فیلم خبرگان 68 چگونه منتشر شد؟

مستندسازی شبکه های ماهواره ای با آرشیو صدا و سیما
این اما اولین باری نیست که موضوع خروج آرشیوهای صدا و سیما از این مجموعه و قرار گرفتن آن در اختیار شبکه‌های خارجی مطرح می‌شود. پیش‌تر در مهرماه سال 93 هم این موضوع به شکل پررنگی مطرح شده بود؛ زمانی که شبکه ماهواره‌ای
«من و تو» مستندی از تاریخچه سلطنت پهلوی اول و دوم و روند شکل‌گیری انقلاب اسلامی منتشر کرد. مستندی که حتی برخی از تصاویر استفاده شده در آن، تعجب خانواده پهلوی را هم فراهم آورد. این تصاویر آن طور که در آن زمان گفته شده بود، همگی متعلق به آرشیو صدا و سیمای ایران بوده‌اند که معلوم نبود چگونه، چه زمانی و از طریق چه کسانی در اختیار برنامه‌سازان این شبکه قرار گرفته بودند. قضیه تا جایی جدی شد که خبرگزاری تسنیم به عنوان رسانه‌ای همسو با صدا و سیما در یادداشتی با عنوان «درهای آرشیو صدا و سیما را باز کنید»، به انتقاد از این موضوع پرداخت. انتقادی مبنی بر آنکه چرا سازمان صدا و سیما آرشیو پر و پیمان و غنی خود را در دسترس برنامه‌سازان قرار نمی‌دهد یا با سنگ‌اندازی و کاغذبازی، شرایطی پدید می‌آورد تا این امکان در اختیار کمتر کسی باشد.

نویسنده یادداشت با اشاره به پخش مستندهای «رضا شاه» و «انقلاب 57» به این مسأله پرداخته بود که در ساخت آنها قطعاً از آرشیو قوی تصویری استفاده شده است. نکته مهم اما جایی بود که نویسنده از دسترسی این شبکه ماهواره ای به بایگانی محرمانه صدا و سیما سخن به میان آورد و در یک افشاگری بی‌سابقه، از محکومیت عاملان آن نیز خبر داد. در این پاراگراف از یادداشت 3 سال پیش تسنیم می‌خوانیم: «سؤال مهمی که با دیدن «انقلاب 57» به ذهن هر فیلمسازی می‌رسد، این است که این آرشیو قوی چگونه جمع‌آوری شده است؟ فیلم‌هایی که اکثراً در صدا و سیما با عنوان محرمانه آرشیو شده‌اند و هر مستندساز داخلی (حتی از نوع انقلابی) هم نمی‌تواند به آن دسترسی پیدا کند، به یکباره سر از شبکه های ماهواره ای درمی‌آورد. البته این سؤال با دستگیری چند نفر از افرادی که این آرشیو را در اختیار شبکه‌های خارجی قرار داده بودند، پاسخ داده شد.» در واقع از چند ماه قبل از پخش مستندهای یک شبکه ماهواره ای، این شایعه که شبکه یادشده از طریق عاملی نفوذی موفق به ارتباط با یکی از کارکنان صدا و سیما شده و با پرداخت مبلغی کلان، بخش‌های مهمی از آرشیو قدیمی این سازمان را خریداری کرده است، بشدت داغ بود. مسأله‌ای که ابعاد گسترده آن جایی در میان اخبار منتشر شده از سوی صدا و سیما نداشت و به صورت رسمی هم در هیچ رسانه‌ای به آن پرداخته نشد تا آنکه خبرگزاری تسنیم آن را تأیید کرد.

وقتی مدیرکل آرشیو صدا و سیما تا سر حد بازداشت پیش رفت
این ماجرا اما آنقدرها هم کش پیدا نکرد و برای بیش از یک سال و نیم تقریباً از یادها رفت. تا اردیبهشت سال 95؛ یعنی همان زمانی که تیم تازه به جام جم آمده «محمد سرافراز»، به حواشی جدی برخورد کردند که در نهایت منجر به استعفای او شد. در همان مقطع یعنی روز سوم اردیبهشت سال 95 بود که  امیر تاجیک، مدیر وقت شبکه مستند نامه‌ای سرگشاده خطاب به عزت‌الله ضرغامی، رئیس سابق صدا و سیما نوشت و به موضوع خروج آرشیو صدا و سیما از سازمان اشاره کرد. بهانه نگارش این نامه انتقاد عزت‌الله ضرغامی به حذف شبکه‌هایی بود که در دوره مدیریت خود ساخته بود. در قسمتی از نامه سرگشاده تاجیک به ضرغامی آمده بود: «علاوه بر همه اینها، جنابعالی درخصوص آرشیو سازمان و پخش تصاویر محرمانه از شبکه‌های معاند اظهار نظر کرده بودید که هیچ تصویری از آرشیو خارج نشده است. سؤال اینجاست که چرا مدیرکل اسبق آرشیو تا سر حد بازداشت پیش رفت و تنها به دلیل واسطه‌گری شما بازداشت نشد؟ و چرا دو نفر از کارشناسان زیرمجموعه ایشان بازداشت شده، در دادگاه حضور یافتند و محکوم به حبس شدند؟ اینکه اظهر من الشمس است که تصاویر تلویزیون در شبکه‌های معاند و در قالب برنامه‌های مختلف به نمایش درمی‌آید و شما تنها به تکذیب بسنده می‌کنید.» اشاره تاجیک به حجت‌الاسلام محمدیان بود، کسی که در مهرماه سال 92 با حکم ضرغامی مدیریت آرشیوها و کتابخانه‌های صدا و سیما را برعهده گرفت. درست بعد از انتصاب او به این سمت بود که بحث استفاده از آرشیو محرمانه صدا و سیما، نه در شبکه‌های خارجی بلکه در مستندهایی علیه دولت و رئیس جمهوری تازه به پاستور رسیده مطرح شد.

