دلالان، مقصد نهایی خریداران ارز

نزدیک به عید است و ایرانیان بسیاری قصد سفر به خارج از کشور را دارند. چند روز پیش شرایط دریافت ارز دولتی برای مسافران سخت‌تر شد و عملا هم شش ماهی است که ارز دولتی داده نمی‌شود. مسافران هم مجبور به خرید دلار، یورو و... از صرافی‌ها هستند، در حالی که اکثر صرافی‌ها هم تمایلی به فروش ارز ندارند. بنابرای چاره‌ای نیست جز اینکه به سراغ دلال‌ها بروند که این مساله نیز بازار را بیشتر ملتهب می‌کند.بازار ارز این روزها همه توجه‌ها را به سمت خود جلب کرده است. ماه گذشته ارزهای مهم در بازار آزاد جهش بی‌سابقه‌ای داشت، به‌طوری که دلار آمریکا به مرز ۵۰۰۰ تومان هم نزدیک شد، اما بعد از چند هفته و در شروع اسفند قیمت‌ها رو به کاهش گذاشت و هر دلار به کمتر از ۴۵۰۰ تومان هم رسید، اما این کاهش قیمت در شرایطی اتفاق افتاد که بسیاری از صرافی‌ها از فروش ارز خودداری می‌کنند و عملا فروش دلار و یورو به چند صرافی محدود شده است. از طرفی مشاهدات از بازار در روزهای گذشته حاکی از تشکیل صف‌های طولانی مقابل صرافی‌هاست؛ اتفاقی که به‌نوعی یادآور سال ۱۳۹۰ است که جهش‌های دلار باعث به‌هم ریختگی بازار شد و یک‌شبه سودهای کلانی به جیب عده‌ای رفت؛ کسانی که به‌واسطه رانت‌هایشان از وضعیت بازار مطلع بودند. بررسی‌ها از بازار ارز نشان می‌دهد که در میزان فروش ارز به افراد هم محدودیت وجود دارد و برخی صرافی‌ها تا سقف ۱۰۰۰دلار به افراد ارز می‌فروشند که البته به‌نظر می‌رسد برخی افراد به‌واسطه‌ آشنایی‌شان با صرافی‌ها می‌توانند مقدار بیشتری هم ارز خریداری کنند.

مساله‌ای که این‌بار کارشناسان و ناظران بازار از آن اظهار نگرانی می‌کنند این است که هجوم سرمایه‌های کلان و حتی خرد از سپرده‌های بانک‌ها به بازار ارز و سکه باعث ایجاد التهاب در بازار و با افزایش تقاضا به شکل کاذب باعث بالارفتن مجدد قیمت‌ها شود. شاید غیر از دلالان و عده‌ای که از وضعیت بی‌‌‌ثبات بازار سود می‌برند، افراد دیگری که در بخش‌های شفاف اقتصاد فعالیت می‌کنند از شرایط فعلی بازار رضایت ندارند و این بی‌‌‌ثباتی را به ضرر خود می‌دانند. اما شاید یکی از مسائلی که این روزها کمتر به آن توجه شده وجود نرخ‌های مختلف دلار در بازار است. تعدد نرخ دلار در بازار آزاد عاملی شده برای دامن‌زدن به دلال بازی‌ها و واسطه‌گری‌ها. تصور عمومی این است که به‌طور کلی دو نوع ارز مبادله‌ای و آزاد وجود دارد، اما در واقع خلاف آن در بازار مشاهده می‌شود، چراکه حداقل پنج، شش نرخ متفاوت دلار وجود دارد که در بخش‌های مختلف بازار عرضه می‌شود. البته این نرخ‌های متفاوت شاید تفاوت چندان معناداری با هم نداشته باشند اما به هر حال وجود چند نرخ مختلف دلار در بازار دلیلی برای التهاب شده است. بازار ارز تبدیل به جزیره‌های جداگانه‌ای شده است که هر کدام دلار را با قیمت خودشان عرضه می‌کنند. دلار نقدی،‌ دلار صرافی‌ها، دلار فردایی سبزه، دلار فردایی پاساژ افشار، دلار نقدی سبزه، دلار نقدی پاساژ افشار و دلار پاساژ سلیمانیه از جمله محل‌هایی است که دلار را با نرخ‌های متفاوت از هم می‌فروشند؛ اتفاقی که تا چندی پیش هم در بازار سابقه نداشت و قیمت‌ها در میان صرافی‌های مختلف تقریبا تفاوتی با هم نداشتند، اما امروز به‌طور رسمی دلار با چندین نرخ مختلف در بازار عرضه می‌شود.

