استرس چه تاثیر بر اعضای بدن می‌گذارد؟

امید قاروی آهنگر، متخصص بیماری‌های داخلی فلوی فوق تخصصی غدد و متابولیسم گفت: تا به حال شده یکی از دوستان یا آشنایان را بعد از مدت‌ها ببینید و در دل خود بگویید که چقدر «شکسته» شده است؟ شاید هم برای خودتان پیش آمده باشد که پس از یک دوران سخت و پراسترس جلوی آینه رفته و متوجه تغییراتی در حالت چهره تان شده باشید. «شکستگی چهره» میان عوام به حالتی گفته می‌شود که بدن در آن بر اثر فشار روانی شدید یا استرس مداوم دچار فرسودگی و آسیب دیدگی می‌شود. البته نمی‌توان انکار کرد که استرس به میزان کم، مفید و ضروری است، اما خیلی اوقات کنترل آن از دست خارج می‌شود. در ادامه با خواندن این مطلب متوجه می‌شوید هنگام تنش‌های روانی، ارگان‌های مختلف بدن دستخوش چه تغییراتی می‌شوند؟

استرس از عمر پوست می‌کاهد و آن را پیرتر از سن واقعی نشان می‌دهد. حالت‌هایی مثل اخم کردن و فشردن چشم‌ها هنگام استرس نیز می‌تواند باعث پیدایش یا تشدید چین و چروک‌های پوستی شود. استرس همچنین بر فعالیت غدد سبابسه پوست تاثیر می‌گذارد. این غدد با ترشح چربی، سلامت و شادابی پوست را حفظ می‌کنند، اما اگر ترشح آن‌ها کمتر یا بیشتر از حد معمول باشد، فرد دچار خشکی یا جوش‌های پوستی می‌شود. استرس با ریزش مو نیز می‌تواند ارتباط مستقیم داشته باشد و مو‌ها را از چرخه رویش وارد چرخ ریزش کند. در این موارد معمولا ریزش مو مدتی بعد از بروز استرس به صورت منتشر در تمام سر اتفاق می‌افتد. البته این نوع ریزش موقت است و بعد از رفع استرس قطع می‌شود. مو‌ها نیز دوباره بعد از چند ماه رشد پیدا می‌کنند.

استرس بر ترشح هورمون‌های مختلف بدن تاثیر می‌گذارد. یکی از این هورمون ها، کورتیزول است که در بازار دارویی به صورت مصنوعی تحت عنوان «پردنیزولون» یا «کورتون» عرضه می‌شود. این هورمون قند خون، فشار خون و ضربان قلب را بالا می‌برد. همچنین باعث افزایش مو‌های زائد و اختلال در خواب می‌شود. البته بالا رفتن کورتیزول بخشی از مکانیسم دفاعی بدن است. بدن در شرایط استرس زا با بالا بردن این هورمون و ظرفیت کار قلب و ریه و قند خون به شما کمک می‌کند از این شرایط بیرون بیایید و جان خود را نجات دهید؛ بنابراین استرس در زمان لازم می‌تواند مفید باشد، اما اگر فرد به طور مداوم در استرس قرار بگیرد دچار آسیب می‌شود؛ مثل اتومبیلی که یک سره و تخته گاز از تپه بالا برود.

استرس با تحریک دستگاه عصبی سمپاتیک باعث بالا رفتن ضربان قلب و فشار خون می‌شود. این وضعیت برای افراد مبتلا به فشار خون بالا و بیماری‌های قلبی می‌تواند خطرناک باشد؛ حتی اگر فرد تحت درمان با دارو‌های فشار خون قرار گرفته باشد. خیلی اوقات سکته به واسطه استرس‌های روانی شدید اتفاق می‌افتد. درواقع، اگر عروق کرونر از قبل دچار گرفتگی و تنگی باشند با بالا رفتن ضربان و فشار خون، توانایی خونرسانی را از دست می‌دهند و فرد دچار سکته قلبی حاد می‌شود. استرس در بعضی از افراد ممکن است فشار خون کاذب یا فشار خون «روپوش سفید» نیز ایجاد کند.این نوع فشار خون معمولا در مواجهه با کادر پزشکی ایجاد می‌شود. در این شرایط، فشار خون فرد در منزل طبیعی است، اما در مطب و مقابل پزشک افزایش می‌یابد. مطالعات نشان داده اند این گروه از افراد در آینده در معرض خطر بیماری‌های قلبی- عروقی قرار می‌گیرند. استرس در بعضی افراد به صورت درد قلبی نیز تظاهر پیدا می‌کند. این افراد معمولا از دارو‌های قلبی جواب نمی‌گیرند. اما با مصرف دارو‌های ضداضطراب بهبود می‌یابند.