پرسه مخالفان داخلی دولت در میان آرشیو محرمانه جام جم
دو مستند «من روحانی هستم» و «مصاف» به فاصله کمی تولید و پخش شدند و وجه اشتراک هر دوی آنها به جز حمله به دولت و رئیس‌جمهوری، استفاده پررنگ و با فراغ بال از تصاویر آرشیوی صدا و سیما بود. هر چند در مورد استفاده از آرشیو صدا و سیما در مستند اول یعنی «من روحانی هستم» هیچ گاه توضیحی رسمی و علنی داده نشد اما محمد توکلی، تهیه‌کننده و همچنین محمدرضا تاجدین، نویسنده مستند دوم یعنی «مصاف» در برخی گفت‌و‌گوهای‌شان با رسانه‌های داخلی به صراحت گفته بودند که برای تهیه مستند ضد دولت از تصاویر آرشیوی صدا و سیما استفاده کرده‌اند. این در حالی بود که هویت سازندگان «من روحانی هستم» تاکنون مشخص نشده است و هویت کارگردان این فیلم که نامش  «معصومه نبوی» ذکر شده نیز هنوز احراز نشده است. البته باید یادآوری کرد که روز 25 خردادماه همان سال، یعنی کمتر از دو ماه بعد از نامه مدیر شبکه مستند به عزت‌الله ضرغامی، سعید قاسمی از مخالفان سرسخت دولت هم در گفت‌وگو با خبرگزاری فارس، از نفوذ در سازمان صدا و سیما و خارج کردن آرشیو این مجموعه سخن گفت. 

قاسمی تأکید کرده بود: «من این نکته را در صدا و سیما گفتم مبنی بر اینکه یک نفر نفوذی در آرشیو اصلاً این موارد را به مموری تبدیل نکرده است، یعنی کسی که در آرشیو بود، کاست‌ها را تبدیل نمی‌کرد و آنها را بایگانی کردند و بردند. وقتی که این را مطرح کردم، از روی شرمندگی گفتند که این طور نبوده است، پس این آرشیو چگونه سر از بی‌بی‌سی درآورده است؟ مستندات فرح و اشرف کامل دست آن طرف است. من از شما خواهش می‌کنم که از مسئولان قبلی صدا و سیما مطالبه کنید. آنقدر بی‌بی‌سی این مستند را جالب کار کرده است که اگر جملات شاه را برداریم که مربوط به انقلاب سفید شاه و مردم است، به مردم نشان دهیم و بگوییم این جملات از کیست، نمی‌توانند حدس بزنند که این جملات شاه است.»

وقت پاسخگویی صدا و سیما
اکنون و بعد از آنکه تا اینجا دقایقی از جلسه مهم مجلس خبرگان رهبری در روز 14 خردادماه سال 68 در دو قسمت توسط برخی خبرنگاران خارج از کشور منتشر شده، باز هم این سؤال پیش می‌آید که آرشیو صدا و سیما چرا و چگونه در اختیار شبکه‌ها و خبرنگاران خارجی قرار می‌گیرد. این سؤال آنجا اهمیت بیشتری پیدا می‌کند که منتشرکنندگان این فیلم‌ها مدام با تبلیغات خود در پی ایجاد جذابیت برای کار خویش و تعلیق مخاطبان‌شان هستند. بعد از انتشار قسمت اول از فیلم جلسه مهم خبرگان رهبری برای تعیین جانشین حضرت امام (ره) و رأی آنها به رهبر معظم انقلاب، عباس سلیمی نمین، تحلیلگر اصولگرا طی یادداشتی اشاره‌ای تلویحی به همین موضوع داشت و نوشت: «یک دهه است آزادسازی قاعده‌مند و تدریجی، اسناد دوران بعد از پیروزی انقلاب اسلامی را نیز شامل شده است، اما گویا بنا نیست از چنین امتیازی برای افزایش شناخت جامعه بهره منطقی گرفته شود، کما اینکه در مورد اسناد به دست آمده از دوران پهلوی (پدر و پسر) نیز کم و بیش این چنین شد. فراهم کردن زمینه دسترسی عموم به اسناد و خارج کردن آن از انحصار سازمان‌های تولیدکننده و صاحب سند بعد از 30 سال، هر ساله کنجکاوی قشر جوان را برمی‌انگیزد و اهل نظر را با تاریخ پیوندی مستحکم می‌زند.»

حتی شاهد علوی، خبرنگار مقیم امریکا که فیلم‌های مربوط به جلسه 14 خرداد سال 68 مجلس خبرگان را منتشر کرده، بعد از انتشار فیلم اول به شبکه ماهواره ای گفت که این فیلم‌ها را از طریق یک منبع در ایران دریافت می‌کند. هر چند توضیحات بیشتری درباره منبع خود نداد. او اکنون هم گفته در روزهای آینده باز هم به کار خود در انتشار این فیلم‌ها ادامه خواهد داد. در شرایطی که صدا و سیما طی سال‌ اخیر و به دنبال هشدارهای رهبر معظم انقلاب درباره بحث «نفوذ»، برنامه‌های متعددی در این خصوص ساخته و نقش نصیحت کننده نهادهای دیگر در این زمینه را برعهده گرفته است، با اتفاقات اخیر باید خود نیز پاسخگوی سؤالات متعددی درباره نفوذ شبکه‌های خارجی به ساختار اداری‌اش باشد که تا اینجا قسمتی از مهم‌ترین آرشیوهای محرمانه این سازمان از کشور خارج و توسط رسانه‌های خارجی منتشر شده‌اند.