اهدافی بلندپروازانه برای "سلامت" ایرانیان

دکتر امیرحسین تکیان با بیان اینکه بیماری‌های غیرواگیر بار اصلی بیماری‌ها و عوامل منجر به مرگ‌ومیر بویژه مرگ‌ومیرهای زودرس بین ۳۰ تا ۷۰ سال را نه‌تنها در ایران، بلکه در تمام دنیا به خود اختصاص می‌دهند، گفت: باید توجه کرد که از نظر علمی، توسعه‌ای و اقتصادی، مرگ‌زودرس مساله‌ای مهم است؛ چراکه افراد در این سنین افراد مولدی هستند که جامعه برایشان هزینه کرده است، اما به‌واسطه بیماری‌های غیرواگیر در اوج باردهی و تولید از بین می‌روند.

طبقه‌بندی ۴×۴ برای بیماری‌های غیرواگیر
وی با اشاره به طبقه‌بندی چهار در چهار سازمان جهانی بهداشت در رابطه با بیماری‌های غیرواگیر، ادامه داد: این طبقه‌بندی به این معنا است که چهار بیماری اصلی غیرواگیر هستند که توسط چهار عامل خطر اصلی ایجاد می‌شوند. این چهار بیماری به ترتیب شیوع شامل بیماری‌های قلبی-عروقی، سرطان‌ها، بیماری‌های مزمن تنفسی و دیابت هستند.

سهم ۸۰ درصدی بیماری‌های غیرواگیر در مرگ زودرس ایرانی‌ها
عضو کمیته ملی پیشگیری و کنترل بیماری‌های غیرواگیر با بیان اینکه در کشور ما به طور کلی ۷۶ تا ۸۰ درصد یعنی سه‌چهارم مرگ‌ومیرهای زودرس به علت بیماری‌های غیرواگیر اتفاق می‌افتد، گفت: از این میزان ۴۶ درصد به واسطه بیماری‌های قلبی-عروقی است. یعنی نیمی از این ۷۶ درصد مرگ به دلیل بیماری‌های قلبی-عروقی اتفاق می‌افتند و در رده بعدی سرطان‌ها هستند که حدود ۱۳ درصد علل مرگ‌ومیر زودرس را تشکیل می‌دهند. بعد از آن بیماری‌های مزمن تنفسی و به طور خاص آسم قرار دارد که هشت درصد مرگ‌های زودرس در کشور را به خود اختصاص داده و دیابت هم ۱.۵ تا دو درصد در بروز مرگ‌های زودرس در ایران موثر است.

ارتباط چاقی با ۳۰ درصد از سرطان‌ها
تکیان با اشاره به چهار ریسک‌فاکتور یا عامل خطر بیماری‌های غیرواگیر، اظهار کرد: این عوامل شامل رژیم غذایی و سبک زندگی ناسالم، مصرف دخانیات، مصرف الکل و فعالیت فیزیکی و بدنی ناکافی است. علت اینکه سازمان جهانی بهداشت تاکید ویژه‌ای بر این چهار عامل می‌کند این است که اگر هر یک از این چهار عامل خطر کنترل شوند، می‌توانند بر تمام چهار گروه بیماری‌ها تاثیر کاهشی بگذارند. به عنوان مثال اگر فردی وزنش را در اثر مصرف مواد غذایی مناسب کاهش دهد، می‌تواند هم از بروز بیماری‌های قلبی-عروقی پیشگیری کند، هم منجر به کاهش دیابت شود و هم از خطر بروز سرطان‌ها بکاهد. باید توجه کرد که چاقی و افزایش وزن بدن با ۳۰ درصد از سرطان‌ها در ارتباط است.عضو کمیته ملی پیشگیری و کنترل بیماری‌های غیرواگیر ادامه داد: فرض کنید کاهش مصرف سیگار منجر به کاهش بیماری‌های قلبی - عروقی، بیماری‌های مزمن تنفسی، کاهش بروز سرطان‌های مرتبط با سیگار و... می‌شود. باید توجه کرد که تا ۱۰ سال گذشته توجه چندانی به بحث بیماری‌های غیرواگیر حتی در سطح بین‌المللی و جهانی هم وجود نداشت و ساختار سازمان جهانی بهداشت هم برای مبارزه با بیماری‌های واگیر و عفونی طراحی شده بود. بر همین اساس بیشترین منابع را برای این بیماری‌ها در اختیار می‌گذاشتند.