استرس باعث افزایش یا کاهش ترشح بعضی از هورمون‌ها در مغز و بدن می‌شود. این تغییرات در مواقع لازم می‌تواند مفید باشد. برای مثال در جلسات امتحان، استرس با کاهش ترشح ملاتونین (هورمون آرام بخش) از خواب آلودگی جلوگیری می‌کند. همچنین با افزایش هورمون کورتیزول، قند خون را افزایش می‌دهد تا مغز به اندازه کافی قند بسوزاند و کارکرد مطلوبی داشته باشد، اما اگر استرس بیش از حد یا مداوم باشد، دسترسی به اطلاعات و گروه بندی آن‌ها در مغز دچار مشکل می‌شود.به همین دلیل است که بعضی افراد در جلسه امتحان ناگهان تمام مطالب خوانده شده را فراموش می‌کنند. استرس همچنین می‌تواند باعث تشدید سردرد‌های میگرنی شود. خیلی اوقات پزشکان برای پیشگیری از حملات میگرن از دارو‌های ضداضطراب مثل «نورتریپتیلین» یا «آمی تریپتیلین» و دارو‌های ضدافسردگی استفاده می‌کنند. علاوه بر این، استرس خطر سکته مغزی را در افراد با فشار خون بالا، افزایش می‌دهد.

استرس در مواقع لازم سیستم ایمنی را فعال می‌کند و در حالت آماده باش نگه می‌دارد، اما وقتی به صورت مزمن ایجاد می‌شود، قدرت ایمنی بدن را مختل می‌کند. ضعف سیستم ایمنی خود را با بیماری‌های مختلفی نشان می‌دهد و فرد را در برابر انواع عوامل عفونی آسیب پذیر می‌کند. برای مثال خیلی اوقات افراد در استرس‌های شدید دچار تبخال می‌شوند.عامل تبخال نوعی ویروس است که در سیستم عصبی بدن بسیاری از افراد به صورت نهفته وجود دارد. سیستم ایمنی در حالت عادی این ویروس را سرکوب می‌کند و اجازه فعالیت به آن نمی‌دهد، اما وقتی دچار ضعف می‌شود، ویروس فعال می‌شود و فرد تبخال می‌زند. این موضوع در مورد سایر عوامل ویروسی، باکتریایی و قارچی نیز صدق می‌کند. به طول کلی، افرادی که در استرس مزمن هستند بیشتر دچار انواع عفونت مثل سرماخوردگی، عفونت ادراری، ریوی و... می‌شوند. علاوه بر این، بسیاری از بیماری‌های خودایمنی مثل لوپوس و ام اس وابسته به استرس هستند و بر اثر آن تشدید می‌شوند.

استرس نه تنها بسیاری از بیماری‌های گوارشی را تشدید می‌کند، بلکه می‌تواند عامل بعضی از این بیماری‌ها باشد. افراد در شرایط استرس زا معمولا دچار اختلال در هضم و جذب مواد غذایی می‌شوند. استرس حرکت روده را کند می‌کند و می‌تواند باعث یبوست یا اسهال شود. همچنین ترشح اسید معده را بالا می‌برد و باعث درد و گاهی زخم گوارشی می‌شود.استرس مزمن می‌تواند خود را به صورت بیماری گوارشی مثل نشانگاه روده تحریک پذیر نیز نشان دهد. درواقع عامل اصلی این بیماری، استرس است. در این نشانگان فرد دچار یبوست یا اسهال بی دلیل و درد طول کشنده شکم (بیش از ۳ ماه) می‌شود. کولونوسکوپی و آزمایش‌های نیز مشکلی نشان نمی‌دهند. درمان این افراد معمولا با دارو‌های ضداضطراب انجام می‌شود. یکی دیگر از آثار استرس بر دستگاه گوارش، اختلال در کارکرد کبد و کیسه صفراست. استرس می‌تواند باعث کاهش ترشح صفرا و اختلال در هضم چربی‌ها شود.

