آثار و بناهای تاریخی بی شک از جمله ارزشمندترین یادگارهای به جا مانده از تاریخ، فرهنگ و تمدن ایران زمین هستند و بازدید از این آثار فرصت مناسبی است برای تعمق در آن چه بر این مرز و بوم گذشته و عبرت آموزی جهت ساختن آینده ای روشن تر. با این حال گاه بازدید از بناهای تاریخی نشان از کم توجهی در حفظ و نگهداری آنها دارد. این در حالی است که از آنجا که این آثار و بناها بخش مهمی از هویت ملی و تاریخی کشور را تشکیل می دهند، باید همواره در پاسداری از آنها کوشید. کم توجهی برخی مسوولان و متولیان فرهنگی در حق بناهای تاریخی اما تاکنون به تخریب بسیاری از این یادگارهای ارزشمند منجر شده است.همین چند روز پیش بود که کاخ چهلستون اردستان معروف به «کوشک سرهنگ آباد» متعلق به دوران ناصرالدین شاه قاجار، واقع در منطقه سفلی زواره دچار آتش سوزی شد و بخشی از سازه چوبی آن از بین رفت.

اتفاقی که اگرچه گفته می شود عده ای اشرار مسبب آن بوده اند اما نشان از نبود سازوکارهای حفاظتی برای مراقبت از بناهای تاریخی دارد.این گونه اخبار اما کم نیستند. هر روز خبرهایی مبنی بر تخریب آثار باستانی، ساخت و ساز در حریم بناها ی تاریخی، حفاری در حریم حفاظت آثار تاریخی و سرقت کاشی های بناهای باستانی به گوش می رسد و در مقابل از طرف متولیان اقدامات درخوری برای حفاظت بیشتر از آثار تاریخی و برخورد با خاطیان صورت نمی پذیرد. کافی است نگاهی گذرا به رویدادهای حوزه میراث فرهنگی در یک سال گذشته بیاندازیم تا به عمق چالش های این حوزه پی ببریم.

** برخی رویدادهای تلخ در حوزه میراث فرهنگی در سالی که گذشت 
طی یک سال گذشته فعالان حوزه میراث فرهنگی همواره در خصوص رویدادهای ناگوار این حوزه هشدار دادند.حفاری بحث برانگیز شهرداری پیشین زیر چهارراه تاریخی گلوبندک تهران، بدون نظارت سازمان میراث فرهنگی یکی از موضوعاتی بود که منجر به نگرانی فعالان این حوزه شد. در سالی که گذشت همچنین تخریب خانه های تاریخی کاشان که نمایانگر معماری بی نظیر ایرانی هستند، وضعیت نامناسب نگهداری از غارهای یزد که شماری از آنها از جمله غار «نباتی» به ثبت ملی رسیده اند، مرمت ناشیانه مسجد «عبدالله خان» در بازار بزازان تهران و ویرانی خانه تاریخی «ضیایی» دزفول از بناهای ارزشمند ملی مربوط به اوایل دوره قاجاریه، از دید علاقه مندان حوزه میراث فرهنگی دور نماند و همواره مورد اعتراض آنان قرار گرفت. با این حال اتفاق های ناخوشایند در حوزه میراث فرهنگی همچنان ادامه دارد.

** عمارت مسعودیه رو به ویرانی
«عمارت مسعودیه» از جمله بناهای ارزشمندی است که این روزها رو به تخریب نهاده است و به نظر می رسد اراده محکمی برای حفاظت از این نگین ارزشمند در قلب میدان بهارستانِ تهران وجود ندارد. این عمارت که ارزشمندترین های هنر معماری ایران را در خود جای داده، با قدمتی 150 ساله و متعلق به دوره قاجار، این روزها حال و روز خوشی ندارد. عمارت مسعودیه که پیش تر متعلق به وزارت آموزش و پرورش بود، در دی ماه 1377 به ثبت ملی رسید و هم اکنون زیر نظر سازمان میراث فرهنگی است. با این حال به نظر می رسد، متولیان این سازمان تاکنون در حفظ و مرمت این بنای ارزشمند توجه لازم را به خرج نداده اند.

