ایران در سه دهه گذشته تحولات چشمگیر جمعیتی را تجربه کرده است، تحولاتی که شاید متاثر از برنامه ریزی و تصمیم گیری هایی بود که جمعیت ایران را دچار تحول کرد، تحولی که باید در بستر طولانی زمان شکل می گرفت ولی در ایران خیلی سریع اتفاق افتاد.تحولات جمعیت می تواند منشا چالش های فراوانی برای دولت و کشور قلمداد شود؛ در عین حال، با برنامه ریزی صحیح و به موقع می توان از ساختار و ویژگی های موجود جمعیت برای بهبود وضعیت آینده کشور استفاده کرد.اگر چه ایران اکنون در شرایط پنجره جمعیتی (جمعیت جوان) قرار دارد و به عنوان فرصتی طلایی باید از آن استفاده شود، اما از هم اکنون باید به فکر پیری جمعیت و زمستان جمعیتی و ورود به میانسالی جمعیت بود باید سیاست های جمعیتی مشخصی داشت تا ضمن استفاده از جمعیت جوان کشور به عنوان یک پنجره و فرصت برای زمان میانسالی جمعیت برنامه ریزی مناسب انجام شود.زنان در طول دوران باروری خود باید به‎طور متوسط 2٫1 فرزند به‎دنیا آورند، باروری در ایران نیز همگام با سایر کشورها روند نزولی داشته است.

رتبه باروری ایران در بین کشورها بیانگر سرعت روند کاهشی باروری است، در سال 2014 ایران باروری کل 1،8 و رتبه 146 را در بین 224 کشور را داشت در حالی که در سال 1907 باروری کل 6،4 و رتبه آن زمان ایران 70 بود.کاهش یک باره میزان موالید از دستاوردهای دنیای مدرن است، اما شاید بتوان گفت که تغییرات اقتصادی در زندگی خانوارها مهمترین عامل تشویق به نداشتن فرزند باشد.دلایلی زیادی در کاهش جمعیت دخیل است که از آن جمله می توان به تاخیر افتادن سن ازدواج، زیاد شدن طلاق، به تعویق افتادن باروری، مسائل آموزشی و تبلیغاتی برای داشتن خانواده کوچک و رفاه بیشتر، افزایش هم خانگی در بین جوانان و گرایش مادی برای نداشتن فرزند از جمله این موارد است.می توان گفت، یکی از بحران های بسیار مهم که در سال ها و دهه های آینده، بشر را تهدید می کند، کمبود جمعیت است که می تواند زمینه ساز مشکلات اقتصادی و اجتماعی شود. تدوین سیاست های های مدرن و جامع جمعیتی و بکارگیری آنها می تواند برای مقابله با پدیده زمستان جمعیتی و کاهش پیامدهای منفی آن موثر باشد.

*به لحاظ رشد جمعیت مشکلی نداریم
محمد جلال عباسی شوازی، رئیس موسسه مطالعات جمعیتی کشور در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: در حال حاضر مشکلی به لحاظ رشد جمعیت نداریم و شاهد رشد 1.3 درصد جمعیت هستیم و به این لحاظ مشکلی نداریم. ساختار سنی جمعیت دارای تعادل و بیشتر مربوط به کسانی است که در سن فعالیت هستند، اما جمعیت زیر ۱۵ سال کاهش داشته است و جمعیت سالخورده نیز ۶ تا ۷ درصد از کل جمعیت است.وی خاطرنشان کرد: افرادی که در سن کار هستند به لحاظ ساختار سنی وضعیت مناسبی دارند که از آن با عنوان شرایط پنجره جمعیتی یاد می شود، باید بتوان از این موقعیت بهترین استفاده را کرد.استاد جمعیت شناسی دانشگاه تهران گفت: اگر بخواهیم وضعیت جمعیت را مورد بررسی قرار دهیم باید از جنبه‌های مختلف آن را مورد بررسی قرار داد و شرایط مطلوب جمعیت را با شرایط خوب مردم در برخی موارد مانند رفاه و اشتغال که در این زمینه ها نیز مشکل داریم یا برخی بیماری‌ها که در میانسالی است، بررسی کرد.رئیس انجمن جمعیت شناسی ایران ادامه داد: در بخش سلامت جمعیت، سن امید به زندگی افزایش و مرگ و میر نوزادان کاهش یافته است بنابراین با ترکیب جمعیتی متفاوتی نسبت به گذشته مواجه می شویم و به طور طبیعی به سمت جمعیت سالمندی بیشتر حرکت می کنیم.

* بیماری های قلبی و عروقی و تصادفات بالاترین علل مرگ 
عباسی شوازی خاطرنشان کرد: بیماری های قلبی و عروقی و سکته ها و همین طور تصادفات بالاترین درصد مرگ و میرها را در کشوربه خود اختصاص داده‌اند ضمن اینکه باید به افزایش امید به زندگی خوشبین باشیم، اما باید ویژگی‌های جمعیت مثل بیماری ها را بهبود ببخشیم و امید به زندگی، توام با سلامت افزایش یابد.

