نوروز باستانی یادگار کهن، طراوت امروز

مراسم نوروز باستانی که یادگار کهن نیاکان ماست هنوز هم زنده است. عمو نوروز همه ساله با طروات و شادی مهمان خانه های ما می شود و با خود شادی و خوشی و سر زندگی را به ارمغان می آورد .جهان که سبز می شود گویی دل ها را هم با خود سبز، لحظات را شاد و قلوب را به هم نزدیک می کند و همه تغییر و تحول طبیعت را در خود احساس می کنند.بوی نوروز از یک ماه به عید مانده احساس می شود. شادی در گوشه گوشه شهر موج می زند. گویی زندگی این روزها بیشتر جریان دارد، همه در تکاپو هستند تا لحظات خوب و شادی را برای خود و خانواده و دیگران رقم بزنند .نوروز همیشه یادآور خاطرات و خوب شیرین است،خاطرات خوب با هم بودن،خرید شب عید و گل و شیرینی، ماهی گلی، عیدی دادن و عیدی گرفتن ها و تازه شدن دیدارها، شاید این دیدارها فقط سالی یک بار مجال تجدید پیدا کنند .نوروز با همه مشغله ای که به خصوص در روزهای پایانی سال ایجاد می کند، شاد است،شاد،شاد ،شادی که همه ساله با وجود تمام سختی ها، گرانی ها و ترافیک و ازدحام ها بازهم دلمان می خواهد تکرار شود،تکراری از جنس خوبی ها وشادی ها.نوروز به عنوان آیینی چند هزارساله از نسل های گذشته به ما به عنوان یک میراث کهن رسیده است و ما نیز آن را به نسل های آینده منتقل می کنیم تا ایرانی با آداب و رسومش در دنیا همواره «ایرانی» شناخته شود و فرهنگ اصیل ایرانی حفظ شود.

*از نوروز چه می دانیم
نوروز نخستین روز سال خورشیدی ایرانی برابر با یکم فروردین است، جشن آغاز سال نوی ایرانی و یکی از کهن‌ترین جشن‌های به جا مانده از دوران ایران باستان است در این روز است.خاستگاه نوروز در ایران باستان است و هنوز هم مردم مناطق گوناگون فلات ایران، نوروز را جشن می‌گیرند.بهاری نوروز در ایران و افغانستان آغاز سال نو محسوب می‌شود. در برخی دیگر از کشورها مانند تاجیکستان، روسیه، قرقیزستان، قزاقستان، سوریه، عراق، گرجستان، جمهوری آذربایجان، آلبانی، چین، ترکیه، ترکمنستان، هند، پاکستان و ازبکستان تعطیل رسمی است و مردمان این مناطق جشن نوروز برپا می‌کنند.در برخی متن‌های کهن ایران از جمله شاهنامه فردوسی و تاریخ طبری، جمشید و در برخی دیگر از متن‌ها، کیومرث به عنوان پایه‌گذار نوروز معرفی شده‌ است.

*نوروز به عنوان میراث معنوی ثبت جهانی شد
مجمع عمومی سازمان ملل روز نوروز، با ریشه ایرانی را در تقویم خود جای داده است و در متن به تصویب رسیده به تاریخ ۴ اسفند ۱۳۸۸ (۲۳ فوریه ۲۰۱۰)، مجمع عمومی سازمان ملل، ۲۱ ماه مارس را ثبت کرد. جشنی با ریشه ایرانی که قدمتی بیش از ۳ هزار سال دارد. امروزه بیش از ۳۰۰میلیون نفر این روز را جشن می‌گیرند.پیش از آن در ۸ مهر ۱۳۸۸ خورشیدی، نوروز به پیشنهاد ازبکستان، توسط سازمان علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد(یونسکو) به عنوان میراث معنوی، به ثبت جهانی رسیده‌ بود و در ۷ فروردین ۱۳۸۹ نخستین دوره جشن جهانی نوروز در تهران برگزار شد و این شهر به عنوان دبیرخانه نوروز شناخته شد.مجمع عمومی سازمان ملل متحد با تصویب قطعنامه‌ای روز ۲۱ مارس برابر یا اول فروردین را در چارچوب ماده ۴۹ و تحت عنوان فرهنگ صلح به عنوان «روز جهانی نوروز» به تصویب رساند و در تقویم خود جای داد، طی این اقدام که برای نخستین‌ بار در تاریخ این سازمان صورت گرفت، نوروز ایرانی به‌ عنوان یک مناسبت بین‌المللی به رسمیت شناخته شد.نخستین بار، نوروز ۱۳۹۱ را در صحن عمومی سازمان ملل و یونسکو به میزبانی ایران جشن گرفتند، بان کی مون، دبیرکل وقت سازمان ملل نیز پیامی بدین مناسبت صادر کرد.

