موضوع کودکان و آسیب هایی که در چند سال گذشته به صورت موارد کودک آزاری، تجاوز و قتل های هولناک در جامعه رخ داد؛ اهمیت توجه به مقوله سلامت جسم و روان کودکان را بیشتر در کانون توجه قرار داده به گونه ای که واکنش همگان را برانگیخته است. در چنین شرایطی که همه نگاه ها به قتل و تجاوز معطوف شده است، شاید به موضوع ازدواج زودهنگام کودکان حساسیت کمتری نشان داده می شود به عبارتی جامعه ای که به مرتبه ای بالاتر از ارتکاب کودک آزاری به صورت تجاوز و قتل رسیده است شاید موارد کودک آزاری همچون ازدواج زودهنگام و بسیاری موضوع های ظریف تر؛ رفتاری که بنا به گفته کارشناسان در طیف گسترده کودک آزاری قرار دارد، کمتر مورد توجه قرار می گیرد.

 در این زمینه باید یادآور شد که به دنبال اخبار و گزارش هایی مبنی بر کودک آزاری در کشور یکی از مطالبه های جدی مردم و جامعه حقوقی، تصویب لایحه حمایت از کودکان و نوجوانان بود و جای امیدواری است که به تازگی کلیات این لایحه با هدف تضمین آنان در مقابل خطرهایی چون کودک آزاری و ارایه راهکارهای پیشگیرانه و بازدارنده، سرانجام به تصویب نمایندگان مجلس شورای اسلامی رسید، هر چند در این لایحه به موضوع ازدواج زودهنگام یا ازدواج کودکان پرداخته نشده است. ازدواج زودهنگام که در هیاهوی درجه های شدیدتر کودک آزاری مورد بی توجهی قرار دارد به نوعی مصداق و نمونه بارز کودک آزاری است که می توان گفت وقتی در مناطق مختلف کشور رخ می دهد به طور تلویحی رسمیت بخشیده شده است. بنا به گفته معصومه ابتکار معاون امور بانوان رئیس جمهوری هنوز در مناطقی از کشور مشکل ازدواج کودکان وجود دارد اگرچه کم اما حتی یک مورد هم زیاد است. 

** یک هزار و 144 کودک در لرستان ازدواج کردند 
«مصطفی امانی» مدیرکل ثبت احوال استان لرستان در این خصوص می گوید که سال گذشته یک هزار و 126 دختر کمتر از 15 سال (زیر سن قانونی) و 18 پسر کمتر از 15 سال لرستانی ازدواج کرده اند. لرستان در شمار استان های با آمار بالای ازدواج کودکان قرار ندارد، اما بنا بر نظر مسئولان و کارشناسان با توجه به اینکه ازدواج زودهنگام نوعی آسیب و تهدید سلامت جسم و روان کودکان است حتی یک مورد آن هم بالاست و نباید به پدیده ای عادی تبدیل شود. 

** سالانه 180 هزار ازدواج زودهنگام در کشور ثبت می شود 
«بتول سلیمی منش» پژوهشگر و محقق اجتماعی در این باره گفت: بر پایه آمارهای رسمی، سالانه 180 هزار نفر زیر 18 سال ازدواج می کنند که در واقع 24 درصد مجموع ازدواج های کشور را در برمی گیرد. وی افزود: در سال های گذشته طبق آمارهای ثبت شده ازدواج کودکان 10 تا 14 ساله در سال 93 دارای بالاترین نرخ با فراوانی 40 هزار و 229 نفر بوده است. سلیمی منش اظهار داشت: این آمار در خصوص کودکان زیر 10 سال در سال های 90، 91، 92، 93 و 94 به ترتیب 220، 187، 201، 176 و 179 مورد بوده است و این احتمال وجود دارد که به علت ثبت نشدن ازدواج در برخی موارد آمار بیشتر از این ها هم باشد. این پژوهشگر یادآور شد: پراکندگی ازدواج کودکان در شهرهای گوناگون کشور به این صورت بوده که خراسان رضوی در رتبه نخست و آذربایجان شرقی و سیستان و بلوچستان به ترتیب در رتبه های بعدی قرار دارند البته در استان لرستان نیز با پدیده ازدواج کودکان مواجه هستیم اما نسبت به دیگر استان های کشور آمار کمتری دارد و تا ریشه کنی آن راهی طولانی در پیش است. 

