بهار نیوز - ازدواج زودهنگام کودکان؛ خانه‌ای روی آب

سپهر استیری
چندی پیش نشستی با عنوان سمینار عوامل تسهیل کننده ازدواج زودهنگام کودکان(با محوریت صیغه محرمیت) در تهران و به همیت انجمن حمایت از حقوق کودکان کار برگزار شد. در این نشست یک روزه کامیل احمدی، مردم شناس و نویسنده کتاب‌های «به نام سنت» و «طنین سکوت» كه به ترتیب در مورد ختنه زنان و ازدواج كودكان در ايران بود از پژوهش اخیر خود با عنوان «خانه‌ای بر روی آب» که تمرکز ویژه‌ای بر موضوع ازدواج موقت و صيغه محرميت در ایران داراست، رونمایی کرد.

کامیل احمدی صحبت‌های خود را با عوامل تاثیرگذار بر رفتارهای جنسی آغاز می‌کند و بر این باور است که انگاره‌های مذهبی اخلاقی و ایستارهای لیبرال دو عامل تاثیرگذار بر این مهم هستند و می‌افزاید: «کهن‌ترین عامل، انگاره‌های مذهبی‌اخلاقی هستند که از آموزه‌های دین مسیحیت سرچشمه می‌گیرد و اساساً بر پایه گناه‌آلوده شمردن اطفای غریزه جنسی در خارج از چارچوب متعارف یا همان ازدواج و تلاش برای نفی یا کنترل شدید آن استوار می‌باشد. علاوه بر این ایستارهای سنتی، ایستارهای بسیار لیبرال‌تری در قبال گرایش‌های جنسی به وجود آمده است که به طور خاص در دهه 60 میلادی قوت گرفتند».اما به باور این پژوهشگر، دین اسلام به ارائه الگوی رفتاری مناسب توجه ویژه‌ای داشته و برای پیشگیری، اصلاح و درمان انحرافات و مشکلات جنسی اهمیت خاصی قائل بوده‌ است و سعی بر این داشته با تاکید بر دو بعد عفاف(پاکدامنی و خودمهارگری جنسی) و ازدواج(ارضای مطلوب و رضایتمند نیازهای جنسی از راه همسرگزینی) به ارائه یک الگوی رفتاری جنسی ایمن مبادرت ورزد.

ازدواج در ایران
در ادامه این نشست، ازدواج در ایران مورد بحث و بررسی قرار گرفت. کامیل احمدی با اشاره بر این مهم که ازدواج در ایران تابع دین اسلام و ارزش‌های مذهبی است بر این مهم تاکید می‌کند که براساس قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران، دو نوع ازدواج دائم و منقطع، شرعی و قانونی می باشند و می‌افزاید: «در ماده‌ ۱۰۷۵ قانون مدني ایران،‌ ازدواج موقت به رسميت شناخته‌ شده است اما مساله مهمی در این بین وجود دارد و آن این است که از این نوع ازدواج به دو منظور کاملا متفاوت در کشور بهره گرفته می‌شود. نخست به عنوان صیغه محرمیت و به منظور آشنایی اولیه برای ازدواج دائم که عموما در میان خانواده‌های سنتی و مذهبی رایج می‌باشد و با هدف بهره‌گیری جنسی رخ نمی‌دهد اما در طرف مقابل صیغه محرمیت با پدیده‌ای به نام ازدواج موقت مواجه هستیم که با هدف بهره‌گیری جنسی به وقوع می‌پیوندد و به بیان صریح‌تر صیغه محرمیت به جاده‌صاف‌کنی برای ازدواج زود هنگام كودكان بدل شده است».

شیوه پژوهش
این مردم شناس که پژوهش‌هایی در باب ازدواج کودکان و ختنه دختران در ایران را در کارنامه خود داراست در پژوهش جدید خود به سراغ ازدواج موقت و صيغه محرميت رفته است. این پژوهش در چارچوب دیدگاه تفسیرگرایی و رویکرد روش‌شناختی کیفی با استفاده از روش نظریه زمینه‌ای در سه کلان‌شهر تهران، اصفهان و مشهد انجام شده است. اطلاعات و داده‌های پژوهش جدید وی با استفاده از تکنیک مصاحبه نیمه‌ساختاریافته و عمیق جمع‌آوری شده است. احمدی در تشریح این پژوهش می‌افزاید: «به دلیل حساسیت فرهنگی و دینی موضوع پژوهش و دشواری دسترسی به نمونه‌ها، از روش نمونه‌گیری هدفمند استفاده شد. اشباع نظری پس از انجام 100مصاحبه به دست آمد و برای اطمینان بیشتر، مصاحبه‌های بیشتری صورت گرفت. پس از انجام 216 نفر مصاحبه، درباره اشباع نظری و جامعیت پژوهش به اقناع رسیدیم. البته در این مسیر از نظارت و رهنمودهای متخصصان روش کیفی نیز بهره بردیم. از مجموع 216 نفر مطالعه‌شده، 35 درصد مرد و 65 درصد زن بودند. همچنین به منظور غنی‌تر کردن مطالعه با کارشناسان مذهبی و فقیهان، کارشناسان حقوقی و وکلا و دفاتر ثبت ازدواج و طلاق نیز مصاحبه‌ کردیم».