*مناطقی که نوروز درآن جشن گرفته می شود
منطقه‌ای که در آن جشن نوروز برگزار می‌شد، امروزه شامل چند کشور می‌شود و همچنان در این کشورها نوروز جشن گرفته می‌شود، برخی آیین‌های نوروز در این کشورها با هم متفاوتند، برای نمونه در افغانستان سفره هفت‌میوه می‌چینند؛ اما در ایران سفره هفت سین می‌اندازند، شباهت و نزدیکی آیین‌های نوروز در جمهوری آذربایجان به آیین های نوروز ایران بیش از دیگر کشورهاست.جغرافیای نوروز با نام نوروز یا مشابه آن، سراسر خاورمیانه، بالکان، قزاقستان، تاتارستان، در آسیای میانه چین غربی (ترکستان چین)، سودان، زنگبار، در آسیای کوچک سراسر قفقاز تا آستراخان و نیز آمریکای شمالی، هندوستان، پاکستان، بنگلادش، بوتان، نپال و تبت را شامل می‌شود.

*جشن های نوروزی
نوروز مجموعه‌ای از جشن‌ها و مناسبت‌ها است، جشن‌های سال نو یا جشن‌های نوروزی در ایران برنامه‌های متعددی دارد که ابتدا با چهارشنبه‌سوری شروع می‌شود، بعد از جشن چهارشنبه سوری آخرین پنجشنبه رفتن به مزار و آرامگاه تازه درگذشتگان است.سومین برنامه که بیشتر در خراسان جنوبی رایج است مراسم الفه است. این مراسم نیز در آرامگاه‌ها و قبرستان‌ها یا مساجد برگزار می‌شود و بیشتر برای تکریم و احترام به مردگان است در این مراسم شیرینی و کیک‌های محلی (قطاب-نان شیری - گعک) به همراه سبزه در سفره گذاشته می‌شود.

*نوروزخوانی
نوروزخوانی یا بهار خوانی یا نوروزی، گونه‌ای از آواز خوانی است که در گذشته در ایران رواج داشته ‌است، در حال حاضر رواج این گونه آوازخوانی بیشتر در استان‌های مازندران و گیلان است.در نوروز خوانی، افرادی که به آنها نوروزخوان گفته می‌شود، پیش از آغاز فصل بهار، به صورت دوره‌گردی به شهرها و روستاهای مختلف می‌روند و اشعاری در مدح بهار یا با ذکر مفاهیم مذهبی به صورت بداهه یا از روی حافظه می‌خوانند. این اشعار بیشتر به زبان‌های طبری و زبان گیلکی است و بیشتر به صورت ترجیع‌بند است و یک یا چند نفر همزمان آن را می خوانند.

*خانه‌تکانی
خانه‌تکانی یکی از آیین‌های نوروز است که مردم برخی مناطقی که نوروز را جشن می‌گیرند به آن پایبندند، در این آیین، تمام خانه و وسایل آن در آستانه نوروز گردگیری، شست و شو و تمیز می‌شود، این آیین در کشورهای مختلف از جمله ایران، تاجیکستان و افغانستان برگزار می‌شود.

