بهار نیوز - روزهای سخت روزنامه‌ها

«بهار» تاثیرات افزایش قیمت کاغذ بر آینده مطبوعات کاغذی را بررسی مي‌کند؛

می‌گل هشترودی- روزنامه بهار
این روزها از هر گوشه و کنارخبر از گران شدن اجناسی به گوش مي‌رسد. تا 2 هفته پیش قرار بود نان گران شود، از یک هفته قبل از تصویب آن قیمت نان در نانوایی‌ها تا بیش از15 درصد افزایش پیدا کرد با این که با مخالفت رئیس‌جمهور این مصوبه به تصویب نرسید اما افزایش قیمت ایجاد شده در راستای آن همچنان ادامه دارد. چندی پیش هم خبر از افزایش قیمت کاغذ به گوش رسید که اصحاب رسانه به‌ویژه مطبوعات کاغذی و منتشران کتاب را تا حدی در شوک فرو برد. حالا بعد از هجوم اعتراضات، دم از تعادل در قیمت کاغذ مي‌زنند! تعادلی که قرار است مثل همان افزایش قیمت نان، اسما صورت بگیرد اما رسما کمر بخش‌های مصرف‌کننده کاغذ را بشکند. اما نکته قابل تأمل این است که حتی تولیدکنندگان کاغذ هم از عدم حمایت تعرفه ای و مشکلات مربوط به تامین نقدینگی گلایه دارند.
***
تاریخ تکرار مي‌شود
ماجرای کاغذ در ایران سر درازی دارد،‌ در همان سال‌های ابتدایی دهه 90 که افزایش قیمت قابل توجه کاغذ از بندی 35 هزار تومان به بندی 100 هزار تومان صورت گرفت، داد فعالان ومصرف‌کنندگان این حوزه را در آورد‌، بحث‌ بر سر فعال‌سازی کارخانه‌های داخلی تولید کاغذ و افزایش آن آغاز شد،‌ ضرورت این موضوع به اندازه‌ای بود که رهبر انقلاب نیز در بازدیدی که از نمایشگاه کتاب تهران، بر لزوم تقویت تولید داخلی کاغذ تاکید داشتند. پس از آن کارخانه چوب و کاغذ مازندران که تنها تولیدکننده کاغذ تحریر در ایران به شمار می‌رفت، تلاش کرد تا خط تولید خود را افزایش کمی و کیفی دهد. کارخانه‌های کارون و پارس نیز به بخش خصوصی واگذار شد و با خریداری ماشین آلات جدید خط تولید جدیدی برای کاغذ چاپ و تحریر و بسته‌بندی ایجاد شد.
با تغییر دولت‌، قیمت‌ها در بازار کاغذ ثبات یافت‌، اما رکود چند سالی گریبان کاغذ را گرفت تا اینکه امروز با افزایش 25 درصدی قیمت مواجه شده‌ایم. از اوایل آذرماه سال جاری قیمت کاغذ در بازار داخلی بالا رفت. دلیل افزایش ۲۰ درصدی نرخ کاغذ از سوی ناظران توقف ثبت سفارش واردات این کالا اعلام شد با این وجود رئیس انجمن واردکنندگان کاغذ مقوا و فراورده‌های سلولزی اعلام کرد که دلیل گرانی ۲۰ درصدی کاغذ و ۱۰ درصدی مقوا در بازار داخل افزایش قیمت جهانی کاغذ است. از همان روزی که قیمت کاغذ پس از یک رکود تقریبا سه ساله با افزایش 20 تا 25 درصدی روبه رو شد،‌ نگرانی‌هایی در همه بخش‌های مصرف‌کننده کاغذ از فرهنگی گرفته تا اقتصادی ایجاد شد. قشر فرهنگی مهم ترین نگرانیشان گران شدن کتاب و رکود شدیدتر در صنعت چاپ بود،‌ صنعت چاپی که به واسطه مشکلات اقتصادی سال‌های اخیر اندک اندک به سمتی می‌رفت که از سایه سنگین رکود چند ساله جانی به در ببرد. سیدحسن میرباقری، رئیس انجمن واردکنندگان کاغذ مقوا و فرآورده‌های سلولزی در این باره مي‌گوید: « نرخ کاغذ که پیش از این تنی ۷۵۰ تا ۸۰۰ دلار در جهان برآورد مي‌شد، به ۹۸۰ دلار رسیده است و طبیعی است این کالا در بازار داخل گران شود چراکه کاغذ در بازار ایران بیشتر وارداتی است تا اینکه تولیدی باشد. افزایش ۲۰ درصدی قیمت کاغذ تاثیر چندانی بر قیمت کتاب نخواهد داشت چراکه هزینه کاغذ در تولید کتاب ناچیز است» با همه این اوصاف برخی ناشران افزایش قیمت کاغذ را عامل گرانی کتاب مي‌دانند. در این وانفسا برخی از فروشندگان کاغذ نیز از فروش امتناع کردند که این خود بر گرانی کاغذ افزود، اما آیا این موارد به تنهایی می‌تواند دلیلی بر افزایش 20درصدی قیمت کاغذ باشد؟

