شادی، پیوست جدائی‌ناپذیر چهارشنبه‌سوری

چهارشنبه سوری در مازندران در سال هایی نه چندان دور سرشار از آئین های خرد و ریز ولی شفاف و سرگرم کننده و شادی آفرین بود ؛ از نیت بخت گشایی دخترکانی که با دوختن کیسه ای آن را گرفته و به درب منازل و مساجد می رفتند تا با انعام اهالی ، خرجی خرید پارچه چادری و لباس مراد ازدواجشان را تهیه کنند و تا رقم خوردن سرنوشت پسرانی که از روزنه سقف منزل دختر مورد علاقه خود رسم ' شال انگلی ' را اجرا می کردند.
در گذشته مردم مازندران از ماهها قبل گته گته کنان زمان چهارشنبه سوری و آماده شدن برای این جشن دورهمی را به یکدیگر اعلام می کردند و با غروب آخرین سه شنبه با هدف استقبال و آماده شدن برای ورود به سال جدید در هر نقطه از استان با آیین و سنت هایی همراه می شدند که برگرفته از تاریخ ، فرهنگ و خصایص مردم آن منطقه بود ، آئین هائی که با همه رنگارنگی و تفاوت ، یک وجه مشترک داشتند و آن ایجاد شادی و نشاط در ساعت های پایانی سال بود.علی حسن نژاد پژوهشگر آئین و سنت های مازندران در این باره به خبرنگار ایرنا گفت : چهارشنبه سوری جشنی است که به جز ایران در 10 کشور دیگر با آیین های نزدیک به هم برگزار می شود .وی با اشاره به اینکه چهارشنبه سوری سرآغاز و طلیعه جشن نوروزی است که با ' سیزده به در ' تمام می شود ، افزود : آنچه در رسوم و سنت های چهارشنبه سوری پیداست خوشحالی ، ابراز با هم بودن و برگزاری جشن است و از ماهها قبل مازندرانی ها آمدن این جشن را به یکدیگر خبر می دادند تا با این شادی و همدلی قبل از آغاز سال جدید خطی بر پایان زمستان سرد بکشند .این پژوهشگر با اشاره به اینکه آیین های چهارشنبه سوری در گذشته در مازندران با سورنا نوازی و آذین بستن شهر و مغازه ها همراه بود ، ادامه داد : سور چهارشنبه سوری به معنای رنگ سرخ و یا گل سرخ و علت تسمیه هم آتش افروختن است با برافروختن کپه ها در نزدیکی منازل افراد همراه بود و اهالی خانه چه زن و چه مرد برای رفع و دوری بلاها و بدی ها از روی آتش می پریدند .حسن نژاد به اعتقاد و باور مازندرانی ها بر تعداد کپه های آتش تاکید کرد و گفت : بر اساس این اعتقاد پنج ، هفت و یا 9 کپه را در این مراسم آتش می زدند و چوپانان و گاوداران یا ' گالش ' ها نیز با جمع کردن کپه های بزرگ سرشاخه های درختان که در زمستان حیوانات برگ های آنها را خورده بودند ، نگه داشته و در چهارشنبه سوری آتش می زدند .

** آئین کوزه شکنی
وی افزود : مازندرانی ها در شب چهارشنبه سوری کوزه‌های سفالی کهنه را بالای بام خانه برده و از بالا به پایین پرت می‌کردند و آن را می‌شکستند تا کوزه نویی را جایگزین ظرف سفالی پیشین خود کنند، چون بر این باور بودند که در طول سال بلاها و قضاهای بد در کوزه متراکم می‌شود که با شکستن کوزه، رفع خواهند شد .
این پژوهشگر با تاکید بر این که شادی و خوشحالی در تمامی آداب و سنت های مازندرانی ها در چهارشنبه سوری مورد نظر بود ، ادامه داد : برای خوشحال شدن کودکان ، سکه ای در کوزه گذاشته می شد تا انداختن و شکستن کوزه ، باعث خوشحالی کودکان شود.وی چهارشنبه سوری را آغاز فصل غذائی جدید در مازندران هم معرفی کرد و گفت : پخت انواع آش ها همچون 'آش چهارشنبه سوری ' بویژه در لاریجان آمل ، 'آش چهل گیاه' ترکیبی از چندین گیاه و 'آش ترش ' انجام می شد که هنوز هم ردپای این بخش از سنت چهارشنبه سوری در مازندران باقی است .حسن نژاد آش دادن به همسایه ها را با ویژگی خاص آن به عنوان سنت چهارشنبه سوری در مازندران عنوان کرد و افزود : ظرف آش بدون اینکه شسته شود به صاحبش پس داده می شود با این اعتقاد که ازاین طریق مهر و مهربانی بیشتر شود .این پژوهشگر شعر خوانی دستجمعی هنگام پریدن از روی آتش را یکی از آئین های چهارشنبه سوری در مازندران برشمرد و گفت : اشعار معمولا به زبان فارسی یا مازندرانی خوانده می شد تا مورد توجه همه قرار بگیرد مانند این اشعار که اصولا اعضای خانواده با هم می خواندند ' چهارشنبه سوری کِمبه - پارِ دستوری کِمبه - مِه زردی بوره تِه کش - تِه سِرخی مهِ کش '.

