انگار می‌خواهند کرمان را هم مانند تهران آفت‌زده کنند، مال‌های تجاری به بهانه‌ی توسعه‌ی شهری این‌روزها در هر کوچه، پس کوچه قد کشیده‌اند و به جان بافت تاریخی کرمان افتاده‌اند؛ اقدامی که به مرور به کرمان هم راه یافته، شهری که روزگاری پایتخت چهار دوره تاریخیِ "قراختائیان"، "آل بویه"، "آل مظفر" و "زندیه" بوده است، حالا هم فکر توسعه شهری نه تنها با ساخت سیتی‌سنترها و مجتمع‌های بزرگ‌ تجاری بلکه آپارتمان‌های چند طبقه و احداث خیابان‌ها در این شهر خودنمایی می‌کند و به مرور آن را تکه پاره کرده است.اگر نقشه هوایی شهر کرمان در سال‌های گذشته و امروز را با یکدیگر مقایسه کنید، به تفاوت‌های زیادی بین آن دو نقشه برخورد می‌کنید، نقشه‌ای که امروزه کمتر اثری از تاریخ و بافت تاریخی در کرمان، در ان به چشم می‌آید.اگر از کنار پروژه‌هایی که در طول سال‌های گذشته برای توسعه‌ی کرمان مطرح شده‌اند و بدون هیچ توجهی به تاریخ، بی کم و کاست جلو رفته‌اند بگذریم اما هستند هنوز پروژه‌های زیادی که به مرور و بدون هیچ اعتراضی شاید در قالب طرح‌های زیرزمینی در حال اجرایی شدن‌اند و حتی هیچ صدای رسانه‌ای نسبت به آن‌ها بلند نشده است.

معجزه برای بافت تاریخی کرمان معنا دارد؟
امید ابراهیمی،‌ دوستدار و فعال میراث فرهنگی استان کرمان اما وضعیتِ امروزی مالِ تجاری در حال ساخت در بافت تاریخی کرمان و درست روی بافت این شهر را آن‌قدر  نامناسب می‌داند که معتقد است؛ فقط یک معجزه می‌تواند بافت تاریخی و میدان ارگ و مجموعه‌ی گنجعلی‌خان کرمان را از آن وضعیت نجات دهد.وی تاکید می‌کند: تیشه به ریشه زدن یعنی روی محله‌ی ۴۰۰ ساله "گودال خشت‌مال‌ها" و در یک متری چندین کاروانسرا، تیمچه ثبت ملی شده و بازار بزرگ کرمان که می‌توانند با معماری منحصر به فرد دوره‌های تیموری، صفوی، قاجار و پهلوی، ثبت جهانی شوند، سیتی‌سنتری بسازیم که در عرصه، حریم فنی، منظری، کیفی و حتی ارتفاعی که همیشه مسئولان از آن صحبت می‌کنند، قرار گرفته است.او بروز این اتفاق را در عین ناباروری همراه با سکوتِ سازمان میراث فرهنگی و البته با مجوز میراث فرهنگی استان کرمان می‌داند و می‌گوید: از چند سالِ گذشته با پایان گودبرداری‌ها و نصبِ ستون‌های فلزی، این مال تجاری به کمتر از یک متری "کاروانسرای تاریخی کوزه‌گران" نزدیک شده و در نزدیکی بازار بزرگ کرمان قد افراشته است، به طوری که حتی پنجره‌های مغازه‌های قدیمی بازار به روی میله‌های اسکلت آبی‌رنگ سیتی‌سنتر باز می‌شود.

وی با بیان این‌که این مجتمع از طرف دیگر به میدان ارگ نزدیک است و در صورت تکمیل آن نمای ضلع جنوب غربی میدان ارگ را سیتی‌سنتر می‌گیرد، ادامه می‌دهد: آهن‌ها از سطح بناها و میدان تاریخی بالا زده‌اند، اما میراث فرهنگی همچنان اعلام می‌کند، این میزان ارتفاع براساس ضوابط میراثی است و مشکلی وجود ندارد.ابراهیمی، با اشاره به از رونق افتادن بازار قدیمی کرمان با احداث و تجهیز این مجتمع تجاری می‌گوید: از همان زمانِ آغاز به این کارِ ساختِ این پروژه در سال‌های گذشته و در زمان گودبرداری عمیقی که برای این مجتمع تجاری انجام شده بود، بخشی از بدنه‌سازی میدانِ ارگ در آذرماه ۱۳۹۶ فرو ریخت، که البته میراث فرهنگی بیان این علت را به بررسی‌هایی که به نظر می‌رسد هیچ گاه انجام نشدند، موکول کرد.

