بیکاری؛ پرچم‌دار معضلات اقتصادی

اقباله هیئتی- روزنامه بهار
 بیــکاری همچنان پرچـــم‌‌دار چالش‌های اقتصادی در ایران است. آن‌طور که بانک مرکزی اعلام کرده سه ماه اول سال 92 نرخ بیکاری در بین جوانان 15 تا 29 ساله 20. 3 درصد و در بین جوانان 15 تا 24 ساله 22. 9 درصد بوده است. نرخ بیکاری با قدرت هرچه تمام‌تر افزایش پیدا کرده است و نرخ بیکاری جوانان به بالای 20 درصد رسیده است، اگرچه بسیاری از دست‌اندرکاران بازار کار این آمار را رد کرده و می‌گویند نرخ واقعی بیکاری حتی از این هم بالاتر است. حالا درحالی انتظار برای نزولی‌شدن آمار بیکاری در کشور وجود دارد که به اذعان مسئولان چندین عامل دست به دست هم داده تا معضل بیکاری در ایران مانند سال‌های گذشته، همچنان به قوت خود باقی بماند. نگاه‌های اقتصادی به تسهیلات برای خروج از رکود و رونق کسب‌وکارشان نیاز دارند اما مشکل نقدینگی بانک‌ها و ناتوانی نظام بانکی در ارائه تسهیلات مناسب به این واحدها به‌دلیل بدهی بیش از صد هزار میلیارد تومانی‌شان به بانک مرکزی، قوز بالای قوز اقتصاد در کشور شده است.

 بیکاری معضل دیرینه اقتصاد ایران است تا آنجا که رفع آن یکی از اصلی‌ترین وعده‌های انتخاباتی رؤسای‌جمهوری است؛ چه در آن زمان که سیاست‌های انبساطی دولت‌ها برای رونق تولید و کسب و کار در کشور موجب شده بود نرخ تورم دو رقمی شود و به نزدیکی‌های 40 درصد برسد اما بیکاری همچنان اصلی‌ترین معضل اقتصاد ایران بود، چه حالا که بسیاری از کارشناسان به روحانی خرده می‌گیرند که چرا علیرغم اینکه از وعده رفع معضل بیکاری که در ابتدای دولت یازدهم داده بود، کمتر از پنج سال می‌گذرد، مشکل بیکاری سنگین‌تر از گذشته، گلوی اقتصاد کشور را می‌فشارد.

مرکز آمار چه می‌گوید؟
مرکز آمار ایران نتایج طرح آمارگیری نیروی کار در تابستان سال 1396 را منتشر کرد. هر چند در این گزارش اشاره‌ای به نرخ بیکاری جوانان 15 تا 24 ساله که چند روزی رکوردشکنی آن تیتر رسانه‌ها بود، نشده اما نرخ بیکاری جوانان 15 تا 29 ساله نشان می‌دهد که نسبت به فصل بهار 2 درصد کاهش یافته است. در این گزارش جدید به نرخ بیکاری زنان اشاره‌ای نشده است اما نتایج فصول قبل نشان می‌دهد که نرخ بیکاری زنان همواره بالای 20 درصد بوده است.در حالی که وزیر کار، تعاون و رفاه اجتماعی از مجلس کارت زرد گرفت که آمار بیکاری در کشور بسیار بالا است. علی ربیعی در مورد در اختیار گرفتن بازار کار کشور و فرصت‌های شغلی آن از سوی اتباع بیگانه مورد سئوال قرار گرفت که در نهایت بعد از وزیر کشور به عنوان دومین وزیر دولت دوازدهم از مجلس کارت زرد دریافت کرد. دومین خبر نیز به انتشار نتایج طرح آمارگیری نیروی کار در تابستان سال 1396 مربوط بود. مرکز آمار ایران این نتایج را در حالی منتشر کرد که دولت به علت رکوردشکنی نرخ بیکاری جوانان 15 تا 24 ساله در فصل بهار طی 16 سال اخیر، تحت فشار رسانه‌های منتقد قرار گرفته بود.

نتایج طرح آمارگیری نیروی کار در تابستان 96 نشان می‌دهد که نرخ بیکاری افراد 10 ساله و بیشتر با 0. 9 درصد کاهش نسبت به فصل گذشته به 11. 7 درصد رسیده است. این نرخ نسبت به مدت مشابه سال قبل 1 درصد کاهش یافته است. همچنین نرخ بیکاری جوانان 29 - 15 ساله نیز حاکی از آن است که 24. 4 درصد از جمعیت فعال 29- 15 ساله بیکار بوده ‌اند. این شاخص در بین زنان نسبت به مردان و در نقاط شهری نسبت به نقاط روستایی بیش‌‌تر بوده است. بررسی روند تغییـرات نرخ بیکاری جوانان 29-15 ساله نشان می‌‌دهد که این شاخص نیز نسبت به فصل مشابه در سال گذشته 2. 3 درصد و نسبت به فصل قبل 2. 0 درصد کاهش پیدا کرده است. نتایج این طرح فعلاً نرخ بیکاری جوانان 15 تا 24 ساله که در روزهای اخیر خبرساز شده بود را اعلام نکرده است. بررسی نتایج طرح‌های آمارگیری نیروی کار طی یک سال گذشته نشان می‌دهد که بار بیکاری بیشتر بر دوش جوانان 15 تا 29 ساله (بخصوص جوانان 15 تا 24 سال) و زنان سنگینی می‌کند.