استرس در بروز و تشدید درد‌های عضلانی- اسکلتی پراکنده نقش پررنگی دارد. فیبرومیالژیا یکی از بیماری‌هایی است که کاملا به استرس و اضطراب وابسته است و باعث درد‌های پراکنده در نقاط مختلف بدن مثل زانو، کمر، گردن و... می‌شود. در معاینه افراد مبتلا به این بیماری هیچ عامل بیماری زایی یافت نمی‌شود. این افراد معمولا دچار اختلال خواب هستند و همیشه احساس خستگی می‌کنند. درمان آن‌ها نیز با کم دارو‌های ضداضطراب مثل «دولوکستین» انجام می‌شود.

استرس شدید و مزمن، ترشح غدد درون ریز را مختل می‌کند. این مساله می‌تواند باعث قطع یا بی نظمی عادت ماهانه و تغییر در میزان خونریزی عادت ماهانه شود. همچنین می‌تواند ترشح شیر مادر را کاهش دهد. استرس بر ترشحات لوزالمعده نیز تاثیر می‌گذارد و قند خون را به خصوص در بیماران دیابتی بالا می‌برد و از کنترل خارج می‌کند. یکی از عوامل خطر «گریوز» یا پرکاری تیرویید هم استرس است. علاوه بر این، استرس می‌تواند باعث افزایش تعریق در نقاط مختلف بدن مثل کف دست شود. این نوع تعریق معمولا با مصرف دارو‌های ضداضطراب کاهش پیدا می‌کند.

جریان خون در شرایط استرس زا از اراگان‌هایی مثل کبد، معده، روده و کلیه‌ها به سمت اندام‌هایی مثل قلب و ریه افزایش پیدا می‌کند. برای مثال اگر استرس به واسطه حمله یک حیوان وحشی ایجاد شده باشد، بدن برای محافظت از فرد، عروق را منقبض و جریان خون را از سایر ارگان‌ها به سمت قلب و ریه هدایت می‌کند تا کارکرد آن‌ها را افزایش دهد. این وضعیت به فرار فرد کمک می‌کند، اما اگر به صورت مزمن باشد، به ارگان‌های بدن آسیب می‌رساند.

استرس باعث افزایش ترشح هورمون‌های بالابرنده فشار خون از کلیه‌ها می‌شود. همچنین سیستم دفع ادراری را سرکوب می‌کند و باعث تنگی عروق کلیه می‌شود. در این شرایط، جریان ورودی خون به کلیه و عملکرد کلیه در تصفیه خون کاهش می‌یابد. بعضی افراد نیز به دنبال استرس دچار گرفتگی و انقباض مثانه می‌شوند. در نتیجه طی فواصل کوتاه نیاز به دفع ادرار پیدا می‌کنند.اگر از دوا و درمان جواب نمی‌گیرید..بیماری‌ها را می‌توان به دو گروه فیزیکی (سوماتیک) و فیزیکی- روانی (سایکوسوماتیک یا روان تنی) تقسیم کرد. بیماری‌های فیزیکی با روش‌های مختلف مثل آزمایش خون، سونوگرافی، سی تی اسکن و... قابل مشاهده و اندازه گیری هستند؛ مثل فشار خون، قند خون، تومورها، کیست‌ها و.... اما بیماری‌های سایکوسوماتیک به مسائل روانی وابسته هستند و نمی‌توان آن‌ها را با روش خاصی اندازه گیری یا مشاهده کرد. خیلی اوقات پیش می‌آید که افراد دچار علائم بیماری فیزیکی می‌شوند، اما آزمایش هایشان بیماری خاصی را نشان نمی‌دهد. در این شرایط فرد از درمان‌های معمولا نیز جواب نمی‌گیرد. این افراد را باید از لحاظ مشکلات روانی، افسردگی و سطح استرس و اضطراب مورد بررسی قرار داد، شاید علائم فیزیکی آن‌ها ریشه در مسائل روانی داشته باشد.