پیاده‌رو برای سیتی‌سنتر یا تاریخی که زیر پی‌های ساختمان است؟
او با اشاره به طرح در دست بررسی پیاده‌رو کردن میدان ارگ کرمان نیز تاکید می‌کند: تمام مجموعه‌های اطراف بازار که ثبت ملی شده در حریم درجه یک این سیتی‌سنتر قرار دارند. طرح پیاده‌راه‌سازی میدان نیز با این هدف که مانند میدان نقش جهان اصفهان اجرائی شود، در دست انجام است، اما این کار در این منطقه و با توجه به در دست ساخت بودن این مجتمع تجاری کاملا بی‌تدبیری است.به اعتقاد وی، چون در ضلع جنوب غربی میدان ارگ این بنا ساخته می‌شود و هیچ نشانِ تاریخی برای حضور گردشگرانی که به اصفهان و میدان نقش جهان می‌روند، امروز دیگر در ارگ کرمان وجود ندارد، حال این سوال پیش می‌آید که در پیاده‌راه کردن این محوطه آن چه تاثیری می‌تواند داشته باشد.

چند بنای تاریخی از سفره‌ی سیتی‌سنتر کرمان بهره بردند؟
وی تاکید می‌کند: این سازه‌ی عظیم هر روز لرزه‌ای بر بازار قدیم کرمان می‌اندازد و سایه‌اش بر مغازه‌های بازار و بافت تاریخی کرمان هر روز بزرگ‌تر می‌شود، چون آن در فاصله‌ی کمتر از پنج متریِ کارواسرای چهارسوق، حاج مهدی، و تیمچه عطارها قرار دارد  و فقط یک متر با کاروانسرای "کوزه‌گران" فاصله دارد.او با تاکید بر این‌که فقط همین چند بنای تاریخی به واسطه‌ی ساخت یک سیتی‌سنتر مخدوش نشده‌اند، می‌گوید: این ساختمان درست روی بافت تاریخی کرمان در حال ساخت است، از گذشته نیز خانه‌های تاریخی را خراب کردند تا خیابان از بین آن بکشند. تیمچه "عطارها" نیز در این شرایط با وضعیت نامنسبی روبه‌رو شده و یک خانه‌ی تاریخی در طول یکی دو سال گذشته تخریب شده که اکنون فقط مقرنس‌های آن باقی مانده‌اند و خانه‌ی تاریخی دیگری روی بافت تاریخی در گودال خشت‌مال‌ها وجود دارد که تاریخی ۴۰۰ ساله دارد و در معرض تهدید قرار گرفته است.

ابراهیمی با بیان این‌که امروز قدِ این مال تجاری بلندتر از مغازه‌های بازار تاریخی کرمان شده است، می‌گوید: حتی می‌توان آن را از میدان گنجعلی‌خان کرمان هم به وضوح دید. ارتفاع آن از سقف بازار ۱۰ تا ۱۵ متر بالاتر است.وی در شرایطی وضعیت را این طور تشبیه می‌کند که تاکید می‌کند: در گذشته گودال خشت‌مال‌ها، نوعی روش زندگی مردم و آداب و رسوم و کسب‌وکار آن‌ها را نشان می‌داده است.او با بیان این‌که مجوزِ ساختِ این سیتی‌سنتر در حدود سه سال پیش و با امضای مدیر کل وقتِ میراث فرهنگی استان کرمان صادر شده است، ادامه می‌دهد: آخرین حرف میراث فرهنگی از نظر ارتفاعی این بوده که آن ساخت‌و سازها و ارتفاع‌شان در حریم نیست و هیچ مشکلی را برای این بنای تاریخی ایجاد نمی‌کند، بلکه آن طبق ضوابط میراث فرهنگی است.او ادامه می‌دهد: حتی نام میدانِ ارگ را از مدتی قبل به "میدان توحید" تغییر داده‌اند، آن‌هم در شرایطی که این میدان که این میدان با نام قبلی خود در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