در این میان ذکر چند نکته حائز اهمیت است‌، مهمترین نکته این است که با وجود اندک توجهی که در زمانه گرانی کاغذ بر تولید داخلی از سوی مسئولان به وجود آمد،‌ این مهم چندان درطول این سال‌ها جدی گرفته نشد‌، هر بار که تولیدکنندگان داخلی از عدم خرید محصولاتشان در بازار شکایت کردند‌، از مسئولان وزارت ارشاد و آموزش و پرورش گرفته تا ناشران و چاپخانه‌داران که بزرگترین مصرف‌کنندگان کاغذ در کشور هستند‌، بر طبل بی‌کیفیتی محصول داخل کوبیدند و آن را تحریم کردند. شاید اگر حمایت‌هایی از تولید داخل صورت می‌گرفت،‌ می‌شد خط تولید را افزایش داد و کیفیت را هم مرغوب کرد. نکته دیگری که در دو سال اخیر همواره به محلی برای منازعه میان تولیدکنندگان کاغذ و وزارت صنعت ازیک سو و مصرف‌کنندگان کاغذ و واردکنندگان از سوی دیگر تبدیل شده است، بحث افزایش تعرفه واردات کاغذ از 4 درصد به 8 درصد است. موضوعی که وزارت صنعت و تولیدکنندگان آن را موجب رقابت عادلانه واردات و تولیدات داخل می‌دانند و ناشران و کتابفروشان و در رأس آن‌ها وزارت ارشاد آن را موجب گرانی و ورشکستگی صنعت نشر و چاپ عنوان می‌کنند. به هر حال این منازعه به نظر می‌رسد هم‌چنان ادامه دارد و هنوز به جایی نرسیده است.

تاثیرات افزایش ۲۰ درصدی قیمت کاغذ
اخبار مربوط به گرانی کاغذ در روزهای اخیر نشان مي‌دهد که واردکنندگان کاغذ و ناشران به عنوان مصرف کنندگان این محصول در مورد اثرگذاری نرخ کاغذ بر تولید کتاب اختلاف نظر دارند و تنها اتفاق نظر آنان بر مسئله عدم پاسخگویی تولید داخلی به تقاضای بازار است.آموزگار میرباقری، رئیس اتحادیه واردکنندگان کاغذ اظهار کرده است: « اگر تولید داخلی جوابگوی نیاز ما به کاغذ بود این امکان وجود داشت که از افزایش قیمت کاذب این محصول جلوگیری کرد.» این انتقادات نسبت به عدم پاسخگویی تولید داخل در حالی اعلام مي‌شود که تولیدکنندگان کاغذ از عدم حمایت تعرفه ای و مشکلات مربوط به تامین نقدینگی گلایه دارند. هرچند در فروردین ماه سال جاری رئیس‌جمهور در بازدید از کارخانه تولید کاغذ در بهشهر از خودکفایی ایران در تولید کاغذ گفت اما هیچ گاه هماهنگی لازم بین دستگاه‌هاي دولتی در دولت یازدهم و در ادامه دوازدهم برای حمایت تعرفه ای از تولیدکنندگان کاغذ شکل نگرفته است. اما رئیس سندیکای تولیدکنندگان کاغذ و مقوای ایران سال گذشته اعلام کرد که ایران در مجموع به دو میلیون تن کاغذ نیاز دارد. در این بین ۳۵۰ هزار تن کاغذ تحریر، ۱۰۰ هزار تن کاغذ روزنامه و ۷۰۰ هزار تن کاغذ بسته‌بندی مورد نیاز است. بیش از یک میلیون و ۳۰۰ هزار تن از این نیاز از طریق واردات تامین مي‌شود و تولیدکنندگان کشور سهم ۷۰۰ هزار تنی در تولید کاغذ ایران دارند. افزایش تعرفه واردات کاغذ به منظور حمایت از تولید داخل بارها از سوی تولیدکنندگان داخلی این محصول مطرح شده است.

