جنگ آب در خاورمیانه پیش بینی شده است

هومان لیاقتی در نشست تخصصی «محیط زیست؛ سیاست و صلح» که از سوی انجمن جامعه شناسی ایران برگزار شد، اظهار کرد: همه ادیان اعم از اسلام، زرتشتی، آئین بودایی و ... محیط زیست را پاس داشتند حتی در سبک زندگی سرخ پوستان آمریکایی نیز توجه و اهمیت به محیط زیست وجود دارد.وی با اشاره به کتاب الهیات در محیط زیست نوشته آیت الله سید مصطفی محقق داماد تصریح کرد: این کتاب یک کتاب تاریخ است و اجزایی در آن وجود دارد که حفظ محیط زیست را به شکل تاریخی و از نگاه ادیان نشان می‌دهد. واضح است که حتی پیش از دوره اسلامی در ایران مطالب گسترده‌ای در مورد حفظ محیط زیست وجود داشت.این عضو هیات علمی پژوهشکده علوم محیطی دانشگاه بهشتی در ادامه گفت: آنچه که برای راهبرد زندگی بشر بوده همیشه در آن محیط زیست وجود داشته است. حتی اگر عمیق‌تر نگاه کنیم متوجه می‌شویم که در کتاب مارکس به عنوان یک دیدگاه فلسفی به بی‌رویه مصرف نکردن منابع تاکید شده است.لیاقتی در ادامه اظهار کرد: زمانی که از سیاست، صلح و محیط زیست صحبت می‌کنیم در حقیقت از شرایط و موقعیتی حرف می‌زنیم که کاملا به یکدیگر وابسته هستند. اگر با نگاه جامعه شناسی به بحث اقتصاد نگاه کنیم می‌فهمیم که تقریبا تمام مناقشات ریشه اقتصادی دارند. در جنگ‌های طول تاریخ بشر کلیه برخوردها و مناقشات مسئله اقتصاد زیربنا بوده است. اقتصاد باعث زوال اجتماعی شده یا به بهبود وضعیت اجتماعی کمک کرده است.

وی با اشاره به اینکه قطعا محیط زیست هم زیرمجموعه‌ای از این تابع است، گفت: محیط زیست چیزی جز زندگی در کره مسکون نیست. در کشورهای بزرگ دنیا و حتی در بحث انتخابات و برنامه‌های احزاب کشورهای دموکراتیک اجزای محیط زیستی به شکل گسترده وجود دارد. برای مثال در انتخابات اخیر آمریکا که به پیروزی دونالد ترامپ منجر شد مسئله محیط زیست بسیار حائز اهمیت بود و حتی در ماجرای تبلیغات انتخاباتی بحث‌های محیط زیستی در می‌گرفت.مدیرعامل مرکز ملی صلح و محیط زیست ادامه داد: اولین مسائلی که باعث ایجاد مناقشات در داخل جامعه آمریکا شد، محیط زیست بود بنابراین امروز نمی‌توانیم از سیاست صحبت کنیم اما محیط زیست را کنار بگذاریم. در حال حاضر حتی رشته‌ای به اسم سیاستگذاری محیط زیست در دنیا وجود دارد و بسیاری از دانشگاه‌های دنیا این رشته را تدریس می‌کنند که مواد درسی آن مباحث مختلف از علوم اجتماعی گرفته تا علوم اقتصادی را در بر می‌گیرد.به گفته لیاقتی در بحث سیاست بین‌الملل و مذاکرات حوزه محیط زیست مهمترین موضوع صحبت‌ها است. بسیاری از مشکلات‌مان با همسایگان‌مان بر سر مسئله محیط زیست است. امروز اگر آذربایجان، ارمنستان یا ترکمنستان کارخانه‌ای احداث کنند و برای آن منابع آبی ما را ببرند قطعا باعث مناقشات محیط زیستی خواهد شد.وی افزود: ما در آینده در خلیج فارس قطعا به دلیل ایجاد جزایر مصنوعی توسط شیوخ عرب مناقشات محیط زیستی با کشورهای همسایه خواهیم داشت یا بر سر اختلافی که بر سر منابع اعم از منابع نفتی، منابع آبی، سیل و ... داریم ایجاد مناقشات طبیعی است. در حال حاضر شاهدیم که این مناقشات با کشور عراق وجود دارد.