در میراث فرهنگی کرمان چه خبر است؟
این فعال میراث فرهنگی استان کرمان؛ در ادامه این پرسش را مطرح می‌کند که چرا مسئولان کرمان نقطه‌ی پیشرفت و مدرن‌سازی در شهر کرمان را در حریم بناهای تاریخی (بافت تاریخی) انتخاب می‌کنند؟ و می‌گوید: قطعا بعد از ساخت بازاری بزرگ و مدرن مرگ تدریجی و از رونق افتادن بازار تاریخی را می‌بینیم.وی تاکید می‌کند: در این شرایط اگر به جای ساخت سیتی‌سنتر سرمایه‌گذاران را توجیه می‌کردند که کاروانسراها و تیمچه‌های متروک بازار را مرمت و احیا کنند و بازار متروک قلعه محمود را سامان دهند، قطعا شرایط بهتر می‌شد.ابراهیمی وضعیت این منطقه از بافت تاریخی کرمان را بعد از راه‌اندازی این مجتمع تجاری بدتر از گذشته توصیف می‌کند و می‌گوید: در شرایطی که هنوز این پروژه به پایان نرسیده، مشکل ترافیکی در این منطقه زیاد است، اگر قصد از بین بردن آفت‌های بافت تاریخی مانند مشکلات ترافیکی را دارند، این کار نه تنها هیچ کمکی به بافت تاریخی کرمان نمی‌کند، بلکه با راه‌اندازی ان سیتی‌سنتر قطعا ترافیک منطقه به درجه‌ی انفجار می‌رسد.

"محمد دانشور" در کتاب "محله‌های قدیمی شهر کرمان" در مورد «گودال خشت‌مال‌ها» پیدایش گودال خشت‌مال‌ها را مربوط به زمانی می‌داند که افغان‌ها قصد حمله به اصفهان، پایتخت ایران در زمان صفویان داشته‌اند و نوشته است؛ «گودال خشت‌مال‌ها با قلعه محمود ارتباط داشته و می‌تواند ما را به فضای دوران اواخر سلطنت صفوی و اوایل حکومت سلسله افشاریه و سلطنت نادرشاه ببرد و حمله افغان‌ها به پایتخت ایران (اصفهان) را به تصویر بکشد. در زمان سلطنت شاه سلطان حسین صفوی اوج افول این سلسله، محمود افغان خود را تجهیز و تا دندان مسلح و در اندیشه حمله به اصفهان، پایتخت آن زمان ایران، روزشماری می‌کرد. وی تا کرمان پیش آمده بود. در نزدیکی "ریگ آباد" دژی مستحکم بنا شده بود که پشتیبانی تدارکات او را در حمله به اصفهان انجام دهد. این دژ مستحکم "قلعه محمود" کنونی است که در مسیر خیابان امام شهر کرمان قرار دارد. ساختن دژ و قلعه مستحکم به مصالح غالب آن یعنی خشت نیاز داشت و تولید خشت هم نیازمند خشت‌مال بود و از آنجا که کرمان از شهرهای مهم ایران و زیر نظر حکومت مرکزی اصفهان قرار داشت کرمانی‌ها هیچ‌گاه زیر بار این کار نرفتند که برای افاغنه، آن هم در ساخت قلعه‌ای برای حمله به حکومت مرکزی ایران خشت‌مالی کنند و برای دشمن دژ بسازند. بر این اساس، محمود افغان ناچار بود برای ساخت سریع قلعه محمود و خشت مالی، از افغان‌ها استفاده کند. به همین علت عده‌ای از افاغنه را به کرمان آورد و در محله گودال خشت مالها اسکان داد و با این اقدام شروع به ساختن دژ کرد و از این دوران به بعد بود که این محل به نام گودال خشت مال‌ها معروف شده است.»

بهار نیوز