سیزده بدر؛ بهار همزیستی با محیط زیست

طبیعت زیبای بهاری در سیزدهمین روز از فروردین میزبان مردمانی است که به رسم دیرین و باستانی، موسم شکوفایی و رویش زندگی دوباره را جشن گرفته اند تا لحظه های فرح بخشی را در کنار اعضای خانواده تجربه کنند. سیزده بدر به عنوان آخرین روز از تعطیلات نوروزی، فرصتی برای پناه بردن انسان به طبیعت است تا در فصل شکوفایی و سرسبزی بهار، انسان بیش از پیش بر لزوم حفاظت از محیط زیست برای داشتن زندگی سالم بیاندیشد. روز طبیعت از آیین و سنت هایی به شمار می رود که از گذشته های دور برای ایرانیان به یادگار مانده و تداعی کننده نشاط، سرزندگی و آشتی انسان با طبیعت است. هرچه برنامه های هدفمند به منظور فرهنگ سازی و جلوگیری از تخریب زیست بوم ها در این روز بیشتر تهیه، تدوین و در دستور کار مسوولان و مردم قرار گیرد به همان نسبت می توان از آسیب هایی که در طول سال متوجه طبیعت خواهد شد، پیشگیری کرد. «اسماعیل کهرم» فعال محیط زیست و مدرس دانشگاه معتقد است افراد در سیزده بدر می بایست با رعایت حریم جنگل ها و فضاهای سبز، نقش ارزشمند خویش را در حفاظت محیط زیست ایفا کنند.

** سیزده بدر آیینی کهن و چند هزار ساله
سیزده بدر آیینی کهن و چند هزار ساله به شمار می رود که همواره در ذهن افراد یادآور نشاط، شیطنت، امید و سرزندگی های کودکی و نوجوانی است. تمام هموطنان از یادآوری خاطره های مربوط به دورهمی های خانوادگی و جمعی در دامان سرسبز طبیعت و خوشگذرانی های این روز از سال جدید خاطره های خوشی دارند. نام سیزده بدر همواره با گره زدن سبزه و سپردن آن به طبیعت، رها کردن ماهی های قرمز در رودخانه ها و دریا و دیگر مناسک و سنت های خاص این روز گره خورده است. برای حفظ و تکرار این خاطره ها و به یادگار گذاشتن برای نسل های دیگر وظیفه ای سنگین بر عهده همگان قرار دارد تا با پاسداری از این میراث منحصر به فرد، بتوان برای نسل آینده هم سیزده بدرهایی رویایی ساخت. 

**لزوم حفظ و پاسداری از طبیعت
اجزا و ارکان طبیعت مانند ارکستر موسیقی هستند که هر یک از عناصر طبیعی از جمله درختان، پرندگان، خاک، آب، گیاهان و ... موسیقی مستقل خود را می نوازند و صدای دلنشینی که در نهایت از این ارکستر شنیده می شود، همان نیاز حیاتی و ضروری محسوب می شود که از طبیعت برای انسان شکل می گیرد. طبیعت زنده است، اگر انسان از این زاویه به مساله زیست بوم ها نگاه کند بی شک احساس مسوولیت بیشتری در قبال این موجود زنده خواهد داشت. بهار همان، هنگامه بیداری طبیعت محسوب می شود. حال اگر در این طبیعت که با هماهنگی در حال انجام فعالیت خود است، کوچک ترین تخریبی از طرف انسان صورت گیرد، دیگر آوای دلنشینی از آن شنیده نخواهد شد و عملکرد طبیعت دچار اختلال خواهد شد و بیشترین آسیب آن، گریبان انسان را خواهد گرفت و امروزه نقص در عملکرد بهینه طبیعت، به دلیل دخالت انسان در چرخه های طبیعی زیست بوم اتفاق افتاده است.