وی گفت: خوشبختانه  ایران یکی از بهترین و گسترده‌ترین شبکه‌های بهداشتی را برای ارائه مراقبت‌های بهداشتی اولیه در اختیار دارد که در حال حاضر با تشکیل مرکز خدمات جامع و پایگاههای سلامت در شهرها و روستاهای  سراسر کشور تقویت هم شده است. در گذشته بهورزانی که در این مراکز ارائه خدمت می‌کردند، آموزش مناسب مبنی برتشخیص زودرس بیماری‌های غیرواگیر ندیده بودند و اصولا دستورالعمل و برنامه مناسبی نیز در این زمینه وجود نداشت تا بتوان در راستای کاهش آسیب و مرگ و میر ناشی از این بیماری‌ها گام برداشت.تکیان با تاکید بر قابل پیشگیری بودن بیماری‌های غیرواگیر، گفت: بر این اساس می‌توانیم از وقوع عمده ۷۶ درصد مرگ‌های زودرس که به دلیل بیماری‌های غیرواگیر رخ می‌دهد، پیشگیری کنیم، آن هم با یک سبک زندگی سالم، اما متاسفانه در گذشته به پزشکان و بهورزان‌مان در این زمینه آموزش نداده بودیم و برنامه عملیاتی هم در این زمینه نداشتیم تا به صورت فعال کاری کنیم که اگر شهروندی عامل خطر بیماری‌های غیرواگیر را داشت، آن را کنترل و فرد را درمان کنیم.

قطعنامه‌ سیاسی-جهانی برای پیشگیری و مبارزه بابیماری‌های غیرواگیر
وی ادامه داد: به تدریج دنیا و سازمان جهانی بهداشت متوجه اهمیت موضوع بیماری‌های غیرواگیر و سهم عمده آنها در ناتوانی و مرگ و میر مردم شدند که متاسفانه عزم سیاسی کافی و برنامه عمل مناسب برای پیشگیری از آنها وجود نداشت. بر این اساس در سال ۲۰۱۱ میلادی مصادف با سال۱۳۹۰ خورشیدی سازمان ملل متحد در حضور سران کشورها قطعنامه سیاسی و جهانی پیشگیری و مبارزه با بیماری‌های غیرواگیر را تصویب کرد. بر اساس این قطعنامه کشورهای مختلف و بویژه سازمان‌های بین‌المللی و جهانی از جمله سازمان جهانی بهداشت موظف شدند که چارچوبی را فراهم کنند تا نظام سلامت به گونه‌ای تقویت شود تا پیشگیری و مبارزه با بیماری‌های غیرواگیر  به عزمی سیاسی و ملی تبدیل شود.

افق ۱۴۰۹ برای کاهش مرگ‌های زودرس در جهان
تکیان افزود: بر همین اساس جلسات متعددی تشکیل شد و در سال ۲۰۱۵ که سازمان ملل متحد اهداف توسعه پایدار را تصویب کرد، پیشگیری و مبارزه با بیماری‌های غیرواگیر به عنوان یکی از اهداف مرتبط با سلامت اهداف توسعه پایدار مصوب و مقرر شد تا سال ۱۴۰۹ که پایان این برنامه است، یک‌سوم مرگ‌ومیرهای مرتبط با این بیماری‌ها در سراسر جهان کاهش یابد. طبق این برنامه‌ریزی در ایران باید آمار ۷۶ درصدی مرگ‌های زودرس ناشی از بیماری‌های غیرواگیر را به حدود ۵۰ درصد برسانیم. برای همین هم در کشور ما نسبت به این موضوع برنامه جدی آغاز شده است و از سال ۱۳۹۴ و متعاقب ابلاغ برنامه ملی توسط رییس جمهور، کمیته ملی پیشگیری و مبارزه با بیماری‌های غیرواگیر به ریاست وزیر بهداشت و با عضویت تعدادی از افراد حقوقی و حقیقی مانند معاونین وزارت بهداشت و... ایجاد شده که هم اکنون نیز به فعالیت خود ادامه می‌دهد.

اهدافی بلندپروازانه برای سلامت ایرانیان
حرکت نگران‌کننده اعتیاد در کشور به سمت مواد روان‌گردان
وی ادامه داد: این کمیته، برنامه ملی پیشگیری و مبارزه با بیماری‌های غیرواگیر را برای کشور طراحی کرد که برخی اهدافش با اهداف سازمان جهانی بهداشت مشترک است، اما برخی اهداف بومی را هم به خود اختصاص داده است. به عنوان مثال ما در کشور هدفی داریم مبنی بر اینکه میزان مصرف اسیدهای چرب اشباع‌ شده که برای چاقی و بیماری‌های قلبی-عروقی مضرند، تا سال ۲۰۲۰ یعنی تا دو سال آینده به صفر برسانیم که هدف بسیار بلندپروازانه‌ای است. یکی دیگر از اهداف‌مان توجه به بیماری‌های روانی و مسائل ناشی از اعتیاد در برنامه ملی است. در این زمینه آمارهای متفاوتی هم وجود دارد و البته باید توجه کرد که واژه معتاد طیف‌های مختلفی را دارد؛ از یک طرف معتادانی داریم که به مواد سنتی افیونی معتادند، اما عده‌ای هم از مواد روان‌گردان استفاده می‌کنند که اولا بازگشت‌ناپذیرند و خطرات شدیدتری را برای افراد به دنبال دارد و ثانیا مصرف آنها در جوان‌ترها شایع‌تر است که خبری نگران‌کننده است.