مدیرعامل مرکز صلح و محیط زیست با اشاره به یکی از سخنرانی‌های برگزار شده در این مرکز اظهار کرد: حدود سه سال پیش رئیس انجمن دوستی اتریش و ایران در مرکز صلح محیط زیست سخنرانی داشت. او معتقد بود مشکل سوریه با کمبود منابع آب و خشکسالی شروع شده است و ترکیه در ایجاد این تنش سهم و نقش بسیاری دارد چون سد آتاتورک این وضعیت کم آبی را تشدید کرده است. این سخنران  نتیجه گیری می‌کرد که اگر دولت فعلی سوریه به موقع روی مسئله آب و خشکسالی و سدسازی ترکیه حساس می‌شد و از طریق مراجع بین‌المللی از ترکیه شکایت می‌کرد شاید در سوریه یک جنگ خانمان سوز آغاز نمی‌شد.وی با اشاره به اظهارات احمد علی کیخا - نماینده مردم زابل در مجلس شورای اسلامی - گفت: این نماینده مجلس اعتقاد دارد که مسئله تالاب هامون امروز به یک فاجعه تبدیل شده و این فاجعه را کشور افغانستان ایجاد کرده است و متاسفانه هنوز ما نتوانستیم هیچ کاری برای آن انجام دهیم. تالاب هامون یک سیستم حیات اجتماعی در پیرامون خود ایجاد کرده بود که در حال حاضر این سیستم به طور کامل منهدم شده است.
لیاقتی ادامه داد: خشک شدن تالاب هامون علاوه بر ایجاد گرد وغبار، باعث نابودی بافت اجتماعی زابل، بیکاری شدید، از بین رفتن روستاها و زندگی مردم شده است. همچنین این نماینده تاکید داشت که در مناطق سیستان و خراسان روستاها در حال از بین رفتن هستند. واضح است که مرگ روستا به معنای مرگ جامعه است.

مدیرعامل مرکز صلح و محیط زیست تاکید کرد: هامون آب دارد اما افغانستان آن را پشت سد نگه می‌دارد و بخش زیادی از این آب‌ها تبخیر می‌شود. این نوع مناقشات که ریشه آن محیط زیست است کم نیست و موضوع پنهانی هم نیست.این عضو هیات علمی دانشگاه بهشتی تاکید کرد: جنگ آب در خاورمیانه یک موضوع پیش بینی شده است اما زمانی سیاست و محیط زیست ما می‌توانند در روند صلح نقش آفرینی مثبت کند که ما محیط زیست را درک کرده باشیم و توانسته باشیم محیط زیست را در سیاست وارد کنیم.لیاقتی با تاکید بر اینکه جامعه باید تفکر خود را به تفکر اکوسیستمی تبدیل کند، تصریح کرد: در دهه ۸۰ میلادی مسئله اقتصاد محیط زیست ایجاد شد. این نوع اقتصاد تاکید دارد که اهرم‌های طبیعی چگونه می‌تواند در بهبود اقتصاد کمک رسان باشند اما امروزه در کشورهای پیشرفته دنیا از اقتصاد اکولوژیک صحبت می‌شود نه اقتصاد محیط زیست.وی ادامه داد: جهان امروز به تفکر اکوسیستمی تاکید دارد یعنی آنچه اکوسیستم به ما دیکته می‌کند آن را در فعالیت اقتصادی خود دراولویت قرار دهیم و بدون تفکر اکوسیستمی هیچ اقدام اقتصادی انجام ندهیم.لیاقتی با اشاره به اظهارنظری از مجید مخدوم - استاد پیشکسوت محیط زیست کشور- اظهار کرد: این استاد ما همیشه اعتقاد دارد که اگر هر فعالیتی در جامعه بدون ارزیابی توان اکولوژیک انجام شود محکوم به فنا خواهد بود.