*سفره‌های نوروزی
سفره هفت‌سین از سفره‌های نوروزی است که در ایران، جمهوری آذربایجان و برخی نقاط افغانستان رایج است، سفره‌های نوروز یکی از آیین‌های مشترک در مراسم نوروز در بین مردمی است که نوروز را جشن می‌گیرند،سفره نوروزی که امروزه در ایران به آن سفره هفت سین هم می‌گویند دارای دو نوع مواد هستند.اجناسی که جنبه نمادین و سمبولیک دارد، مانند سیر، سکه و مواد و اشیایی که جنبه خوراکی و پذیرایی دارند، مانند انواع آجیل‌ها و شیرینی‌های سنتی یا جدید.در بسیاری از نقاط ایران، جمهوری آذربایجان و برخی نقاط افغانستان، سفره هفت‌سین پهن می‌شود،در این سفره، هفت چیز قرار می‌گیرد که با حرف «س» آغاز شده باشد؛ مثل سیر، سنجد، سمنو، سیب .به هفت‌سینی که چیده می‌شود معانی خاصی نسبت داده‌اند،به عنوان مثال سیب را نماد زیبایی و تندرستی، سنجد را نماد عشق و محبت، و سکه را رزق و روزی گفته‌اند.سفره نوروز از زمان‌های کهن بوده،اما به این صورت بوده‌ است که سفره‌ای را پهن می‌کردند و در بشقاب های سفالی یا فلزی، انواع آجیل‌های خشک‌شده مانند توت خشک، برگه خشک شده زردآلو و هلو و عسل و سرشیر خشک شده، کلوچه، قطاب می‌گذاشتند، تخم مرغ رنگ‌شده از اجزای اصلی این سفره‌ها بود.در این سفره، بعضی چیزها فقط جنبه زیبایی و نمادین داشت مانند تخم مرغ و آیینه؛ ولی سایر چیزها برای خوردن و پذیرایی میهمانان ‌است و هر زمان که تمام می‌شد بلافاصله صاحبخانه ظروف را دوباره برای میهمانان جدید پر می‌کرد.

*حمام شب و عید و لباس نو
یکی از ضروریات عید نوروز لباس نو و حمام رفتن است، در قدیم مردان و زنان قبل از فرارسیدن نوروز به حمام های زنانه یا مردانه می‌رفتند و شلوغ‌ترین روزهای گرمابه‌ها، همان چند روز سال نو بود.

*سبزی پلو شب عید
در قرون گذشته بسیاری از خانواده‌ها سالی فقط یک بار می‌توانستند پلو بخورند و آن هم شب نوروز بود، شب نوروز، همه مردم یا همه پلو یا چلو خورشت می‌خوردند، از این پلو نوروزی برای فقرا، سلمانی (آرایشگر) و حمامی (مسئول آتش حمام) و برای کدخدای و روحانی (معلم سنتی) محل پیشکش می‌بردند.
اما امروزه آنچه متداول است پختن سبزی پلو با ماهی است که بیشتر مردم ترجیح می دهند که از ماهی سفید که محصول شمال ایران و دریای خزر است استفاده کنند .

*پخت سمنو
یکی از متداول‌ترین غذاهایی که به مناسبت نوروز پخته می‌شود، سمنو (سمنک، سومنک، سوملک، سمنی، سمنه) است، این غذا با استفاده از جوانه گندم تهیه می‌شود و در بیشتر کشورهایی که نوروز را جشن می‌گیرند، این غذا طبخ می‌شود. در برخی از کشورها، پختن این غذا با آیین‌های خاصی همراه‌است.
زنان و دختران در مناطق مختلف ایران، افغانستان، تاجیکستان، ترکمنستان و ازبکستان سمنو را به‌صورت دسته‌جمعی و گاه در طول شب می‌پزند و درهنگام پختن آن، سرودهای مخصوصی می‌خوانند.

*دید و بازدیدهای عید
دید و بازدید عید یا عید دیدنی یکی از سنت‌های نوروزی است که در بیشتر کشورهایی که آن را جشن می‌گیرند، متداول است، در برخی از مناطق، یاد کردن از گذشتگان و حاضر شدن بر مزار آنان در نوروز نیز رایج است، روز نوروز با بازدید و دیدار اقوام و خویشان شروع می‌شود، این سال‌ها در شهرهای کوچک رفتن به آرامگاه شهدا و بازدید از خانواده شهدا نیز رسم شده‌است.