دلایل گرایش به ازدواج موقت
این پژوهشگر در ادامه صحبت‌های خود به بررسی دلایل گسترش ازدواج موقت در کشور می‌پردازد و ریشه‌های اصلی این قبیل ازدواج‌ها را در سه گروه اقتصادی، روانی و جنسی تقسیم می‌کند، احمدی در مصاحبه با خبرنگار روزنامه بهار می‌افزاید: «دلایل گرایش به ازدواج موقت در میان زنان و مردان می‌تواند متفاوت باشد اما بر اساس یافته‌های این پژوهش نیازهای جنسی عامل اصلی گرایش مردان به ازدواج موقت با درصد شیوع 61درصد می‌باشد و پس از آن نیازهای عاطفی و مادی به ترتیب با 31.1 درصد و 8.9درصد قرار دارند. در طرف دیگر این قبیل ازدواج‌ها زنانی با دغدغه‌ها و دلمشغولی‌هایی کاملا متفاوت قرار دارند که رفع نیازهای عاطفی و اقتصادى با 81.34 درصد مهمترین عامل برای گرایش آنان به ازدواج موقت می‌باشد».به باور احمدی عشرت‌طلبی و تسهیل کودک- همسری پدیده‌های محوری ازدواج موقت می‌باشند.

وی با استناد بر نتایج پژوهش خود بر این مهم تاکید می‌کند که برخی جوانانی که گاه حتی از استقلال مالی نیز برخوردار نیستند، به منظور رهایی از مشکلات قانونی ارتباط دختر و پسر نامحرم و بهره‌مندی از امکاناتی چون رزرو هتل‌ها به ازدواج موقت تن می‌دهند در حالی که بعضا اعتقادی نیز به این قبیل ازدواج‌ها ندارند. احمدی در ادامه می‌افزاید: «این قبیل ازدواج‌های موقت دارای دیگر تبعاتی نیز می‌باشند که از مهمترین آنها می‌توان به تسهیل‌کردن پدیده ازدواج کودکان اشاره داشت. یکی از شایع‌ترین پیامدهای این قبیل ازدواج‌ها این است که این کودکان زمانی که با هم محرم می‌شوند، وارد ارتباط جنسی پیش از ازدواج شده و خانواده‌ها پس از آگاهی از دست‌دادن بکارت و یا بارداری معمولا دو راهکار را پیش می‌گیرند؛ سقط جنین یا ازدواج دائم و این را هم باید در نظر داشت که همه پیشامدهای رخداده فارغ از پیامدهای روحی و تخریبات روانی است که بر هر یک از زوجین و خانواده‌هایشان تحمیل می‌شود. بی‌شک صیغه محرمیت امکان رابطه جنسی را به این کودکان می‌دهد اگر چه نیت اصلی خانواده‌ها اتفاق‌افتادن رابطه جنسی نیست و تنها دغدغه آنان ایجاد فضایی برای رابطه شرعی فرزندانشان می‌باشد».

راهکارها
این پژوهشگر در انتهای صحبت‌های خود راهکارهای مقابله با پیامدهای منفی ازدواج موقت و صيغه محرميت را مورد بررسی قرار داد و مواردی چون افزایش سن ازدواج و صيغه محرميت به 15سال، ثبت رسمى و قانونى واقعه ازدواج‌هاى موقت و صيغه موقت در دفاتر رسمى ازدواج و طلاق، مشاوره‌های حقوقی و بهداشتی در صیغه محرمیت/ازدواج موقت، اجباری کردن تحصیلات رایگان، بسترسازی فرهنگی و اجتماعی از طریق رسانه‌های جمعی و سازمان‌های مردم‌نهاد، افزایش آگاهی عمومی درباب پیامدهای این نوع از ازدواج و همچنین فرهنگ‌سازی به وسیله سازمان‌های مردم نهاد و روحانیان مذهبی را از مهمترین راهکارهای پیشگیری از پیامدهای منفی ازدواج‌های موقت و صیغه محرمیت بر شمرد.