بهار نیوز - بررسی روند فیلترینگ و رفع فیلتر تلگرام

محمد لطف‌اللهی- روزنامه بهار
پس از اعتراضات و ناآرامی‌هاي اخیر، شورای امنیت کشور دستور به فیلترینگ اپلیکیشن‌هاي تلگرام و اینستاگرام داد. دو شبکه اجتماعی پرطرفدار میان ایرانی‌ها که هیچ جایگزین در خور و مناسبی برایشان، حداقل در داخل ایران وجود ندارد. پس از حدود دو هفته این فیلترینگ برداشته شد و حالا دوباره مردم می‌توانند به راحتی از این نرم افزارها استفاده کنند. در تمامی جهان این دغدغه وجود دارد که دسترسی به برخی سایت‌ها و یا ابزارها برای مردم مسدود و آسیب‌هاي اجتماعی و امنیتی جلوگیری گردد. بهار در این گزارش به بررسی تاثیرات فیلترینگ تلگرام و برخورد امنیتی با فضای مجازی خواهد پرداخت.
***
تهدید امنیت ملی؛ اصلی ترین دلیل فیلترینگ تلگرام
بعد از فیلتر کردن اپلیکیشن وایبر، مردم به دنبال یک پیام رسان جدید به سراغ گزینه‌هاي مختلفی رفتند از واتس‌اپ گرفته تا الو. در میان این برنامه‌ها تلگرام با اقبال عمومی ایرانیان مواجه شد و کار به جایی رسید که نزدیک به 50 میلیون نفر از مردم ایران این برنامه را بر روی گوشی‌هاي هوشمند خود نصب کرده و به طور فعال از آن استفاده می‌کردند. تلگرام که به غیر از پیام رسانی، قابلیت‌هاي دیگری از جمله کانال را راه اندازی کرده بود به سرعت جای خود را به عنوان اصلی ترین ابزار خبری باز کرد و باعث فاصله گرفتن جامعه از رسانه‌هاي رسمی و اعتماد به کانال‌هاي خبری با مبدا و منشا نامشخص گردید. این موضوع باعث می‌شد برخی شایعات به سرعت دست به دست شده و مشکلاتی برای کشور ایجاد شود. از طرفی تلگرام این حسن را داشت که برای انتشار اخبار دیگر نیاز به عبور از هفت خوان سانسور و توقیف نبود و می‌توانست این آزادی عمل را در اختیار جامعه برای مطالعه و تمییز بین اخبار صحیح و غلط قرار دهد.بسیاری از کارشناسان نقش شبکه‌هاي اجتماعی در دو انتخابات مجلس 94 و ریاست جمهوری 96 را غیرقابل انکار می‌دانند. این غیرقابل کنترل بودن اخبار و کانال‌ها در تلگرام به یکی از اصلی ترین چالش‌هاي دولت و نهادهای دیگر برای تصمیم‌گیری در مورد فیلترینگ و یا آزاد بودن شده بود و دولت حسن روحانی همواره با افتخار از مقاومت در برابر فیلترینگ شبکه‌هاي اجتماعی سخن می‌گفت و به استفاده از این ابزارها در مقابل رسانه‌هاي رسمی چون صدا و سیما میپرداخت.
دی ماه سال 1396، در هنگام شکل گیری و همه گیر شدن اعتراضات خیابانی مردم، تعدادی از کانال‌ها با متشنج کردن و فضا و در اختیار گرفتن جو عمومی در تلاش برای سوءاستفاده از اعتراضات بودند و با تحریک مردم به خشونت فضا را به سمت رادیکال شدن پیش می‌بردند. در این شرایط وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات در مذاکره و رایزنی با مسئولان تلگرام در تلاش بودند تا مانع از ادامه فعالیت این کانال‌ها شوند. به بن بست رسیدن این مذاکرات شورای امنیت کشور را بر آن داشت تا اقدام به فیلتر کردن تلگرام و اینستاگرام کند.
