وجود نداشته باشد خیلی از اقدامات چنین سازمان‌هایی نیز کارایی پایینی خواهد داشت.

دینی ترکمانی با اشاره به اینکه مسائل در سطوح عمیق‌تری وجود دارد، گفت: ما درگیر توسعه فراگیر هستیم و تنها مشکلات به پلاسکو، زلزله بم، کولبرها و غیره مربوط نمی‌شود. بحران توسعه فراگیر در ایران ابعاد مختلفی مانند بیکاری، تورم، ساخت مسکن‌های بدون استاندارد و غیره را دارد. یکی از ابعاد دیگر این بحران فساد سیستماتیک است که این مساله را در زلزله بم نیز مشاهده کردیم. در آن اتفاق کمک‌های زیادی انجام شد ولی بخشی از آنها از جاهای دیگری سردرآورد. چنین اتفاقاتی منجر می‌شود که اعتماد مردم به مسوولان و سیاست‌ها از بین برود.

عضو هیات علمی موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی با اشاره به اینکه منطق بحران‌زا بودن شهرنشینی در کلان‌شهرهای ایران با کشورهای دیگر متفاوت است، گفت: در کشورهای دیگر اگر در شهرها ریسک‌هایی وجود دارد، ریسک‌های غیرقابل محاسبه‌ای هستند به عنوان مثال سونامی یکی از این نمونه‌هاست. در کلان‌شهر تهران اما بحران‌زا بودن جمعیت شکل بسیار متفاوتی دارد که ریشه آن به نظام حکمرانی ضعیف برمی‌گردد.

وی اضافه کرد: یکی از پیامدهای نظام حکمرانی ضعیف گسترش بی‌حساب و کتاب شهر تهران است. این شهر از شمال وارد کوه‌ها شده، از یک طرف به کرج و از طرف دیگر به رودهن رسیده است و جنوب تهران نیز به اسلامشهر متصل شده است. تهران حدود 80 هزار هکتار مساحت دارد و زمین‌های بسیار کمی در این شهر باقی مانده است و تقریباً در تمام بخش‌ها ساخت‌وساز صورت گرفته است. بنابراین تهران به شکل نامناسبی گسترش پیدا کرده است. ولی اگر سیاست مناسب برای توسعه شهر در نظر گرفته می‌شد و ساخت‌وساز به شکل پروژه‌هایی مانند آتی‌ساز و شهرک امید صورت می‌گرفت حدود 10 تا 15 هزار هکتار در زمین تهران صرفه‌جویی می‌شد.

دینی ترکمانی در ادامه عنوان کرد: اگر تهران براساس این اصول گسترش پیدا می‌کرد در منابع بسیاری زیادی از جمله آب، مصالح و غیره صرفه‌جویی می‌شد. ولی در حال حاضر تهران به یک کلاف سردرگمی تبدیل شده که نمی‌توان برای آن کاری انجام داد.

عضو هیات علمی موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی در مورد عدم وجود نگاه آینده‌نگر در شهر تهران گفت: ما نگاه راهبردی به آینده نداریم و اگر چنین چیزی وجود داشت 30، 40 سال قبل باید به فکر امروز بودیم و پیش‌بینی می‌کردیم که نتیجه این نوع گسترش شهر چه خواهد بود.

وی اضافه کرد: برای اینکه 20، 30 سال آینده بتوانیم با مسائل پیش‌روی شهر مواجهه بهتری داشته باشیم چاره‌ای بجز انجام اصلاحات نهادی نداریم. البته این کار هم زمانی می‌تواند صورت بگیرد که کارهای عقب‌مانده نداشته باشیم و متاسفانه در حال حاضر شرایط ما این‌چنین نیست و روزمرگی فرصت آینده‌نگری را به ما نمی‌دهد.

دینی ترکمانی تاکید کرد: کار بسیار مشکل است و ما به یک جراحی اساسی در نظام تصمیم‌گیری نیاز داریم. اگر این اتفاق بیفتد هم اعتماد اجتماعی ایجاد می‌شود و هم بسیاری از موانع کار NGOها برطرف می‌شود ولی اگر چنین اصلاحاتی صورت نگیرد فعالیت NGOها نیز خروجی مناسبی نخواهد داشت.