**سیزده بدر و ضرورت توجه به زیست بوم
انتظار می رود افراد در سیزده بدر با رعایت حریم جنگل ها و فضاهای سبز بتوانند نقش ارزشمند خویش را در این راستا ایفا کنند تا از این تعامل دوسویه بیشترین منفعت از آن انسان شود. هر چه دخالت و صدمه انسان در این فرایند کمتر باشد، بهره مندی از مزایای این روز بیشتر خواهد بود. بنابراین چرخه طبیعی به شدت به حمایت یکایک افراد نیازمند است تا ضمن حفظ این میراث خدادادی و زندگی بخش، بتوان امانتدار خوبی برای فرزندان و آیندگان نسل های بشر بود. رها سازی هرگونه پسماند در دامان سرسبز طبیعت به عملکرد طبیعی زیست بوم ضررهای جبران ناپذیری وارد می سازد. این چرخه به مراقبت و پاکسازی نیاز دارد که وظیفه پاسداری از آن برعهده تمام هموطنان است.

**روز طبیعت، آشتی مردم با زیست بوم ها 
«زهره انواری» جامعه شناس و عضو هیات علمی دانشگاه تهران، نیز درباره روز طبیعت گفت:
هر فرهنگ از مناسک و آدابی تشکیل می شود و در فرهنگ ایرانی هم آیین ها و مراسم مختلفی وجود دارد که نزد ایرانیان از اهمیت بسیاری برخوردار است. روز طبیعت از جمله این مناسک به شمار می رود که به واسطه ارتباط ذاتی انسان با طبیعت گرامی داشته می شود. شاید بتوان گفت مراسم روز طبیعت در گذشته از عمق بیشتری برخوردار بود چرا که مردم با طبیعت انس و الفت بیشتری داشتند و فرهنگ از طبیعت الهام می گرفت و روی معماری، لباس، پوشش، رفتار و دیگر زوایای زندگی اثر داشت. امروزه به دلیل این که افراد زیادی در شهرها زندگی می کنند، همین شهرنشینی زمینه های بروز فاصله با طبیعت را رقم زده و از طرفی تکنولوژی و توسعه ارتباطات رسانه ای و مجازی و حمل ونقل این فاصله را زیادتر کرده است، چرا که احساس رفاه و تقاضای زندگی ماشینی و تمایل به مدرن شدن، برای تعداد قابل توجهی از شهروندان، مهم تر است و اینها به کمرنگ شدن ارتباط انسان با طبیعت منجر می شود. برگزاری مراسمی مانند روز طبیعت می تواند به ایجاد دوباره حس ارتباط انسان با طبیعت و بازگشت دیگر ارزش های کنار گذاشته شده، کمک کند. رفتن به طبیعت باید تداعی کننده این مساله باشد که فاصله گرفتن از جنگل، درختان و گیاهان چه مشکلاتی را به انسان تحمیل و دور شدن از طبیعت چه استرس هایی را به انسان وارد می کند. 

** تخریب محیط زیست 
زیست بوم و چالش های این حوزه، مساله ای به شمار می رود که امروزه نه تنها در ایران بلکه در سراسر جهان گریبانگیر انسان شده است.گرمای زمین، خشک شدن رودخانه ها، تالاب ها و آلودگی هوا بر اثر توسعه صنعت و تکنولوژی، زنجیره هایی به هم پیوسته هستند و نمی توان آنها را جدا از هم در نظر گرفت. برپایی سنت طبیعت گردی در روز 13 فروردین می تواند تلنگری باشد تا ضرورت حفاظت از محیط زیست را به انسان یادآوری کند، اما متاسفانه در این روزها اتفاق هایی رخ می دهد که به نوعی نادیده گرفتن حریم طبیعت و فضای سبز را به نمایش می گذارد به عنوان مثال در پایان طبیعت گردی مردم در این روز، زباله های رها شده در طبیعت، افسوس دوستداران محیط زیست را برمی انگیزد.

