درحالی که در بسیاری از کشورها، کتابفروشی‌ها به عنوان حلقه واسط بین ناشران و علاقه مندان کتاب در فضایی وسیع و مناسب ایجاد شده اند و خریداران می‌تواند با آرامش کامل و در محیطی ساکت کتاب مورد نظر را انتخاب، بررسی، مقایسه و حتی مطالعه کند، همین اندک کتاب فروشی های 20، 30 و 50 متری در کشور ما به دلایل متعددی از نگاه کارشناسان، درحال تعطیلی یا تبدیل شدن به اغذیه فروشی است. این روزها همزمان با برگزاری سی و یکمین نمایشگاه بین المللی کتاب این سوال مطرح است که آیا فروش را می توان از نمایشگاه کتاب حذف کرد تا محلی صرفا برای معرفی تازه های نشر باشد و مردم نیز کتاب های مورد نیاز خود را از کتاب فروشی ها تهیه کنند. فرشید رزاقی مدیر روابط عمومی انتشارات شادان در این باره می گوید: مردم خرید یکسال خود را از نمایشگاه انجام می دهند و در طول سال چندان رغبتی به خرید کتاب ندارند. 

وی افزود: ما در انتشاراتی خود شاهدیم که سفارش خرید کتاب در طول سال بسیار اندک است اما در نمایشگاه می بینیم که مردم خرید کلی خود را انجام می دهند و تا نمایشگاه بعدی کتاب، دیگر کتابی نمی خرند. این فعال حوزه نشر اظهار داشت: سرانه مطالعه در کشور ما هر سال کمتر می شود. به عنوان نمونه ما 5-6 سال پیش با خودرو نیسان برای توزیع کنندگان خود کتاب ارسال می کردیم، اما اکنون توزیع کنندگان در حد یک یا دو بسته از ما می خرند و به کتاب فروشی ها ارسال می کنند و حتی می توانم بگویم که خرید توزیع کنندگان ماهانه به اندازه حجم یک صندوق عقب خودرو کاهش یافته است. مدیر روابط عمومی انتشارات شادان با بیان اینکه فروش کتاب در طول سال بسیار کاهش یافته است، ادامه داد: من درمورد کتاب های رمان و داستان این موضوع را می گویم اما ممکن است در زمینه کتاب های درسی و دانشگاهی در طول سال خرید بیشتری انجام شود. 

مسوول غرفه نشر شبگون که از ذکر نام خود خودداری کرد نیز معتقد است با این روندی که پیش می رود دو سه سال آینده اکثر کتابفروشی ها به ویژه اجاره ای ها تعطیل می شوند کما اینکه هم اکنون نیز برخی رو به تعطیلی هستند. وی با بیان اینکه دخل و خرج در صنعت کتاب با هم همخوانی ندارد، اضافه کرد: اجاره ها به حدی بالا است که درآمد کتابفروشی ها از محل فروش کتاب، حتی هزینه آنها را نیز تامین نمی کند. این غرفه دار نمایشگاه کتاب ادامه داد: از سوی دیگر در ایام برگزاری نمایشگاه، فروش کتابفروشی ها تا 50 درصد کاهش می یابد بنابر این، اگر وضعیت به همین منوال پیش رود شرایط کتاب که به طور کل نامطلوب است، با این اوضاع بدتر هم می شود. مسوول غرفه نشر شبگون تاکید کرد: نمایشگاه کتاب باید صرفا محل نمایش کتاب باشد و نه فروش، تا بازدید کنندگان کتاب های مورد نیاز خود را از کتاب فروشی ها تهیه کنند. 

وی با اشاره به فعالیت کمپین «کتابفروشی محله خود را زنده نگه دارید»، اظهار داشت: کتاب فروشی ها کمپین خوبی راه انداخته اند و امسال نشر قطره و همچنین نشر گمان در حمایت از این کمپین و کتابفروشی ها، در نمایشگاه شرکت نکرد. به ادعای این غرفه دار، 'ناشران بیشتر به فکر منافع خود هستند تا اینکه دلشان برای کتاب بسوزد'. وی فروش کتاب در نمایشگاه را سبب آسیب به کتابفروشی ها دانست و ادامه داد: در واقع صنعت کتاب نیز آسیب می بیند زیرا وقتی کتاب به فروش نرسد ناشر هم کتابی چاپ نمی کند. کتاب اینجا فروش می رود اما در طول سال در انبارها خاک می خورد. مهدی ملک زاده مدیر اجرایی انتشارات فاطمی نیز گفت: واقعیت این است که ظرفیت کتاب فروشی های ما محدود است یعنی اگر ناشر بخواهد 500 عنوان کتاب خود را در کتابفروشی ها عرضه کند این امکان وجود ندارد. مغازه کتابفروشی فضای محدودی دارد و برخی کتاب های ناشران را به صورت گزینشی انتخاب می کند. 

ملک زاده افزود: غرفه ما در نمایشگاه کتاب 100 متر است، درحالی که یک کتاب فروشی متوسط در تهران، 30 ، 40 یا در نهایت 50 متر است و همه کتاب های ما را نمی تواند در معرض دید مردم قرار دهد. وی با اشاره به باغ کتاب و وسعت بسیار خوب این مکان، گفت: می توان در باغ کتاب تمام کتابها را به نمایش گذاشت اما این فرصت در اختیار هیچ ناشری قرار داده نمی شود، دو یا سه شرکت فضای باغ کتاب را در اختیار گرفته اند و کتابها را از ناشران کتاب می گیرند و در آنجا عرضه می کنند. مدیر اجرایی انتشارات فاطمی ادامه داد: بسیاری از کتاب فروشی ها به فروش ناشران در نمایشگاه کتاب اعتراض داشته و می گویند این اقدام ما را تضعیف می کند اما وقتی این سخن گفته می شود، آیا بسترهای مناسب در تهران و شهرستان برای عرضه کتاب ناشر در کتابفروشی ها وجود دارد؟ وی توضیح داد: یک کتاب فروشی در شهرستان که 20 متر است و می خواهد کتاب 12 هزار ناشر را عرضه کند چه کاری باید انجام دهد، در نهایت می تواند از هر ناشر یک یا دو عنوان کتاب دریافت کند، با این اوضاع، ناشر نباید در نمایشگاه کتاب شرکت کند؟ برای اینکه آن کتابفروشی در شهرستان تنها یک یا دو کتاب ما را عرضه می کند. 

