بهار نیوز - 'دومینوی زلزله' در کشور و نگرانی‌ها

گروه علمی: بعد از زلزله 7.3 ریشتری آبان ماه امسال در منطقه کرمانشاه، فلات ایران در نقاط مختلف شاهد پس لرزه های متعدد و همچنین زلزله های دیگری بوده است، مجموعه رویدادهایی که نبود اطلاع رسانی صحیح در خصوص دلائل آن نگرانی های فراوانی را در اذهان عمومی به دنبال داشته است.

به گزارش ایرنا، شامگاه یکشنبه 21 آبان ماه سال جاری یک زلزله به بزرگی 7٫3 ریشتر ازگله در استان کرمانشاه در نزدیکی مرز ایران و عراق در 32 کیلومتری جنوب غربی شهر حلبچه عراق را لرزاند. زلزله ای که گفته شده است که قبل از وقوع آن چندین پیش لرزه مختلف حتی به بزرگی 4.5 ریشتر اتفاق افتاده بود.بعد از زلزله منطقه کرمانشاه البته فلات ایران در نقاط مختلف شاهد پس لرزه های بسیار فراوان و همچنین زلزله های دیگری بوده است، به طوریکه 14 آذرماه زلزله ای به بزرگی 4.8 دهم ریشتر حوالی لنگرود در استان گیلان و یک روز بعد یعنی 15 آذرماه زلزله‌ای به بزرگی 4.2 ریشتر بندر دیر در جنوب کشور را لرزاند و البته 21 آذرماه نیز درست بعد از یکماه از زلزله ازگله کرمانشاه زلزله ای به بزرگی 6.2 ریشتری مردم کرمان را وحشت زده کرد و به خیابان ها ریخت.
به هر حال یک به ظاهر دومینوی زلزله در نقاط مختلف کشور در حال اتفاق است که بسیاری از مردم کشورمان را نگران کرده است، حوادثی که البته دکتر محمدرضا قائم مقامیان استاد پژوهشگاه زلزله شناسی و مهندسی زلزله معتقد است جای نگرانی نیست و این تکانه ها برای به تعادل رسیدن وضعیت زمین یک اتفاق عادی است و به طور حتم به مرور زمان کاهش پیدا خواهد کرد.

**پوسته ایران تحت فشار سه پوسته قرار دارد
دکتر قائم مقامیان روز پنجشنبه در ابتدای گفتگو با خبرنگار علمی ایرنا به چگونگی وقوع زلزله و ایجاد گسل ها پرداخت و با بیان اینکه، پوسته های زمین بر روی لایه های عمیق در حال حرکت و جابجایی می باشند، افزود: در اثر این جابجایی ها، پوسته ها در نقاطی با یکدیگر برخورد کرده و به همدیگر فشار وارد می کننداین فشارها به مرور به صورت تنش در سنگ های زیرین پوسته در طی سالیان دراز تجمیع شده و در نهایت با شکست سنگ های زیرین این انرژی تجمع یافته و بصورت گسلش و زلزله آزاد می شود.وی در ارتباط با مناطق زلزله خیز کشورمان نیز با تاکید بر اینکه،برای شناخت این گونه مناطق بایستی به وضعیت پوسته ها در ایران توجه شود، گفت: پوسته ایران تحت فشار سه پوسته قرار دارد که به ترتیب عبارتند از پوسته عربستان که از غرب و جنوب به ایران فشار می آورد، دیگری پوسته اقیانوس هند که از جنوب و جنوب شرق به ایران فشار وارد می کند و نهایتا پوسته اورسیا در شمال شامل کشورهای روسیه و ترکمنستان و آذربایجان وغیره که ثابت است و پوسته ایران به آن فشرده می شود.
استاد پژوهشگاه زلزله شناسی و مهندسی افزود:بنابر این مشاهده می شود که پوسته ایران تحت تاثیر این فشارها در حال له شدن است و این فشارها باعث ایجاد شکستگی های فراوان در پوسته ایران و لرزه خیزی بالای ایران در مناطق مختلف شده است.وی ادامه داد:بعلاوه این فشارها باعث افزایش ارتفاع کوه ها و ایجاد گسل های فراوان در مناطق البرز و زاگرس می شود. ضمن اینکه در داخل پوسته ایران دو منطقه کویری در مرکز ایران از پوسته های بسیار سختی تشکیل شده که دچار شکستگی نمی شوند.