** وصله های ناجور
حسن نژاد استفاده از وسایل آتش افزای مدرن را وصله ناجور فرهنگ دانست و گفت : سابقه اتفاقات فرهنگی گذشته نشان می دهد که اینگونه رفتارها مورد قبول نبوده و به مرور پس زده می شوند .وی از آتش زدن پرندگان و چهارپایان با قیر در چهارشنبه سوری به عنوان یکی از وصله های ناجورفرهنگی در حدود 50 سال پیش نام برد و ادامه داد : این آداب تحمیلی و غلط به مرور از سوی جامعه و مردم پس زده شد .این پژوهشگر مازندران معتقد است که برخی رفتارهای پرخطر چهارشنبه سوری در زمان حاضر به مرور زمان رخت می بندند و کمرنگ می شوند و مردم با آگاهی دادن به سمت آداب و سنت های گذشته بر می گردند .وی افزود : شادی ، خوشحالی با دور همی هایش ویژگی اصلی در برگزاری آیین ها و سنت های مازندران در مناسبت های مختلف است ، اما امروز با ورود برخی کارها در مناسبت های تاریخی آن هم به بهانه شاد شدن باعث شده تا اصل و ریشه این برنامه ها مغفول بماند .

** شادی، پیوست جدائی ناپذیر چهارشنبه سوری
عباس مهدوی از فعالان رسانه ای و کارشناس در حوزه آئین و رسوم مازندران در توصیف ویژگی های رسوم مازندران از جمله چهارشنبه سوری ، شادکامی را به همراه اجرای برنامه ها در دورهمی های این برنامه از اصلی ترین فاکتور برشمرد ، شادکامی هایی که به اعتقاد او با انجام و اجرای یکسری کارهای سنتی توسط دختران و پسران جوان انجام می شد .وی افزود : تمامی نقاط کشورمان مملو از رسوم و سنت هایی برگرفته از فرهنگ و آداب همان منطقه است که خود منشا خیر و شادی بوده است.مهدوی گفت: کشورهایی در دنیا فاقد این ظرفیت ها هستند که با استفاده از شیوه و اسلوب های جدید به دنبال تزریق شادکامی و مهربانی با یکدیگر هستند اما خوشبختانه کشور ما و به تبع استان مازندران مملو از آیین ها و سنت هایی که می تواند این شادی ها را رقم بزند
این کارشناس فرهنگی غفلت از این آئین ها و سنت ها و روی آوردن به شیوه های نوین برای شادی آفرینی در جشن ها و مناسبت های تاریخی را آسیبی بر پیکره جامعه و فرهنگ دانست و اضافه کرد: این در حالی است که با استفاده از ظرفیت های بومی می توان بهتر و با کیفیت تر به مقصود برسیم .وی با اشاره به اینکه کورسوی امیدی برای احیای سنت و آیین ها در مازندران روشن شده است ، ادامه داد: وجود 71 اقامتگاه بوم گردی در استان که برگزاری برنامه های آیینی ، پخت و آماده کردن غذاهای محلی ، اجرای سبک زندگی سنتی و انجام بازی های محلی جز برنامه های آنان است را می توان از آن جمله نام برد .