اجرای «ایراپن» در ۴ شهر کشور
وی با بیان اینکه برای همه این موارد برنامه‌ای در شورای‌عالی سلامت و امنیت غذایی به ریاست معاون اول رییس جمهور تصویب و بعد از تصویب در این شورا در دوم اسفند ماه ۱۳۹۴ توسط رییس جمهور به عنوان مصوبه شورای‌عالی سلامت و امنیت غذایی ابلاغ شد، گفت: بعد از آن هم وزارت بهداشت اقداماتی را که در این حوزه آغاز شده بود، ادامه داد. در عین حال وزارت بهداشت برنامه‌"پِن" سازمان جهانی بهداشت را بومی‌سازی و عنوان «ایراپن» را برای آن انتخاب کرد و در چهار شهر کشور شامل شهررضای استان اصفهان، نقده استان آذربایجان غربی، بافت استان کرمان و مراغه آذربایجان شرقی به صورت پایلوت اجرا کرد.تکیان افزود: در قالب این برنامه اقدامات زیادی در حال انجام است. به عنوان مثال برای افراد مستعد بیماری های قلبی-عروقی سنجش عوامل‌خطر انجام می‌شود. یعنی از فرد شرح‌حال گرفته، قد، ‌وزن، فشار خون و... را اندازه‌گیری کرده و از طریق نرم‌افزار محاسبه می‌شود که چقدر ریسک دارد که این فرد در آینده با بیماری قلبی-عروقی مواجه شود و سپس مداخلاتی برای فرد تعیین می‌شود تا بهورز و پزشکی که در این زمینه آموزش دیده‌اند، وضعیت فرد را پیگیری کرده و به او آموزش، امکانات، دارو و... ارائه دهند.

آموزش به بهورزان برای غربالگری ۳ سرطان
عضو کمیته ملی پیشگیری و کنترل بیماری‌های غیرواگیر با بیان اینکه برنامههای مناسب به روز آموزشی برای بهورزان تهیه و اجرا شده است تا درباره سرطان پستان، سرطان‌های گوارشی و دهانه رحم تشخیص زودرس داده و غربالگری کنند، ادامه داد: با تست‌های ارزان در سطح خانه‌های بهداشت و پایگاه‌های سلامت، غربالگری از افراد در معرض خطر انجام میشود و در صورت لزوم به سطوح بالاتر ارجاع داده میشود. از جمله اقدامات موثر ایراپن این است که با توجه به اینکه بیشتر مشکلات مرتبط با بیماری‌های غیرواگیر به دلیل سبک زندگی است، .وزارت بهداشت هزاران نفر کارشناس تغذیه و همین طور سلامت روان در سطح مراکز و پایگاه‌های بهداشتی در سراسر کشور مستقر ساخته است تا خدمات لازم در زمینه تغذیه، آموزش‌های جامعه‌محور و... را به شهروندان ارائه دهند.وی افزود: اخیرا هم در راستای توسعه این برنامه به دانشگاه‌های علوم پزشکی سراسر کشور اجازه داده شد بر اساس مقتضیات خود برنامه ایراپن را درشهرستان‌های تابعه خود اجرا کنند و می‌توان گفت در حال حاضر استانی وجود ندارد که این برنامه را اجرا نکند. امیدواریم به تدریج این برنامه در تمام کشور گسترش یابد. نکته مهم آن است که همانطور که از شواهد برمی‌آید علت اصلی شیوع و مرگ و میر قابل توجه ناشی از بیماری‌های غیرواگیر آن است که اکثر ما ایرانی‌ها متاسفانه فعالیت فیزیکی کافی انجام نمی‌دهیم و به همین دلیل چاق شده‌ایم و در برخی استان‌های کشور میزان چاقی به ۵۰ درصد جمعیت هم می‌رسد و این بسیار آمار وحشتناکی است.وی ادامه داد: متاسفانه میزان چاقی در زنان بیش از مردان است. برخی هموطنان ما سیگار و دخانیات زیاد مصرف می‌کنند؛ هرچند که به طور متوسط میزان مصرف دخانیات‌ در کشورمان از بسیاری کشورهای منطقه بیشتر نیست.بنابراین برای مبارزه با این بیماری‌ها باید سبک زندگی‌مان را تغییر دهیم تا بتوانیم از بروز بیماری‌های غیرواگیر پیشگیری کنیم که البته راه درازی هم در پیش داریم، اما همه باید دست به دست هم دهیم تا با سرمایه‌گذاری در مدارس و مهدکودک‌ها و ... بتوانیم اقدامات‌مان را پیش بریم.

۲ میلیون سفیر سلامت در مدارس کشور
عضو کمیته ملی پیشگیری و کنترل بیماری‌های غیرواگیر ادامه داد: در حال حاضر اقداماتی در این حوزه آغاز شده است. به عنوان مثال در حال حاضر در مدارس سراسر کشور صدها هزار سفیر سلامت داریم که دانش‌آموزانی هستند که در مدارس آموزش‌های مرتبط با سلامتی می‌بینند و این آموزش‌ها را به پدر و مادر و اطرافیان انتقال می‌دهند. امیدواریم با این اقدامات به‌جایی برسیم که بتوانیم این ریسک‌فاکتورها را کاهش دهیم. خبر خوش هم این است که اگر این ریسک‌فاکتورها کاهش یابند در مبارزه و پیشگیری از بیماری‌های غیرواگیر موثر هستند.