دکتر قائم مقامیان افزود:لذا پوسته های واقع بین پوسته هند و کویر مرکزی ایران در شرق دچار شکستگی و ایجاد گسلهای فراوان در جنوب در سیستان و بلوچستان، در جنوب شرق در کرمان، بم، جیرفت و طبس و بالاخره در شمال شرق در شهرهای مشهد، بیرجند، قائن و گرگان شده و لرزه خیزی بالا در این شهرها را موجب شده است.
وی با بیان اینکه، پوسته واقع بین کویر مرکزی و پوسته عربستان در شمال غرب هم رشته کوههای البرز و در غرب و جنوب غرب رشته کوههای زاگرس را تشکیل داده است افزود: شهرهای واقع در آنها نظیر تهران، اردبیل، تبریزدر البرز و یا کرمانشاه، قیر و کازرون در زاگرس دارای خطر لرزه ای بالا می باشند.این استاد دانشگاه تهران ادامه داد:بدین ترتیب ملاحظه مکنیم که بیشتر شهرهای ما در معرض وقوع زمین لرزه های بزرگ قرار دارند و ما باید خود را برای مواجهه با این خطر آماده نماییم.

**زلزله کرمانشاه ناشی از فشار پوسته عربستان
دکتر قائم مقامیان در ادامه به زلزله کرمانشاه اشاره کرد و اظهارکرد:با توضیحات بالا وقوع زلزله در منطقه کرمانشاه که برای سالیان دراز تحت تنش حاصل از حرکت پوسته عربستان به سمت ایران بوده است و نهایتا منجر به وقوع زمین لرزه 21 آبان ماه 96 با بزرگای 7.3 در منطقه شد که البته دور از انتظار نبود.وی گفت: اگرچه بزرگای بالای آن برای منطقه غرب زاگرس کمی دور از انتظار بود و برآوردها بزرگای پایین تری را نشان می داد.وی اما در خصوص نگرانی های ایجاد شده در بین مردم در ارتباط با وقوع زلزله های مکرر و بعضا با بزرگای 6 در برخی مناطق کشور اظهارکرد:باید گفت که همواره همراه با شکستگی اصلی شکستگی های فراوان کوچکتری نیز ایجاد می شود که حاصل آن وقوع پس لرزه های فراوان و متوالی با بزرگای متفاوت و کوچکتر از بزگای زلزله اصلی خواهد بود.

**وقوع پس لرزه ها طبیعی است و تا سه ماه طول می کشد
به گفته این استاد پژوهشگاه زلزله شناسی و مهندسی، مدت زمان پس لرزه ها تابعی از بزرگای زلزله اصلی بوده و با توجه به بزرگای 7.3 معمولا بین یک تا 3 ماه به طول می انجامد.وی در عین حال با بیان اینکه، اخیرا وقوع پس لرزه ای با بزرگای 6 موجب نگرانی هموطنان عزیز در غرب کشور شده است، گفت:در این خصوص باید گفت انتظار پس لرزه 6 ریشتری برای زلزله با بزرگای 7.3 دور از انتظار نیست بلکه زمان وقوع آن یکماه پس از زلزله اصلی کمی دیر بنظر می رسد اما اتفاق غیرقابل انتظاری نیست.دکتر قائم مقامیان اظهارکرد: به هر حال وقوع این زمین لرزه بزرگ در منطقه باعث ناپایداری نیروها در زیرزمین شده و بنابر این وقوع زمین لرزه های کوچک یا همان پس لرزه ها تا حصول مجدد پایداری پوسته مورد انتظار خواهد بود.وی در توضیح بیشتر چگونگی ایجاد تعادل و پایداری زمین بعد از وقوع زلزله ادامه داد: فرض کنید که ازدحام افراد در یک قطار باعث فشرده شدن افراد به همدیگر شده و خارج شدن ناگهانی یک نفر از این ازدحام موجب تکان اولیه شدید به همه شده و سپس با حرکات و یا جابجایی افراد این فضای خالی پر شده و پایداری مجدد حاصل می گردد.

**زلزله کرمانشاه ارتباطی با زلزله سایر مناطق کشور ندارد
اما سوال دیگری که مردم علاقه مند به شنیدن پاسخ آن هستند این است که آیا زلزله در کرمانشاه می تواند باعث وقوع زلزله در تهران یا دیگر شهرها نظیر کرمان شود و بصورت مشخص آیا زلزله های واقع در کرمان یا در لنگرود شمال ربطی به زلزله کرمانشاه دارد؟دکتر قائم مقامیان در پاسخ این پرسش ایرنا می گوید: با توجه به توضیحات فوق و اینکه منشا فشار به پوسته ها در نقاط مختلف ایران متفاوت است، لذا پاسخ این سوال منفی است و زلزله کرمانشاه نمی تواند باعث القای زلزله در دیگر نقاط و شهرهای ایران مثلا تهران شود.
وی در عین حال افزود:اما با توجه با بزرگای بالای زلزله کرمانشاه و انرژی آزاد شده از آن (به منظور ارائه معیاری برای درک بهتر از میزان انرژی آزاد شده در این زلزله می توان گفت که این انرژی تقریبا قادر به تامین برق یک سال تهران است) بصورت طبیعی این انرژی آزاد شده پهنه وسیعی از پوسته را ناپایدار کرده است.
این استاد دانشگاه تهران ادامه داد: لذا بروز یک سری زمین لرزه های کوچک در مقیاس 3 تا 5 در نقاط دیگر شاید امری دور از انتظار نیست و با پایداری نیروها در پوسته که معمولا در یک بازه زمانی 3 ماهه به وقوع می پیوندد، این تعادل و پایداری ایجاد خواهد شد.