اگرچه هم اکنون ورود به ساختمان اصلی عمارت مسعودیه یا همان تالار آیینه ممنوع است و پنجره های آن با پلاستیک های بزرگ پوشانده شده اما از درزهای پنجره ها می توان کوهی از زباله، خاکروبه و وسایل غیر قابل مصرف که داخل ساختمان روی هم انبار شده را مشاهده کرد. از میز و صندلی های شکسته گرفته تا مقوا، موکت و در کمال تعجب تشک خوشخواب...نمای عمارت هم وضعیت چندان مناسبی ندارند. گویی در این سال ها متولیان حتی نیم نگاهی هم به این عمارت نکرده اند؛ تا جایی که ستون ها و دیوارهای عمارت مسعودیه عنقریب در حال ریزش هستند. مرمت های ناشیانه هم در این عمارت به وضوح دیده می شود.به عنوان مثال، در سر در ورودی عمارت از داخل حیاط، کاشی های مرمت شده به گونه ای اشتباه نصب شده اند که هر فرد غیر متخصص و ناآگاه از امر مرمتِ آثار تاریخی، می تواند آن را در یک نگاه تشخیص دهد. 

** مشکل از کجاست؟
«فریبا کرمانی» معاون دفتر حفظ و احیاء بناها، محوطه ها و بافت های تاریخی، در توضیح چرایی شرایط اسفناک حاکم بر برخی بناهای تاریخی کشور  می گوید: با توجه به تعدد و فراوانی آثار تاریخی در کشور که به بیش از یک میلیون اثر می رسد، حفاظت و نگهداری از این آثار موضوعی نیست که سازمان میراث فرهنگی بتواند به تنهایی از عهده آن برآید! به گفته وی، سازمان میراث فرهنگی فقط باید نقش سیاستگذار را داشته باشد و امر حفاظت از بناهای تاریخی توسط مردم و نهادهای بهره بردار انجام گیرد.کرمانی به طور مشخص در خصوص مشکل موجود در مسیر مرمت و حفاظت از عمارت مسعودیه به بیان اظهاراتی می پردازد که تا اندازه ای حاکی از بی برنامگی و نبود عزم جدی در امر حفاظت از بناهای تاریخی است. به گفته او، عمارت مسعودیه از طرف صندوق احیا و بهره برداری از بناها و اماکن تاریخی و فرهنگی وابسته به سازمان میراث، در اختیار یک شرکت بهره برداری قرار گرفته است اما گویا آن شرکت به درستی کار نکرده و سازمان میراث در حال دعوی حقوقی برای پس گرفتن عمارت مسعودیه از این شرکت سرمایه گذار است. 

** پاسکاری مشکلات میان متولیان 
با توجه به سخنان معاون دفتر حفظ و احیاء بناهای سازمان میراث فرهنگی، به نظر می رسد قرار است مشکلات موجود در حوزه حفاظت از بناهای تاریخی همچنان میان متولیان مختلف این حوزه پاسکاری شود و طبق روال چند سال گذشته آثار تاریخی باز هم قربانی دعوای میان صندوق احیای سازمان میراث فرهنگی و شرکت های بهره بردار شوند.طی سال های گذشته در موارد زیادی شاهد چالش میان صندوق احیا و شرکت های سرمایه گذار برای مرمت آثار تاریخی به ویژه شرکت «عظام» که گویا مرمت عمارت مسعودیه را نیز بر عهده داشته بوده ایم.به نظر می رسد این چالش ها همچنان ادامه دارد و عزمی جدی در میان مسوولان برای باز کردن گره های موجود در مسیر حفاظت از بناهای تاریخی وجود ندارد. حال سوال اینجاست که آیا زمان آن فرا نرسیده که متولیان حوزه میراث فرهنگی آستین های را به جد بالا بزنند و برای درمان درد آثار تاریخی کشور تدبیری بیاندیشند؟ آیا بهترنیست مسوولان و متولیان به جای انداختن تقصیر به گردن یکدیگر، برای حفاظت از آثار و گنجینه های تاریخی گرانقدر این سرزمین دلسوزانه وارد گود شوند؟ در این مسیر بی شک حوزه میراث فرهنگی به بازنگری هایی هم در زمینه بودجه های تخصیصی به این حوزه و هم در زمینه کارآمدسازی نیروهای انسانی نیازمند است.

بهار نیوز