فعالان زیست محیطی می توانند با بهره گیری از فرصت روز طبیعت با گوشزد کردن خطرهای ناشی از رهاسازی زباله در طبیعت در این باره فرهنگ سازی کنند. همچنین این گروه های فعال می توانند با حضور در میان مردم آنها را به پاکسازی و نگهداری طبیعت تشویق کنند و با کیسه هایی که در اختیار مردم قرار می دهند در پاکسازی طبیعت گام های مفید و موثری بردارند. هرچند تاکنون اقدام های خوبی در این ارتباط انجام شده است اما این حرکت در روز طبیعت می تواند آثار مثبت تری به همراه داشته باشد چرا که برای انبوه مردم یادآور ارتباط طبیعت با انسان است و این یک پیوند دوسویه محسوب می شود. بنابراین در این روز کمپین ها فرصتی پیدا خواهند کرد تا بهتر از هر زمان دیگری پیام خود را به مردم برسانند. 

**عشق به محیط زیست؛ وجه اشتراک میان ایرانیان در روز طبیعت 
سنت سیزده بدر در میان اقوام گوناگون ایرانی تنوع بسیاری دارد و به سبک خاص برگزار می شود، اما وجه مشترک در میان تمام قومیت ها و مردم نواحی مختلف کشور، رفتن به خارج از منزل و استفاده کردن از دامان سبز طبیعت است و تمام مراسم در دل جنگل ها، بوستان ها و فضاهای سبز برپا می شود. قرار دادن سبزه روی ماشین، گره زدن سبزه و آرزوکردن، بردن تنگ ماهی و سپردن ماهی قرمز عید به رود و دریا، ورزش و تفریح، طبخ غذاهای متنوع و خوردن کاهو و سرکه از آیینی به شمار می رود که در 13 فروردین در میان مردم کشور اشتراک دارد. حتی ایرانیان خارج از کشور نیز با رفتن به دامان طبیعت این آیین را پاس می دارند. 

**آگاه سازی مردم از پیامدهای نابودی طبیعت 
مردم باید از فرصت مناسبی که روز طبیعت فراهم می آورد، بهره مند شد. انسان به دلیل فاصله ای که از طبیعت گرفته و تاثیری که زندگی مدرن به طور غیر مستقیم بر سلامت او گذاشته، آسیب های فراوانی را متحمل شده است. اگر این بی اعتنایی به همین شکل ادامه یابد و مردم ارتباط کمی با طبیعت داشته باشند از آنجا که تماس فیزیکی و قابل لمس با طبیعت ندارند، متوجه پیامدهای تدریجی این غفلت هم نمی شوند. پس این که پلاستیک یک میلیون سال طول می کشد تا به چرخه طبیعت برگردد یا قطع درختان و شاخه های آن موجب نابودی جنگل و انسان می شود و... نمی تواند آنها را تحت تاثیر قرار دهد. فرصت هایی چون روز طبیعت می تواند با ایجاد یک شکست در نوع باورهای غلط و به وجود آوردن زمینه های یادآوری، قبح استفاده از پلاستیک و وسایل آلوده کننده طبیعت را نمایان سازد و با آگاه سازی افراد، انگیزه و مسوولیت ضرورت حفاظت از طبیعت و زیست بوم را در آنها نهادینه کرد. 

**تلاش برای تولید مسوولیت های اجتماعی از حفاظت از طبیعت 
روز طبیعت به عنوان یک فرهنگ زنده کارکرد مثبتی دارد. نهادهایی چون شهرداری با حمایت از کمپین های مردمی که در زمینه دفاع از محیط زیست فعال هستند، می توانند با پشتیبانی های لازم در جهت تولید فرهنگ مناسب در این ارتباط، سهیم باشند. تهیه و توزیع بروشورهای آموزشی، توزیع کیسه های جمع آوری زباله در میان مردم، اجرای نمایش هایی در راستای ارایه راهکارهای نجات محیط زیست از نابودی، برگزاری مراسم آیینی شاد و همراه با ارایه سمبل های طبیعت که برانگیزنده احساس مردم درباره پاسداری از زیست بوم باشد، همگی می تواند تلاش های مثمر ثمر باشد تا به کاستن فاصله ایجاد شده میان مردم و طبیعت کمک کند.