او در خصوص علت های ازدواج کودکان هم گفت: ازدواج کودکان از دیرباز در فرهنگ و عرف اجتماعی ایرانیان وجود داشته و در برخی مناطق به سبب ملاحظه های فرهنگی دارای رشد بیشتری بوده است البته قواعد خاص شرعی از قبیل ازدواج موقت، موجب گسترش و قوت این گونه فرهنگ و سنت نادرست شده است.این پژوهشگر مسایل اجتماعی با بیان اینکه جامعه زمانی سالم و پویا خواهد بود که ازدواج های سالم و به هنگام در آن رخ داده باشد، افزود: کودک اگر در شرایط مساعد قرار گیرد، می تواند موجب بالندگی جامعه شود و پدران و مادران موظفند زمینه های لازم را برای رشد مادی و معنوی کودک فراهم کنند. سلیمی منش اظهار داشت: رخدادهایی همچون ازدواج زودهنگام در کودکان مانعی برای بروز ظرفیت ها و توانمندی های آنان ایجاد می کند. 

** تعریف کودک از منظر قانون 
کارشناس ارشد حقوق جزا و جرم شناسی در این خصوص گفت: کودک در اصطلاح حقوقی چنین تعریف می شود که فرد از نظر سن و جسم به حدی نرسیده است که برای زندگی اجتماعی آماده باشد؛ در فقه اسلامی نیز ابتدای دوره بلوغ را پایان دوران کودکی نامیده اند. وی افزود: در واقع منظور از کودک از دیدگاه فقه اسلامی کسی است که به سن بلوغ نرسیده باشد اما کنوانسیون حقوق کودک، منظور از کودک را افراد زیر 18 سال بیان می کند مگر اینکه طبق قانون قابل اجرا در مورد کودک، سن بلوغ کمتر تشخیص داده شود به این ترتیب از نظر کنوانسیون حقوق کودک، کسانی را می توان کودک خواند که به سن 18 سالگی نرسیده باشند. سلیمی منش اظهار داشت: از آمارهای اعلامی برداشت می شود که پدیده «کودک همسری» در جامعه رواج دارد که همین می تواند آسیب هایی به ساختار خانواده و جامعه وارد کند؛ در واقع کودکانی که هنوز طعم بازی های کودکانه خود را نچشیده اند باید بار مسئولیت زندگی خانوادگی و همچنین دغدغه های زناشویی را تجربه کنند. وی افزود: ازدواج موفق در گرو بلوغ عاطفی، اجتماعی، اقتصادی، فکری و جسمی است تا نهاد خانواده حفظ شود. 

** سن ازدواج در قانون 
این کارشناس ارشد حقوق جزا با بیان اینکه قانون در ایران سن قطعی ازدواج را معین نکرده است، گفت: قانون مدنی ماده 1041 سن ازدواج را برای دختران 13 سال و برای پسران 15 سال تعیین کرده و ازدواج کودکان را پیش از این سنین با رعایت مصلحت و اذن ولی جایز دانسته است. وی افزود: با این اوصاف، ازدواج زیر 13 سال تمام شمسی برای پسران و 15 سال تمام شمسی برای دختران امکان پذیر است و با توجه به اینکه ایران از جمله کشورهای عضو کنوانسیون حقوق کودک است و حداقل سن پذیرفته شده برای ازدواج بر اساس مفاد کنوانسیون حقوق کودک 18 سال است اما شرط حداقل سن در قوانین ایران بر طبق مفاد کنوانسیون رعایت نشده است. سلیمی منش در خصوص علل ازدواج کودکان اظهار داشت: فقر اقتصادی خانواده عامل مهمی در ازدواج کودکان است و علاوه بر این در خانواده هایی که یکی از والدین درگیر اعتیاد باشد، ازدواج کودکان دختر محتمل تر است. او فقر فرهنگی و نبود مراکز آموزشی را از دیگر عوامل شیوع پدیده ازدواج کودکان دانست و افزود: کودکان به سبب نبود امکانات آموزشی از مقطع ابتدایی به بالا مجبور به ترک تحصیل می شوند و در نهایت نیز زودتر از دیگر همسالان خود که امکان ادامه تحصیل دارند، ازدواج می کنند. این کارشناس ارشد جرم شناسی یادآور شد: خودکشی، فرار از خانه و افسردگی از عمده مواردی است که به واسطه ازدواج متوجه کودک می شود. وی افزود: با توجه به اینکه در بیشتر موارد رشد جسمی را ملاک ازدواج کودکان قرار می دهند، فقدان بلوغ فکری و اجتماعی در مواجهه با مشکلات به نسبت سایرین آنها را آسیب پذیرتر می کند. 