ملک زاده با تاکید بر اینکه بیش از 50 درصد اقتصاد بسیاری از ناشران در نمایشگاه کتاب محقق می شود و این یک فرصت برای آنها است، اضافه کرد: وزارت ارشاد باید کتاب فروشی ها را تقویت کند به آنها امکانات و وام بلند مدت دهد تا بتوانند فضای خود را گسترش داده و به شکل بهتری بتوانند با ناشران همکاری کنند. به گفته وی، اینکه کتابفروش ها انتظار داشته باشند ناشران به نمایشگاه کتاب نروند یا فروش نداشته باشند چون به کتاب فروشی ها ضربه می زند، منطقی نیست. مدیر اجرایی انتشارات فاطمی ادامه داد: یک ناشر با 700 عنوان کتاب در سال چه کاری باید انجام دهد؟ باید با چه تعداد کتابفروشی کار کند؟ باید با هزار یا 1200 کتابفروشی کار کند درحالی که بسترهای حقوقی از جمله حساب مالی و غیره آن بسیار دشوار است، در نتیجه نمایشگاه بستر مناسبی برای ناشر جهت عرضه کتاب است. سیاوش رضایی از نشر لایتا هم گفت: من در مجموع با کتابفروشی های کوچک موافق هستم.

وی گفت: واقعیت این است که یک کتاب فروشی تمام توان خود را برای سرپا نگه داشتن کسب خود به کار می گیرد اما وقتی در طول سال یک نمایشگاه بزرگ در سطح کشور و حداقل سالی یک بار هم در شهرستان های مختلف برگزار می شود، فروش در این نمایشگاه ها ضربه جدی به کتاب فروشی های کوچک است. رضایی با بیان اینکه در این زمینه با تناقض مواجه هستیم، گفت: چند روز قبل وقتی با دوستان ناشر گفت و گو می کردیم، این موضوع مطرح شد که بهتر است قید فروش را از نمایشگاه بردارند و امیدوارم این اتفاق رخ دهد که در پی آن، از این همه ازدحام نیزکاسته می شود و به طور قطع نمایشگاه کوچکتر خواهد شد. وی توضیح داد: اگر فروش از نمایشگاه حذف شود، بخش عمده ای از ناشران 'کتاب ساز' نیز در نمایشگاه شرکت نمی کنند چون در صورت حذف فروش محصولی برای عرضه در نمایشگاه نخواهند داشت. 

مسوول غرفه لایتا یادآور شد: کتاب فروش حلقه واسط بین مخاطب و ناشر است وقتی کتابفروش آسیب ببیند این ارتباط و حلقه قطع می شود. ما حدود 14 هزار ناشر داریم و کمتر از 4 هزار کتابفروشی فعال هستند در واقع ویترین ها و جایی که من ناشر باید بتوانم کتابم را عرضه کنم تا دیده شود، هر روز در حال از بین رفتن است. رضایی ادامه داد: اینکه ناشران می گویند ما جایی برای عرضه کتاب نداریم به این دلیل است که 14 هزار ناشر، چندین برابر کتاب فروشی ها وجود دارد، اتفاقی افتاده و آن اینکه برخی ناشران به سمت کتاب سازی و تولید کمی سوق یافته اند و کسی به کیفیت توجهی نمی کند. مسوول غرفه لایتا اظهار داشت: وقتی من مجبورم برای شرکت در نمایشگاه در چهار سال گذشته حداقل 40 عنوان کتاب چاپ کرده باشم، چنین مشکلاتی نیز به همراه دارد. وی در مورد تخفیف های داده شده به خریداران در نمایشگاه گفت: معمولا ناشران 10 تا 20 درصد در نمایشگاه تخفیف می دهند اما ناشران کتاب ساز گاهی حدود 50 درصد هم تخفیف ارایه می کنند. 

رضایی ادامه داد: نمی گویم مردم خرید یکسال اما نیاز عمده خود را در نمایشگاه انجام می دهند و به همین سبب کتابفروشی ها آسیب می بینند. این فعال حوزه نشر گفت: امسال برخی ناشران پیشگام شده و به حمایت از کتاب فروشی ها در نمایشگاه شرکت نکرده اند و حتی شنیده ام انتشارات روشنگران و مطالعات زنان هم کتاب های خود را فقط به صورت نمایشی ارایه کرده و فروش ندارد. وی تصریح کرد: امیدوارم در سال های آینده قید فروش را از نمایشگاه کتاب برداریم اما نمی دانم تا چه حد این امر شدنی است؟ رضایی یادآور شد: نمایشگاه فرانکفورت به عنوان مهمترین نمایشگاه کتاب جهان، فروش ندارد و محلی برای دیدار، گفت و گو، دیده شدن و معرفی کتاب و انعقاد قرار داد های جدید در حوزه نشر است. سی و یکمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران که با شعار «نه به کتاب نخواندن» از تاریخ 12 اردیبهشت ماه در مصلای امام خمینی (ره) آغاز شده، امروز با معرفی برگزیدگان و برگزاری آیین اختتامیه به کار خود پایان می دهد. 

بهار نیوز