محمدجواد آذری جهرمی وزیر ارتباطات در این باره نوشته بود: « تصمیم نداشتم در موضوعی که وزارت ارتباطات در تصمیم آن نقشی نداشت، اظهار نظری کنم، اما به ناچار کلامی چند در این خصوص خواهم نوشت.در کشور اعتراضی شکل گرفت، اعتراض با موج سواری عده‌ای تبدیل به اغتشاش شد. در این اغتشاشات مردمی متضرر و اماکنی آسیب دیدند و متاسفانه خانواده‌هایی نیز داغدار شدند.شورای امنیت کشور -که وزارت ارتباطات در آن عضو نیست- برای ایجاد آرامش تصمیم گرفت در کنار سایر اقدامات تامینی و انتظامی، محدودیتهای موقتی را بر فضای مجازی اعمال کند. طبیعی است که این اقدامات نارضایتی‌هایی را ایجاد کند اما گیرندگان این تصمیم طبیعتا بین مزایا و معایب این تصمیم وزن سنجی کرده‌اند.»
تاثیر یا ناکارآمدی فیلترینگ
بلافاصله بعد از فیلترینگ آمارها بیانگر کاهش شدید اعضای فعال و تعداد پست‌ها در تلگرام بود.بر طبق تجربه، همگان انتظار داشتند تا بعد از فیلتر شدن تلگرام مردم به سوی اپلیکیشن‌هاي دیگر رفته و آن‌ها را جایگزین کنند اما این بار ماجرا متفاوت نشان می‌داد. دست به دست شدن فیلترشکن‌هاي شناخته و شده و گمنام و اصرار مردم برای ماندن در تلگرام به هرقیمتی شرایط را طور دیگری رقم زد. عبدالصمد خرم آبادی دبیر کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه در این باره بیان داشت: «علیرغم تبلیغات پر حجم جهت استفاده از فیلترشکن برای دسترسی به تلگرام، فعالیت تلگرام در فضای مجازی کشور بیش از ۹۰ درصد کاهش داشته است. خوشبختانه تاکنون چند میلیون از کاربران تلگرام به پیام‌رسان‌های داخلی مهاجرت کرده‌اند.»
این سخنان در حالی مطرح می‌شد که آمارها برعکس این اتفاق را تایید می‌کردند و اعداد و ارقام بیانگر تعداد اعضا و تعداد خبرها به میزان قبل از فیلترینگ بود. پژوهش‌ها نشان می‌داد علی رغم فیلتر شدن تلگرام، تعداد کانال‌ها با همان نرخ قبلی رشد داشته و مجموع بازدیدها ابتدا با کاهش 40 درصدی همراه بوده‌اند که این بازدیدها به سرعت در حال افزایش دوباره بودند. می‌شد از این آمارها نتیجه گرفت که دسترسی مردم به فیلترشکن‌ها افزایش چشم گیری داشته و از این بابت فیلترینگ شکست خورده تلقی شد.
تاثیر اقتصادی فیلترینگ تلگرام
تلگرام که به یکی از اصلی ترین ابزارهای تجارت الکترونیک در ایران بدل شده به گفته مسئولان باعث ایجاد اشتغال مستقیم و غیرمستقیم برای صدهزار نفر بوده است.حسن روحانی در اولین واکنش رسمی نسبت به فیلتر کردن تلگرام گفت: « عده‌ای راحت خوابیدند اما صد هزار نفر بیکار شدند، قطع دسترسی به شبکه‌های مجازی نباید دایمی باشد.». پس از این سخنان مجلس نیز در واکنش به ضرر اقتصادی این فیلترینگ به مردم هشدار دادو نمایندگان در این باره اعلام موضع کردند.
فرصتی برای برنامه‌هاي مشابه داخلی؟
بسیاری فیلتر شدن این ابزارها را فرصتی برای پیام‌رسان‌هاي داخلی می‌دانستند و اعتقاد داشتند این فیلترینگ باید به صورت دائمی ادامه یابد. اما واکنش سطوح مختلف مردم نشانگر آن بود که اعتماد کافی نسبت به امنیت پیام رسان‌هاي داخلی وجود ندارد و جامعه هنگامی که مجبور به ترک چیزی مثل تلگرام شود، ترجیح می‌دهد تا برنامه ی مشابه خارجی را برگزیند. این اتفاق زنگ خطری برای مسئولان وزارت ارتباطات در راستای عدم توفیق در جلب اعتماد عمومی بود.