عرضه ارز به مسافران محدود شد
افزایش تقاضا برای خرید ارزهای عمده یعنی دلار آمریکا و یورو در بازار آزاد و همزمانی آن با روزهای پایانی سال و افزایش سفرهای خارجی، سبب سیاستگذاری برای محدودسازی عرضه این ارزها به امور مسافرتی شد. به گزارش ایرنا، اقدام برخی صرافی‌ها برای امتناع از عرضه دلار و یورو و همچنین فروش دلار به نرخ‌های نزدیک به ارز مداخله‌ای در صرافی‌های تضامنی در ۱۰ روز گذشته سبب شده بود صف‌های طولانی از متقاضیان ارز در بازار شکل گیرد. مشاهدات از چهارراه استانبول که محل تجمع اصلی واحدهای صرافی، صرافی‌های بانک‌ها و دلارفروشان سرپایی است، نشان می‌داد بسیاری از مردم در صف متقاضیان خرید دلار و یورو می‌ایستند و سپس آن را که در محدوده قیمتی ۴۴‌هزار و ۵۰۰ریال خریده بودند، به قیمت ۴۴‌هزار و ۷۰۰ریال به دلالان می‌فروشند. هفته گذشته برخی صرافی‌های عرضه‌کننده دلار ساماندهی این وضعیت را خواهان بودند، زیرا صف‌های طولانی متقاضیان و نیز حاشیه سود به وجود آمده در بازار سیاه، سبب نارضایتی آنها شده بود.
از این رو، بانک مرکزی به‌عنوان سیاستگذار بازار ارز، از هفدهم اسفند (پنجشنبه گذشته) محدودیت‌های جدیدی برای خرید ارز اعمال کرد که بر اساس آن متقاضی باید ضمن ارائه اصل پاسپورت و کارت ملی خود، فیش عوارض خروج از کشور، اصل بلیت و روادید دریافت‌شده را برای دریافت حداکثر یک‌هزار دلار ارائه کند. این میزان برای کشورهایی مانند ترکیه که به اخذ روادید نیاز ندارد ۵۰۰ دلار تعیین شده است. در گذشته هر فرد می‌توانست هر ماه پنج‌هزار یورو یا معادل آن را به ارزهای دیگر با ارائه کارت ملی از صرافی‌های منتخب بانک مرکزی دریافت کند. عرضه ارز مسافرتی نیز پاییز امسال از مقررات ارزی کشور حذف شده بود. فعالان بازار ارز، این اقدام بانک مرکزی را مکمل برنامه‌های پیشین برای ساماندهی بازار ارز می‌دانند زیرا از نهم اسفند ثبت سفارش کالا به دلار آمریکا در سامانه جامع تجارت ممنوع شد و از این بابت تقاضایی به بازار تحمیل نمی‌شود.

بازار ارز نیاز به عرضه و تقاضا دارد
یک کارشناس بانکی با بیان اینکه راه‌حل التهابات بازار ارز عرضه و تقاضاست می‌گوید: به‌طور طبیعی زمانی که تقاضا زیاد است اگر عرضه را زیاد کنیم می‌تواند جوابگوی بازار باشد، ولی متاسفانه چون در کشور ما بازار ارز یکی از مواردی است که در برخی مواقع استفاده رانتی از آن به عمل می‌آید و باعث می‌شود یک عده به‌راحتی به منافعی دست پیدا کنند به‌ویژه در دو ماه اخیر که شاهد نوسانات بازار ارز بودیم. محمدمهدی رئیس‌زاده می‌افزاید: قبلا یک نرخ سنا داشتیم که بانک مرکزی معمولا در مواقع مورد نیاز به‌عنوان نهاد ناظر صرافی‌های عمده را کنترل می‌کرد و به‌نوعی عرضه ارز توسط صادرکنندگان عمده صورت می‌گرفت و باعث ایجاد تعادل می‌شد، ولی همیشه یک اختلاف قیمت بین نرخ سنا با نرخ واقعی که در صرافی بود، وجود داشت، اما در دو ماه اخیر به دلایل گوناگونی تعادل به‌هم خورد و شروع شد به عرضه ارز با کارت ملی و به هر نفر تا پنج‌هزار دلار هم داده می‌شد.
اینجا یک بازار سوم یعنی دلالی به وجود آمد و باعث ایجاد صف‌های طویلی در مقابل صرافی‌ها شد و با اختلاف قیمت فاحشی که وجود داشت فرد در یک روز می‌توانست درآمد قابل توجه و بدون زحمتی داشته باشد. او با اشاره به ایجاد محدودیت برای عرضه ارز برای مسافران تصریح می‌کند: این مساله هم نمی‌تواند التهابات بازار ارز را کاهش دهد. این عضو اتاق بازرگانی با بیان اینکه در گذشته هم این مسائل را تجربه کردیم، می‌گوید: بهترین راه‌حل این است که مسافران با ارائه مدارک زمانی که از گیت فرودگاه رد شدند ارز خود را از باجه ارزی بانک دریافت کنند. در اینجا یک عرضه و تقاضا صورت می‌گیرد و مسائل دلالی به وجو نخواهد نمی‌آید. رئیس‌زاده اظهار می‌کند: هرچقدر هم عرضه افزایش یابد باز هم صف دریافت ارز وجود خواهد داشت و همین صف‌ها خود باعث تقویت دلالی می‌شوند.