 بار بیکاری بر دوش جوانان و زنان
همان گونه که پیداست نرخ بیکاری جوانان 15 تا 29 ساله در یک سال اخیر همواره بالای 24 درصد بوده است. عمده این بالا بودن نرخ بیکاری در جوانان 15 تا 29 ساله به بیکاری جوانان 15 تا 24 ساله باز می‌گردد. نرخ بیکاری جوانان 15 تا 24 ساله در مدت مذکور هیچگاه کمتر از 28 درصد نبوده و باید منتظر ماند و دید که این نرخ برای تابستان 96 باز هم رکورد شکنی نموده یا اینکه با کاهش نرخ بیکاری اندکی از مقدار آن کاسته شده است. همچنین نرخ بیکاری زنان نیز در یک سال اخیر هرگز پایین‌تر از 20 درصد نبوده است. کارفرمایان به دلیل شرایط خاص زنان (مانند مشکلات دوران بارداری) کمتر تمایل دارند که آنان را استخدام نمایند به همین منظور همواره نرخ بیکاری زنان بالا بوده است. بنابراین دولت اگر قصد دارد که نرخ بیکاری را کاهش داده و به هدف در نظر گرفته شده در برنامه ششم توسعه یعنی نرخ بیکاری 8. 6 درصدی، نزدیک کند باید به اشتغال دو گروه جوانان 15 تا 29 ساله (به خصوص جوانان 15 تا 24 ساله) و زنان توجه ویژه‌ای داشته باشد. کما اینکه کاهش نرخ بیکاری در فصل تابستان سال جاری نیز یکی از دلایل عمده اش کاهش 2 درصدی نرخ بیکاری جوانان 15 تا 29 ساله بوده است.

نرخ بیکاری جوانان 20 درصد شد
آخرین آمارهای رسمی بیانگر جمعیت حدود 76 میلیون نفری کشور در سال 91 و تفاوت 10 درصدی بین نرخ بیکاری زنان و مردان است. گزارش بانک مرکزی از شاخص‌های حوزه اقتصادی در سه ماهه اول سال 92 نشان می‌دهد که حدود 76 میلیون نفر جمعیت کشور را در سال 91 تشکیل داده‌اند.بنابر این گزارش بین جمعیت 76 میلیونی حدود 54. 6 میلیون نفر در مناطق شهری و 21. 4 میلیون نفر در مناطق روستایی ساکن بوده‌اند. این در حالی است که در سال 91 نرخ رشد جمعیت 1. 2 درصد و‌تراکم جمعیت حدود 46. 1 نفر در هر کیلومتر مربع بوده است. در عین حال بررسی جمعیت در سه ماهه اول سال 92 بیانگر وجود نزدیک به 24. 8 میلیون نفر جمعیت فعال از بین کل جمعیت کشور است. همچنین در این بازه زمانی نرخ بیکاری 10. 6 درصد بوده که نشان می‌دهد این نرخ در مناطق شهری 12.2 درصد و نرخ بیکاری روستایی 6. 6 درصد بوده است. در عین حال نرخ بیکاری در بین زنان 18. 7 درصد و نرخ بیکاری مردان نیز 8. 8 درصد گزارش شده است. اما بررسی بانک مرکزی از نرخ بیکاری جوانان نشان می‌دهد که در سه ماه اول سال 92 نرخ بیکاری در بین جوانان 15 تا 29 ساله 20. 3 درصد و در بین جوانان 15 تا 24 ساله 22.9 درصد بوده است. بررسی اشتغال در بخش‌های عمده فعالیت اقتصادی نشان می‌دهد که بخش خدمات با 49. 5 درصد بیش‌ترین سهم اشتغال را به خود اختصاص داده است. در مراتب بعدی بخش­های صنعت با 31. 4 و کشاورزی با 19. 1 درصد قرار دارند.
نباید این نکته را از یاد برد که آمارهای اشتغال و بیکاری در ایران مانند بسیاری دیگر از اطلاعات اقتصادی تا حدی با واقعیت فاصله دارد. برخی دولت‌ها آمارها را افزایشی نشان ‌می‌دهند و برخی دیگر، روندی کاهشی برای آن به تصویر می‌کشند. بستگی به این دارد که چه بهره‌برداری‌ای از این آمار مدنظر آنها باشد. با این اوصاف، به نظر نمی‌رسد اعداد و ارقامی که برای اطلاع از وضعیت بیکاری در ایران مشاهده می‌شود، چندان قابل اتکا باشد.