یکی از پیامدهای جامعه مدرن، خشونت و سلطه بر طبیعت و محیط زیست است
 حسن امیدوار- دبیر گروه صلح انجمن جامعه‌شناسی ایران - با بیان اینکه جامعه‌شناسی صلح، زنجیره‌ای از ایده‌های علمی است که در صدد است تا با تمهیداتی در جهت کاهش خشونت و جنگ، زندگی اجتماعی را بهبود بخشد. اظهار کرد: یکی از پیامدهای جامعه مدرن، خشونت و سلطه بر طبیعت و محیط زیست است.وی با اشاره به رفتارهای غیر مسئولانه انسان‌ها با محیط زیست و احترام نگذاشتن به طبیعت و محیط زیست گفت:براساس گزارش سازمان همکاری و توسعه اقتصادی، تقریبا تمامی عوامل تشکیل دهنده محیط زیست تحت تاثیر فعالیت‌های انسانی بوده است یعنی همان طور که هابرماس بیان می‌کند: « رابطه جامعه مدرن با محیط زیست طبیعی تنها رابطه‌ای ابزاری است که چگونه می‌توانیم بهتر از آن بهره‌کشی کنیم و بر آن حاکم باشیم». گیدنز نیز از رابطه جهانی شدن و محیط زیست، نتیجه می‌گیرد که جهانی شدن پدیده‌ای چند وجهی است و محیط زیست یکی از حوزه‌های مهم در فرآیند جهانی شدن است.دبیر گروه صلح انجمن جامعه‌شناسی ایران ادامه داد: اگرچه در اوایل قرن ۲۰ موضوع صلح و امنیت تنها معطوف به مخاطرات و تهدیدات نظامی بود اما به‌تدریج موضوعات جدیدی نیز به دستور کار حوزه صلح و امنیت اضافه شده و اثرات آنها بر صلح مورد توجه قرار گرفته است.

به گفته امیدوار، یکی از این موضوعات، توجه به نقش و اهمیت محیط زیست است، یعنی چگونگی وضعیت محیط زیست به عنوان یک امر اجتماعی که می‌تواند زمینه را برای منازعه و یا استقرار صلح فراهم آورد. از این منظر محیط زیست به همه محیط‌هایی که در آنها زندگی جریان دارد، گفته می شود. مجموعه‌ای از عوامل فیزیکی خارجی و موجودات زنده که با هم در کنش متقابل هستند. در حالی که محیط زیست در قرن ۲۱به عنوان یکی از هشت هدف توسعه هزاره و یکی از سه پایه توسعه پایدار شناخته می‌شود.وی با بیان اینکه ما شاهد افزایش پرشتاب آسیب‌های زیست محیطی در همه بخش‌های کشور هستیم، تاکید کرد: متاسفانه شاهد تمرکز همگنی برای حفاظت از محیط زیست در کشورمان نیستم. در صورتی که انتظار این بود که با توجه به سابقه تاریخی و تمدنی کشورمان، فلسفه و نگاه محیط زیستی متفاوت از آنچه بر جهان حاکم است ارائه می‌کردیم چون دین زرتشت توجه محوری به محیط زیست دارد که تاثیرات آن در هنر ومعماری سبز به چشم می‌خورد.دبیر گروه صلح انجمن جامعه‌شناسی افزود: درباره وسواس و توجه ایرانیان زرتشتی در پاک نگهداشتن آب، خاک و هوا و آتش تاریخ‌نویسان یونانی چون هرودت و گزنفون نیز چنین نوشته‌اند که ایرانیان هیچ چیز آلوده و کثیفی را در آب نمی‌ریزند و در پاک نگه داشتن خاک و زمین مراقبت می‌کنند ودر آیین ایرانیان آسیب به درختان و حیوانات گناه محسوب می‌شود. در دین زرتشت، هر آنچه که داده خداست، پاک و دوست داشتنی است همچنین فرشتگانی به عنوان پاسبانان برای حفاظت از چهار عنصر بنیادی جهان گمارده شده‌اند.

