به گزارش ایرنا، بارندگی ها از ابتدای سال آبی جاری تاکنون نسبت به دوره مشابه گذشته 34.3 درصد و نسبت به 50 سال اخیر 57 درصد کاهش داشته است؛ این روند سالهاست که تکرار می شود و موجب تغییر اقلیم در ایران شده است. کاهش بارندگی ها از یک طرف و برداشت بی حد حصر منابع آب زیرزمینی از طرف دیگر، کشور ما را با مساله کمبود آب - که این روزها از آن به عنوان یک بحران یاد می شود - روبرو کرده است.

در این ارتباط، اسحاق جهانگیری معاون اول رییس جمهوری در جلسه شورای عالی آب که دوشنبه هفته جاری با حضور «رضا اردکانیان» وزیر نیرو برگزار شد، مساله کمبود آب را از چالش های مهم و بزرگ پیش روی کشور برشمرد. معاون اول رییس جمهوری تاکید کرد که با توجه به کاهش میزان بارش ها، باید برای مدیریت عرضه و تقاضای آب تصمیمات جدی اتخاذ کنیم و تدابیر ویژه ای برای مدیریت مصرف آب در بخش های مختلف شرب، کشاورزی و صنعت بیندیشیم. جهانگیری تصریح کرد که دولت نیز از همه ابزارها و راهکارهای موجود برای تامین آب استفاده خواهد کرد. در این ارتباط، با «پرویز ونداد» کارشناس آب، «انوش نوری اسفندیاری» پژوهشگر آب و «جعفر غفاری شیروان» عضو بنیاد آب گفت و گو کردیم و از آنها راهکارهای اولویت دار مقابله با بحران آب را جویا شدیم.

** رجوع به خرد جمعی، لازمه مقابله با بحران کم آبی
«پرویز ونداد» کارشناس آب، بر لزوم مراجعه به عقل و خرد جمعی برای دستیابی به راهکار خروج از بحران کم آبی تاکید کرد و گفت: نباید هر فرد نسخه ای برای این بیماری بپیچد بلکه باید مسوولان بخش های مرتبط مانند وزارت نیرو، وزارت جهادکشاورزی، سازمان هواشناسی و نهادهایی از این دست، دور یک میز جمع شوند، اطلاعات را روی میز بگذارند و با عقل جمعی به راهکار برسند.
این کارشناس آب تصریح کرد: برای مراجعه به عقل جمعی و اقدام بر اساس آن هم اکنون نیز دیر شده است و باید هر چه زودتر این موضوع در دستور کار قرار گیرد.
وی با بیان اینکه بحران آب نباید به دست فراموشی سپرده شود، گفت: یکی از دردهای کشور ما این است که یک موضوع همانند زلزله به محض وقوع جزو اولویت ها قرار می گیرد اما با گذشت کمتر از یک ماه به فراموشی سپرده می شود؛ این در حالی است که مسوولان و کارشناسان باید در کوتاه ترین زمان به جنبه های مختلف آن رویداد رسیدگی کنند. به عنوان مثال در مورد زلزله باید به این سوالات پاسخ دهند که چرا ساختمان های ما مقاوم نیستند؟ چرا امدادرسانی ها این گونه است؟
وی با بیان اینکه 93 درصد آب قابل استحصال کشور در بخش کشاورزی مصرف می شود، گفت: مشکل آب تا زمانی که مصرف بخش کشاورزی ساماندهی نشود، حل نخواهد شد.
ونداد ادامه داد: سالهاست موضوع الگوی کشت مناسب با توجه به عوامل محدودکننده ای همچون آب مطرح شده اما همچنان این الگو عملیاتی نشده است.
وی با بیان اینکه 93 درصد آب قابل استحصال کشور در بخش کشاورزی مصرف می شود، گفت: مشکل آب تا زمانی که مصرف بخش کشاورزی ساماندهی نشود، حل نخواهد شد.
ونداد ادامه داد: سالهاست موضوع الگوی کشت مناسب با توجه به عوامل محدودکننده ای همچون آب مطرح شده اما همچنان این الگو عملیاتی نشده است.
وی در این ارتباط کشت هندوانه را مثال زد و گفت: باید در شرایط کم آبی کنونی از خود سئوال کنیم که برای تولید یک کیلوگرم هندوانه چقدر آب مصرف می شود و آیا تولید آن صرفه اقتصادی دارد؟ آیا بهتر نیست هندوانه را وارد کنیم و آب محدودی که در اختیار داریم را در بخش هایی که از مزیت بیشتری برخوردار است، مصرف نماییم؟
این کارشناس آب همچنین بر افزایش راندمان (بهره وری) آب در بخش کشاورزی تاکید کرد و گفت: کشور ما از یک سو با بحران کم آبی مواجه است و از سوی دیگر، راندمان آب در بخش کشاورزی کمتر از 50 درصد است؛ به عبارتی دیگر، 50 درصد آب مصرفی در بخش کشاورزی هدر می رود.