** پیشگیری از ازدواج کودکان 
این پژوهشگر مسایل اجتماعی گفت: برای پیشگیری از ازدواج کودکان در دو بعد فرهنگی و قانونی باید اصلاحاتی صورت گیرد و این دو باید در راستای هم باشند البته می بایست توجه داشت که اصلاح قانون تنها راهکار حذف پدیده ازدواج کودکان نیست بلکه در کنار آن باید در مناطقی که با فراوانی این پدیده مواجه ایم فرهنگ سازی انجام شده و مردم از تبعات منفی آن آگاه شوند.وی اظهار داشت: یکی از مواردی که موجب آمار بالای ازدواج کودکان شده، تعیین سن متغیر توسط قانونگذار است که باید مراجع قانونی و مراجع تقلید در پی تغییر سن ازدواج باشند که البته در این راستا برخی از مراجع عظام تقلید از جمله آیت الله مکارم شیرازی عنوان داشته اند با افزایش سن ازدواج موافق هستند. سلیمی منش با بیان اینکه ریشه کنی فرهنگ و سنت های آسیب زا از جمله ازدواج کودکان از دیگر راهکارهای پیشگیری از ازدواج کودکان است، تصریح کرد: با برنامه های کلان در مناطق دارای بیشترین آمار ازدواج کودکان می توان سن ازدواج را برای کودکان به درجه استاندارد رساند. این کارشناس حقوقی با تاکید بر اینکه فرهنگ ها باید به گونه ای اصلاح شوند که حساسیت زایی نسبت به سن دختران در ازدواج کاسته شود، افزود: فرهنگ سازی در کنار تغییر قانون باید مورد توجه قرار گیرد و صرف تغییر قانون نمی تواند در پیشگیری از ازدواج کودکان کارساز باشد. 

** تحلیل جامعه شناسی موضوع ازدواج کودکان 
«مجتبی ترکارانی» رئیس انجمن جامعه شناسی لرستان نیز گفت: وضعیت ازدواج دختران در سنین پایین، در لرستان در حد میانه بین استان های کشور قرار دارد که از جمله تبعات این ازدواج ها کاهش دوام ازدواج ها و افزایش طلاق است. وی افزود: فقر و مشکلات اقتصادی باعث تثبیت احساس نا امیدی نسبت به آینده در خانواده ها می شود و این نوع خانواده ها ترجیح می دهند دختران در سنین کم ازدواج کنند تا بخشی از مشکلات اقتصادی خانواده کم شود. به گفته این جامعه شناس، بر اساس نوعی تفکر سنتی زمانی که دختران به توانایی فیزیکی و جسمی می رسند همان رشد فیزیکی را برای ازدواج کافی می دانند. ترکارانی اظهار داشت: گاهی دختران کم سن و سالی که در خانواده های مستمند، دچار اعتیاد، خشونت و سایر مشکلات خانوادگی زندگی می کنند، خود تمایل به ازدواج دارند تا از این خشونت ها و مشکلات رهایی یابند. او یادآور شد: در برخی مناطق همچون لرستان این تفکر وجود دارد که ازدواج با دختر کم سن و سال بهتر است زیرا خودشان در همان سنین پایین می توانند به گونه ای که می خواهند او را تربیت کنند تا مطابق با میل و خواسته آنها رفتار و زندگی کند.رئیس انجمن جامعه شناسی لرستان گفت: یکی از راهکارهایی که می تواند به کاهش ازدواج دختران در سنین پایین بینجامد، دقیق کردن قوانین و توجه به بلوغ اجتماعی در تعیین سن قانونی ازدواج است. به نظر می رسد از میان انواع آسیب هایی که این روزها دست از سر کودکان بر نمی دارد، ازدواج زودهنگام نیز یکی ازآسیب های جدی است که ضرورت توجه به آن احساس می شود بویژه در شرایط نابسامان اقتصادی جامعه که به نوعی همه افراد را درگیر می کند. ورود زودهنگام کودکان به عرصه مسئولیت های سنگین و خطیر زندگی مانند مسئولیت های خانواده در واقع شتاب بخشیدن به قربانی کردن کودکان و نمادی از آزار قانونی آنان است. 

بهار نیوز