**تجمع نیرو در منطقه کرمان غیرعادی اما در حال آزاد شدن است
دکتر قائم مقامیان اما در ادامه زلزله های که در کرمان واقع شده یعنی وقوع سه زلزله با بزرگای حدود 6 در منطقه را یک استثنا دانسته و می گوید: تا آنجا که من بیاد دارم معادلی از آن در جای دیگری از دنیا مشاهده نشده است.
وی ادامه داد: انتظار ما این است که پس از یک زلزله 6 ریشتری تجمع نیرو در منطقه وقوع زلزله کاهش یابد اما در این منطقه تجمع نیرو بصورتی غیر عادی وجود دارد که باعث وقوع و تکرار زلزله هایی با بزرگای یکسان در منطقه شده است.این استاد دانشگاه ادامه داد:علاوه بر اینکه این منطقه در بازه زمانی 10 سال گذشته شاهد وقوع چندین زلزله با بزرگای حدود شش در بم، جیرفت و اطراف روستای سیرچ بوده است.وی در عین حال گفت: البته یک نکته مثبت آن است که باوجود تجمع غیر عادی نیرو در این منطقه که با وقوع زلزله های مکرر در حال آزاد شدن است، این آزاد شدن انرژی می تواند احتمال وقوع زلزله های بسیار بزرگ در منطقه را کاهش دهد.
قائم مقامیان ادامه داد:چرا که منطقه به سرعت در حال تخلیه انرژی نهفته بوده و لذا تجمع انرژی بالا را در منطقه نخواهیم داشت و این یعنی احتمال وقوع زلزله های با بزرگای بالا در منطقه کاهش خواهد یافت.

**علت وقوع زمین لرزه های اخیر ایران، ارسال امواج یا انفجارات هسته ای؟
اما یکی از سوالاتی که اذهان بسیاری را پس از وقوع این زلزله ها و به تعبیر کارشناسان سونامی استثنایی از وقوع زلزله ها در ایران معطوف به خود کرده است، آن است که آیا زلزله می تواند ناشی از یک تکنولوژی خاص ایجاد شود و به تعبیری آیا اعمال تکنولوژی های خاص یا مثلا انفجارات هسته ای می تواند باعث بروز وقایع اخیر باشد؟
دکتر قائم مقامیان در پاسخ به این پرسش ایرنا اظهارکرد: برای ایجاد زمین لرزه همانطور که در ابتدا بحث نیز اشاره شد باید بتوان به گونه ای تعادل نیروهای بین لایه های پوسته در درون زمین را بر هم زد و این امکان که با ارسال یکسری امواج بتوان این حجم از انرژی را بدون ردیابی ارسال کرد که حداقل با تکنولوژی امروزی که می شناسیم و بدون ردیابی شبکه ای از دستگاههای لرزه نگاری و غیره در کشور که بصورت گسترده ای گسترش یافته، بنظر امری ناشدنی و مردود است.این استاد دانشگاه در عین حال ادامه داد:اما در خصوص انفجارات هسته ای به علت قدرت بالای این انفجارات که می تواند تعادل نیروها در درون پوسته را متاثر سازد، این امکان وجود دارد.
دکتر قائم مقامیان گفت:بسیاری از محققین زلزله 1985 مکزیک را در ارتباط با آزمایش انفجار هسته ای امریکا در صحرای نوادا می دانند و یا آزمایشات هسته ای در کره شمالی باعث وقوع زمین لرزه هایی با بزرگای حدود 3 تا 4 در منطقه نزدیک به انفجار گردید.به گفته وی، تشخیص بین زمین لرزه و انفجارات هسته ای زیرزمینی توسط دستگاه های لرزه نگاری براحتی ممکن می باشد که این امر به علت ماهیت آزاد سازی انرژی توسط زلزله و انفجارات هسته ای است.این استاد دانشگاه با بیان اینکه، انفجار ماهیتا از نوع ضربه بوده و لذا امواج تراکمی با دامنه بزرگ تولید می کند افزود: این در حالی است که زلزله ماهیتا به علت لغزش دو توده سنگی بوده و امواج برشی با دامنه بالا تولید می نماید و لذا براحتی می توان توسط دستگاه های لرزه نگاری این دو را از هم تشخیص داد.نگاشت های لرزه نگاری ثبت شده در زلزله های اخیر بصورت مربوط به زلزله بوده و ارتباط آن با انفجارات هسته ای در دیگر نقاط دنیا و یا در کره شمالی خرافه و خیالی بیش نیست و قویا مردود است.