چون و چرا درافزایش قیمت کاغذ
نگرانی مصرف‌کنندگان کاغذ در سال‌های اخیر همواره این بوده است که هر نوع تغییری در بازار کاغذ بازار نشر و چاپ را نیز متلاطم می‌کند،‌ افزایش قیمت کتاب همواره مهم‌ترین دغدغه ناشران و چاپخانه‌داران در زمینه کاغذ در سال‌های اخیر بوده است.
احمد شریفان از فعالان قدیمی بازار کاغذ می‌گوید:‌ بخش عمده افزایش قیمت کاغذ به دلیل جو روانی است که در منطقه خلیج فارس و کشورهای حاشیه ایران رخ داده است که در کنار آن باید نوسانات قیمت دلار را هم اضافه کرد. بخشی از این افزایش قیمت به دلیل وجود مافیای کاغذ است که در همه سازمان‌ها و نهادها نفوذ دارند و در حوزه کاغذ نیز وارد شده‌اند و در این زمینه با فراهم کردن یکسری زمینه‌های مختلف، موجب افزایش قیمت کاغذ و نگرانی فعالان چاپ و نشر شده‌اند.
وی از عدم فروش کاغذ توسط برخی از واردکنندگان در روزهای اخیر خبر داده و می‌گوید:‌ یکی از دلایل اصلی افزایش قیمت کاغذ امتناع برخی تجار از فروش کاغذ است، بخش زیادی از کاغذهایی که با ارز دولتی وارد کشور شده‌اند نیز الان فروخته نمی‌شود و عده‌ای از فعالان حوزه کاغذ به خاطر سودجویی و کسب سود بیشتر در حوزه کاغذ، از فروش آن امتناع می‌کنند.
اما سید حسین میرباقری رئیس اتحادیه فروشندگلان کاغذ و مقوا می‌گوید:‌ افزایش قیمت کاغذ و مقوا در بازار طبیعی است چرا که در روزهای اخیر با افزایش نرخ ارز و افزایش قیمت جهانی کاغذ مواجه بوده‌ایم‌، قیمت جهانی کاغذ پیش از این تنی 750 تا 800 دلار بوده است که اکنون به 980 دلار رسیده است در نتیجه کاغذ موجود در بازار ایران نیز که عمدتا وارداتی است افزایش یافته است. واردکنندگان کاغذ نیز مجبورند کالای خود را به قیمت روز عرضه کنند تا دوباره توان فعالیت در بازار را داشته باشند. در غیر این صورت توان خرید مجدد کالا را نخواهند داشت. متاسفانه تولیدات داخل نیز جوابگوی نیاز ما به کاغذ نیست،‌ اگر چنین بود،‌ ما می‌توانستیم از افزایش قیمت کاذب کاغذ جلوگیری کنیم.
لازم به ذکر است که در هفته‌هاي گذشته دولت اقدامی مبنی بر خروج کاغذ بندی‌، آخال و خمیر کاغذ از فهرست دریافت ارز مبادله‌ای در کشور انجام داد که شاید بتوان آن را دلیلی برای افزایش قیمت کاغذ در بازار دانست،‌ اقدامی که بر بی‌نظمی بازار کاغذ افزوده است و حتی مصرف‌کنندکان کاغذ را به انتقاد واداشته تا جایی که با ارسال نامه‌ای به اسحاق جهانگیری معاون اول رئیس‌جمهور خواستار بازگشت کاغذ به فهرست ارز مبادله‌ای شده‌اند.