امیدوار اضافه کرد: در آین زرتشتی آناهیتا پاسبان آب، آبان پاسبان آتش، زامیاد پاسبان زمین و خاک  و ویرو پاسبان باد و هوا بوده است اما متاسفانه امروز کشور ما با مسائل، بحران‌ها و تنش‌های مخرب و ترسناکی در حوزه چهار عنصر یا جوهر بنیادی جهان مواجه شده است.وی در ادامه با اشاره به نبود عدالت زیست محیطی اظهار کرد: تنش‌های آبی، خشکسالی، کاهش بیش از صد متری آب‌های زیر زمینی، آلودگی‌های آب، نابودی تالاب‌ها (زیست‌بوم‌هایی که دارای کارکرد تعدیل آب و هوا، تصفیه آب، حفظ تنوع زیستی، صیادی و... هستند) از جمله این تخریب‌ها است همچنین در حوزه هوا شاهد بحران آلودگی‌های هوا، مسئله گرد و غبار، گازهای گلخانه‌ای و شیمیایی، گرمایش زمین و... هستیم.دبیر گروه صلح انجمن جامعه‌شناسی افزود: در حوزه خاک با مشکلاتی مثل فرسایش، جنگل‌زدایی، بیابان‌زایی، چرایی بیش از حد دام ، صادرات خاک، فرو نشست دشت‌ها و فروچاله‌ها مواجه هستیم.امیدوار تاکید کرد: در رابطه با نقش ادیان آسمانی بر محیط زیست، آرنولد توین‌ بی و لین وایت معتقد به نقش منفی ادیان توحیدی در این بحران هستند. سه دین اسلام ، مسیحیت و یهودیت مسئولیت بیشتری نسبت به صدمه به محیط زیست برای سلطه به طبیعت دارند. در نتایج مطالعات آنان تفاوتی معنادار بین کشورهای مسلمان و غیر مسلمان به لحاظ اهمیت بع محیط زیست و رشد اقتصادی وجود دارد. متاسفانه یافته‌های پژوهش‌ها نشان داده است که برخلاف غیر مسلمانان برای اکثر مسلمانان رشد اقتصادی و کار آفرینی بیشتر از حفظ محیط زیست اهمیت دارد.

وضعیت محیط زیست در سطح جهان بحرانی است
خلیل میرزایی - مدیر گروه انجمن جامعه شناسی ایران -  با تاکید بر اینکه به‌طور قطع وضعیت محیط زیست در سطح جهان بحرانی است، گفت: تلاش‌های سازمان‌های بین‌المللی هم موید همین موضوع است اما واضح است که این وضعیت در ایران فرابحرانی است. بر اساس پیش بینی‌های انجام شده  طی ۵۰ سال آینده وضعیت محیطی ایران مثل صحرای آفریقا خواهد بود.میرزایی با اشاره به اینکه در حال حاضر جنگ آب در ایران شروع شده است، تصریح کرد: جنگ میان مردم اصفهان و یزد بر سر مسئله‌ آب، بحران تالاب هامون در سیستان و بلوچستان، وضعیت آب تهران،‌ شرایط نامناسب پوشش خاک نمونه‌هایی از بحران‌های محیط زیستی کشور است. در نتیجه چنین شرایطی است که محیط زیست به دلیل حمله انسان‌ها به آن به قاتل انسان‌ها تبدیل شده است.وی با اشاره به وقوع سیلاب‌های شدید در ماه‌های اخیر گفت: دلیل این وضعیت عملکرد ناصواب ما در حوزه محیط زیست است و خاک را در برابر عوامل بیرونی بی دفاع کرده‌ایم. این وضعیت منجر به وقوع سیلاب شده است. افزون بر اینها هر ساله شاهد نشست زمین در تهران هستیم که به دلیل استخراج آب مضاعف در این استان است. این وضعیت در بسیاری از شهرها و روستاها و حتی مناطق کویری نیز وجود دارد.