** تمرکز بر مدیریت تقاضا، راهکار خروج از بحران آب
«انوش نوری اسفندیاری» پژوهشگر آب نیز با بیان اینکه نخستین گام برای مقابله با بحران آب، تعریف درست از مساله آب است، گفت: تا زمانی که برای مقابله با مساله آب از طرح های پرهزینه و مشکل زای زیست محیطی استفاده می کنیم، مشخص است که شناخت ما از مساله آب درست و کامل نیست.
نوری اسفندیاری تاکید کرد: به جای مدیریت عرضه باید بر مدیریت تقاضا تمرکز کنیم چرا که مساله اصلی آب، بخش تقاضا است. در این ارتباط، باید توسعه «کم آب بر» را در دستور کار قرار دهیم و فعالیت های اقتصادی ای را تعریف کنیم که آب کمتری مصرف می کنند و بازدهی بیشتری دارند.
وی با بیان اینکه این موضوع باید در توسعه روستایی مورد توجه قرار گیرد، گفت: باید در روستاها اشتغال جایگزین کشاورزی ایجاد کنیم و تجدید نظری اساسی در برنامه های توسعه ای روستاهای کشور داشته باشیم.
این پژوهشگر آب بر تخصیص مجدد منابع آب در بخش های مختلف تاکید کرد و گفت: با این تغییر تخصیص ها ممکن است برخی فعالیت های اقتصادی تغییر کند؛ به عنوان مثال شاهدیم که در برخی مناطق، کشاورزی ها به اجبار از محصولات پرمصرف به محصولات کم آب بر مانند زعفران و پسته تغییر کرده است که البته این روند، حساب شده و برنامه ریزی شده نبوده است.
وی در مورد بکارگیری روش هایی مانند باروری ابرها، برداشت آب های ژرف و ... گفت: این راهکارها مسکن هایی موقت هستند و در مسیر تمدنی ما نمی تواند تاثیرگذار باشد.
نوری اسفندیاری تصریح کرد: این روش ها هزینه های زیادی دارد؛ به تقاضا دامن می زند و آتش تقاضا را شعله ور تر می کند؛ نابرابری ها را بیشتر می کند و بیشتر از آنچه به نظر می رسد زمان بر است؛ به این دلایل، میدان عمل چندانی برای این اقدامات در ایران وجود ندارد.

** برقراری رابطه دوسویه میان بخش آب و استراتژی های توسعه
«جعفر غفاری شیروان» عضو بنیاد آب نیز در گفت و گو با ایرنا، اعلام کرد: پیش از این جمعی از کارشناسان، محققان و دانش پژوهشان بر حسب مسوولیت های اجتماعی، ملی و حرفه ای خود، راهکارهایی را در سه مقوله «مدیریت کلان توسعه»، «مدیریت در بخش آب» و «نهادهای مدنی و نخبگان جامعه» در قالب یک بیانه منتشر کردند.
غفاری شیروان اضافه کرد: آب به عنوان یک منبع اثرگذار، فراتر از مرزهای بخش های مختلف عمل می کند؛ برای مدیریت این منبع حیاتی، به تشخیص ارزش آب به بیان اقتصادی و اتخاذ رویکردهای کامل و به هم پیوسته برای کنترل و مدیریت تقاضای آب در سطح فرابخشی نیاز است.
وی ادامه داد: از این رو ضرورت دارد که با توجه به اهمیت نقش کلیدی آب، در مدیریت کلان توسعه کشور در سطح فرابخشی، رابطه هایی دوسویه و موثر میان بخش آب و سیاست ها و استراتژی های توسعه برقرار شود.
این عضو بنیاد آب گفت: به منظور مدیریت اصولی و پایدار آب باید «ایجاد سامانه به هم پیوسته مدیریت منابع آب»، «توسعه روستاها مبتنی بر اشتغال مولد جایگزین»، «ارتقای بهره وری و کاهش تلفات آب» و همچنین «ارتقای نظام تصمیم گیری مبتنی بر مشارکت واقعی مردم، ذینفعان، بخش های غیردولتی و سرمایه های اجتماعی» مورد توجه قرار گیرد.
وی تاکید کرد: خبرگان جامعه به عنوان یکی از نیروهای محرکه و اثرگذار می توانند شرایط دوران گذار از وضع موجود به مرحله نوین مدیریت آب را با هزینه هایی کمتر و آمادگی بهتر فراهم کنند؛ گروه نخبگان به ویژه حقوق دانان، جامعه شناسان، اقتصاددانان، برنامه ریزان و متخصصان در رشته های مختلف می توانند ظرفیت های اجماع سازی را تقویت کرده و از طریق اقناع استدلالی و ارایه نظرات مستقل، دولتمردان را در تصمیم گیری های کلیدی و اجرای موفق برنامه ها یاری دهند.