وضعیت بحرانی روزنامه‌هاي بخش خصوصی
این در حالی است که طی روزهای گذشته افزایش قیمت کاغذ موجب شد تعدادی از مطبوعات بخش خصوصی به کاهش تیراژ یا کاهش تعداد صفحات خود اقدام کنند از جمله می‌توان به روزنامه‌هاي شرق، آرمان، تجارت و... اشاره کرد.هرچند که هنوز دولت اقدام قاطعی انجام نداده است. با اين حال حسين عبداللهي مدير مسئول روزنامه آرمان در گفت و گو با ایسنا گفته بود: صرف اينکه جلوی افزايش تعرفه کاغذ را بگيرند، کافي نيست. بايد با افرادي که کاغذ را در انبارها نگه مي‌دارند تا بتوانند با قيمت بيشتري آن را بفروشند برخورد شود. زماني که خبر افزايش تعرفه واردات کاغذ در فضاي رسانه و در ميان واردکنندگان کاغذ پيچيد، باعث شد کاغذهايي که در کشور موجود است را با تعرفه قبلي وارد بازار نکنند و حتي دست نگه دارند تا وضعيت قيمت‌ها مشخص شود و بالاتر برود. متأسفانه هنوز اين روند ادامه دارد و دولت هم اقدامي‌در اين راستا انجام نداده است. تنها وزارت صنعت، معدن و تجارت اعلام کرده که ما اجازه افزايش تعرفه واردات کاغذ را نخواهيم داد اما زمزمه‌هاي افزايش تعرفه تأثير خود را بر روي افزايش قيمت کاغذ گذاشت و روزنامه‌هايي که کثيرالانتشارند و مخاطبان نسبي در سراسر کشور دارند را دچار مشکل اساسي کرد. در واقع اين خبر باعث شد که هزينه روزنامه‌ها در هر روز بين ۵۰۰ تا ۸۰۰ هزار تومان افزايش پيدا کنند و لطمه اوليه را به رسانه‌هاي مکتوب بزند.
علي‌اكبر روح نواز، سخنگوي انجمن روزنامه‌نگاران مسلمان نیزخواستار تدبير دولت براي مقابله با بحراني‌تر شدن وضعيت مطبوعات بخش خصوصي به دنبال افزايش قيمت كاغذ شد و گفت: افزايش قيمت كاغذ وضعيت رسانه‌هاي بخش خصوصي را بحراني‌تر مي‌كند. بخش خصوصي واقعي در كشور در همه حوزه‌ها و به خصوص در زمينه مطبوعات و رسانه‌ها متحمل شديدترين ضربه و آسيب ناشي از سياست‌هاي دولت هستند، امروزه گران شدن 25 درصدي «قيمت كاغذ» هزينه مطبوعات را به شدت افزايش داده و مانعي جدي پيش‌روي توسعه مطبوعات و به خصوص رسانه‌هاي بخش خصوصي است. در چنين وضعيتي مطالبه جدي جامعه رسانه از معاونت مطبوعاتي وزارت ارشاد اين است كه مطابق با وظايف خود و به منظور پشتيباني و حمايت مادي و معنوي از مطبوعات و نيز توليدكنندگان و مصرف كنندگان كالاهاي مطبوعاتي، نقش آفريني كرده و مدافع حقوق آنان باشد.

وی با بحراني توصيف كردن مطبوعات بخش خصوصي از جمله مطبوعات محلي خاطرنشان كرد: معاونت مطبوعاتي طي 4 سال گذشته اقدام قابل توجهي نه براي خبرنگاران و نه براي مديران رسانه‌ها انجام نداده و گويي مسئوليتي براي خود قائل نيست. با كنار هم گذاشتن عملكرد معاونت مطبوعاتي وزارت ارشاد و آب رفتن تعداد صفحات، تيراژ مطبوعات و وضعيت بغرنج صنفي جامعه رسانه‌اي كشور مي‌توان به قضاوت صحيحي در باره كارنامه اين معاونت دست يافت. بحران موجود در مطبوعات كشور موجب شده تا معيشت و كرامت اصحاب رسانه دچار خدشه شده و خانواده اين صنف در معرض آسيبهاي جدي قرار گيرند. وقتي قاطبه اصحاب رسانه در زمينه ميزان درآمد و معيشت در حداقل ممكن و كمتر از حقوق كارگران باشند بي‌ترديد اين وضعيت و حال بد آنان بر تعهدات جامعه رسانه‌اي تاثير نامطلوبي خواهد گذاشت. در اعتراض به این گرانی برخی روزنامه‌ها مثل روزنامه سینما، اعلام کرد از 18 آذر ماه به مدت یک هفته روی کیوسک نخواهد رفت و علاقه مندان مي‌توانند روزنامه را در این یک هفته در سایت مربوطه مطالعه کنند.