میرزایی با بیان اینکه حمله به جنگل‌ها و کوه‌ها را شروع کرده‌ایم،اظهارکرد: کوه‌هایی که در دوره دوم و سوم زمین شناسی مانع تبدیل زمین به بیابان شد در شرایط حاضر در ایران تبدیل به بیابان می‌شود بنابراین ما با بحران و جنگ محیط زیستی مواجه هستیم.مدیر گروه انجمن جامعه شناسی ایران افزود: اگر صلح را به معنای یک زندگی مسالمت آمیز، بی دغدغه و عاری از آسیب فرض کنیم متوجه می‌شویم که در حوزه محیط زیست و سیاست دغدغه‌های بنیادینی وجود دارد و در این حوزه‌ها احساس آسیب می‌کنیم و اگر این وضعیت ادامه یابد در آستانه جنگ پایدار خواهیم بود.وی با بیان اینکه در پس این رخدادها می‌توان دو فراساخت یا ابربنیاد را مشاهده کرد، گفت: این دو فراساخت ایدئولوژی و قدرت و ثروت هستند. در حوزه ایدئولوژیک می‌توانیم دو دیدگاه بنیادی داشته باشیم که در برخورد ما با محیط زیست تعیین کننده باشد. اولین دیدگاه آن است که زمین از آن خدا و نمایندگان او است. این دیدگاه و پشتوانه آن اشاره دارد که خدا از حق خود می‌گذرد بنابراین این مسیر را فراهم می‌کند که بتوانیم زمین را نابود کنیم.

مدیر گروه انجمن جامعه شناسی ایران با اشاره به دیدگاه دوم ایدئولوژی در برخورد با محیط زیست اظهار کرد: دیدگاه دوم اشاره دارد که زمین از آن ساکنان آن است بنابراین باید همه ساکنان از زمین سود ببرند. در این شرایط یورش به زمین یورش به محیط زیست و به منزله یورش به ساکنان آن است و قطعا این گناه نابخشودنی است چون خداوند خود تاکید دارد که من از حق الناس نمی‌گذرم بنابراین اگر این دیدگاه بنیان تئوریک قوی داشته باشد کمتر کسی به خود جرأت می‌دهد که به محیط زیست حمله کند.وی تاکید کرد: بر اساس همین دیدگاه ساکنان زمین با وضع قوانین از حقوق خود دفاع خواهند کرد. شرایط کنونی نشان می‌دهد که به عنوان ملت ایران این قدرت را نداریم که از محیط زیست خود به عنوان حق مسلم خویش دفاع کنیم.وی در ادامه با اشاره به دومین فراساخت یا ابربنیاد تخریب حوزه محیط زیست اظهار کرد: در مورد عامل قدرت و ثروت باید تاکید کنم که برای تشریح این عامل کافی است نقش قدرت و ثروت را در تخریب محیط زیست جست و جو کنیم و به این منظور می‌توانیم به وضعیت آلودگی هوای تهران نگاهی بیندازیم. همه می‌دانند که بیش از ۸۰ درصد آلودگی هوای تهران مربوط به وسایل نقلیه است.

میرزایی در ادامه گفت: اگر تهران را با استانبول مقایسه کنیم متوجه می‌شویم که تهران چندین برابر استانبول آلوده است چون در شهر استانبول خودروهای روز با استانداردهای بالا در حال تردد هستند اما در خیابان‌های تهران محصولات ایران خودرو و سایپا که به نوعی قاتل محسوب می‌شوند فعالیت می‌کنند. سوال اصلی آن است که چرا حاکمیت جلوی تردد این قاتلان را نمی‌گیرد مگر نه اینکه سالانه بیش از چندین هزار نفر به علت آلودگی در ایران و تهران کشته می‌شوند.مدیر گروه انجمن جامعه شناسی ایران افزود: در حال حاضر بخشی از آلاینده‌های زیست محیطی ایران از کشورهای همسایه وارد می‌شود. سوال این است که ما چه مناسباتی با کشورهای همسایه خود در حل معضلات زیست محیطی داشته‌ایم.میرزایی تاکید کرد: حتی در عراق که ادعا می‌کنیم در آنجا حضور داریم و بخش عمده آن در دست ماست می‌بینیم که گرد و غبارهای نشأت گرفته از این کشور استان‌های جنوب کشور ما را در بر می‌گیرد. پرسش اصلی آن است که چرا نتوانسته‌ایم این گرد و غبارها را کنترل کنیم؟  مشکل گرد و غبار در مورد افغانستان هم وجود دارد.وی در پایان گفت: اگر وضعیت نابهنجار محیط زیستی ادامه یابد درگیر یک بحران سیاسی مضاعف خواهیم شد.