*لباس نو و پاک نوروزی
حمام رفتن و پوشیدن پوشاک نو بخشی از ضروریات روز نوروز است که افراد حتما باید با لباس نو و پاک به دیدار اقوام و دوستان بروند.

* مسافرت های نوروزی
در ایران تعطیلات نوروز معمولا با حجم بالایی از سفرهای گردشگری همراه است، آمار این سفرها در طول سال‌های اخیر رو به رشد بوده‌ است.

*مسابقات ورزشی
برگزاری مسابقات ورزشی عمومی در معابر شهری و روستایی، یکی دیگر از آیین‌هایی است که در برخی کشورها به مناسبت نوروز برگزار می‌شود در ترکمنستان، مردان و زنان ترکمن، بازیها و سرگرمی‌های ویژه‌ای از جمله سوارکاری، کشتی، پرش برای گرفتن دستمال از بلندی و شطرنج برگزار می‌کنند. برپایی جنگ خروس و شاخ‌زنی قوچ‌ها از دیگر مراسمی است که در ترکمنستان برگزار می‌شود.
در استان‌های شمالی افغانستان نیز مسابقات بزکشی به مناسبت‌های مختلف از جمله نوروز برگزار می‌شود.

*طبیعت‌گردی در نوروز و سیزده بدر
مردم ایران در روز ۱۳ فروردین، به مکان‌های طبیعی مانند پارک‌ها، باغ‌ها، جنگل‌ها و مناطق خارج از شهر می‌روند، این مراسم سیزده‌بدر نام دارد، از کارهای رایج در این جشن، گره زدن سبزه است.

*سفرهای نوروزی
چشمه ‌سارهای زلال و بیکران دریای خزر و سواحل چشم نواز و دیدنی خلیج همیشه فارس، شب‌های پرستاره کویر،دشت های پر از شقایق، لاله و نرگس، انواع جاذبه های گردشگری تاریخی در جای جای ایران و مهمتر از همه مهمان نوازی و گشاده رویی ایرانیان ،همه بهانه هایی برای یک سفر خوب نوروزی است.در سنت ایرانیان سفر جایگاه خاصی دارد و در دستورات دینی نیز توصیه به سفر شده است.برخی ایرانیان که به قول معروف دستشان به دهانشان می رسد در بسیاری از مراحل زندگی شان به اصطلاح طعم و رنگ فرنگ را چاشنی زندگی شان کرده اند و در نوروز نیز به سفرهای خارجی می روند،ولی هنوز بسیاری از نقاط میهن ایران اسلامی ما ناشناخته است و چه حیف که ما ایرانیان خودمان این مناطق را به خوبی نمی شناسیم.هر جای ایران سرزمین چهارفصل و مهد نعمت های خدایی و تمدن های بشری سر بزنیم، زیبایی مختص به خودش را دارد و هر وجب از خاک پاک ایران به قدری زیبا ودلنشین است که ساعتها وقت می برد تا دقیق آن را ببینیم و از این همه زیبایی و شگفتی طبیعت لذت ببریم.

*حفظ آداب و آیین ها
برخی از آداب و رسوم ایرانی که از قدیم الایام در روزهای پایانی سال برای نوید و مژده و ورود به آغاز سال جدید در ایران رواج داشت،امروز کمتر در ایران اجرا می شود و شاید تنها در بخش هایی از ایران که هنوز بافت سنتی آنها حفظ شده و مردم خیلی درگیر زندگی ماشینی نشده اند ،خیلی کمرنگ شده اند.به راستی جا دارد که این آیین های کهن ایرانی – اسلامی که با خود بار معنای فرهنگی ،مذهبی و اجتماعی را به همراه دارد،بیش از پیش مورد توجه اهالی فرهنگ و میراث فرهنگی قرار گیرد و به نسل های آینده نیز منتقل شود.