* حفظ سطح جانشینی مستلزم برنامه‌های حمایتی برای خانواده‌هاست
کارشناسان معتقدند یکی از شاخص های موالید میزان باروری کل است و آن به معنای تعداد فرزندانی است که با یک مادر جایگزین می شوند. اگر این تعداد فرزندانی که با یک مادر جایگزین می شوند معادل 2.1 باشد تقریبا جمعیت ثابت می ماند یعنی رشد جمعیت صفر است و اگر کمتر باشد رشد جمعیت منفی است و اگر بیشتر باشد رشد جمعیت مثبت است.رئیس موسسه مطالعات جمعیتی کشور اضافه کرد: سطح باروری کل در کشور کاهش یافته و اکنون به سطح جانشینی رسیده است و حفظ سطح جانشینی مستلزم برنامه‌های حمایتی برای خانواده‌هاست.وی با اشاره به اینکه در سال‌های اخیر رسیدن به سطح جانشین نگرانی‌هایی را ایجاد کرده بود که این سطح پایین رفته است و به 1.5 فرزند رسیده است، تصریح کرد: در اطلاعات سرشماری سال ۱۳۹۵ سطح باروری از 1.8 به ۲.۱ افزایش یافته است.وی گفت: سطح باروری نسبی بالاتر از جانشینی بود و باروری سطح جانشینی عامل مهم سیاست جمعیتی است، اما هنوز به سطح بحران نرسیده است.استاد جمعیت شناسی دانشگاه تهران در توضیح سطح باروری نسلی گفت: در فاصله ۱۰ ساله زندگی پس از ازدواج ۹۳درصد زنان فرزندان اول خود را به دنیا آورده اند. ۸۵ درصد آنها به فرزند دوم می‌رسند و ۶۰درصد آنها نیز فرزندان سوم خود را به دنیا می آورند.

* الگوی فرزندآوری به دو یا سه فرزند گرایش پیدا کرده است 
رئیس انجمن جمعیت شناسی اعلام کرد: بنابراین الگوی فرزند آوری به دو یا سه فرزند گرایش پیدا کرده است در گذشته در دهه ۵۰ و ۶۰ زنان ایرانی بیش از چهار فرزند به دنیا می‌آورند، اما در حال حاضر این الگو به سمت دو فرزند سوق پیدا کرده است.وی ادامه داد: بر اساس تحقیقات دلایلی مثل مشکلات اقتصادی و اجتماعی و همچنین شرایط مقطعی زندگی افراد، موجب می شود که فرزند کمتری متولد ‌شود.

* دولت زمینه فرزندآوری ایده‌آل را فراهم کنند
رئیس موسسه مطالعات جمعیتی کشور افزود: پیام سیاست جمعیتی این است که دولت و مراکز تصمیم گیری باید زمینه و بستر تحقق فرزندآوری ایده‌آل را که همان ۲.5 فرزند است، فراهم کنند.

* سیاست جمعیتی بودجه لازم را داشته باشد 
وی خاطرنشان کرد: سیاست جمعیتی بایستی در زمان خودش اجرا شود. بودجه لازم داشته باشد تا به اهدافش برسد.عباسی شوازی افزود: اگر سیاست‌های جمعیتی شتاب‌زده باشد و همچنین بودجه نیز نباشد و سیاست های اجرایی درحوزه های مختلف منطقی نباشد برای دستیابی به اهداف جمعیتی مشکل خواهد داشت.استاد جمعیت‌شناسی دانشگاه تهران گفت: در سیاست جمعیتی نباید انتظار دستیابی به اهداف را در زمان کم داشت. در کشورهای اروپایی که سطح باروری بالا دارند از دهه ۷۰ (میلادی) به بعد سیاست‌های افزایشی جمعیت را دنبال کردند و سیاست ارزیابی را به سمت انعطاف تغییر دادند.رئیس انجمن جمعیت شناسی ایران گفت: در مجموع سیاست جمعیتی نباید یک روزه و یک ساله باشد و مهمتر اینکه سیاست ها نباید موقت باشد و برنامه ریزی بودجه کافی داشته باشد و همچنین در عین حال برنامه‌ها از تداوم نیز برخوردار باشد. 

*سیاست جمعیتی موفق خواسته مردم را مورد توجه قرار می دهد
وی تأکید کرد: زمانی سیاست جمعیتی موفق است که هم خواسته مردم را مورد توجه قرار دهند و هم بتواند اهداف زوجین را تامین کنند، اگر این سیاست تبیین قانون باشد و مردم، دستگاه ها و دولت با هم هماهنگ نباشد به اهداف خود دست نخواهد یافت.وی با اشاره به اینکه جمعیت یک مقوله پیچیده است و باید به صورت سیستمی و نهادی به آن توجه شود، گفت: باید به عنوان مثال در افزایش باروری شرایط سیاسی، اجتماعی، بهداشتی و اقتصادی را مورد توجه خاص قرار داد.رئیس انجمن جمعیت شناسی با بیان اینکه موضوع جمعیت فقط رشد جمعیت نیست، بلکه باید به صورت همه جانبه به آن نگریسته شود، گفت: باید با برنامه ریزی درست، منطقی و مداوم شرایطی را فراهم کرد تا سیاست های ابلاغی جمعیت به اهداف از پیش تعیین شده خود، برسد. 

بهار نیوز