پایان پرونده هواپیماهای برجامی؟

تنها چند روز پس از اجرایی شدن برجام، وزیر راه و شهرسازی که در سفرهایی به اروپا مقدمات انعقاد قراردادهایی جدید برای خرید هواپیما را فراهم آورده بود، با فرانسوی‌ها به توافقی ابتدایی دست یافت تا در جریان سفر رییس جمهوری ایران به پاریس، خرید ۱۱۸ فروند ایرباس نهایی شود.پس از آن ایران ایر توانست شرکت آمریکایی بوئینگ را نیز پای میز مذاکره بیاورد تا در نهایت خرید ۸۰ فروند هواپیمای آمریکایی نیز در دستور کار قدیمی‌ترین ایرلاین ایران باشد. پس از آن نوبت به شرکت ATR رسید تا با فروش هواپیماهای کوچک به ایران، دیگر دغدغه ناوگان هوایی در رابطه با توسعه فعالیت فرودگاه‌های کوچک را نیز با پاسخی جدید روبه‌رو کند.تمامی این قراردادها ظرف چند ماه در زمستان ۹۵ و بهار ۹۶ نهایی شد تا ایران ایر که برای نزدیک به چهار دهه از بازارهای رسمی به دور افتاده بود و جز چند فروند هواپیمای محدود دیگر به ناوگان نو دسترسی نداشت، خود را آماده کند تا  با ۲۰۰ هواپیمای جدید بار دیگر به عنوان غول هوایی منطقه معرفی شود. مسئله‌ای که از همان گام‌های نخست با ابهام‌های زیادی مواجه شد.

دولت ایالات متحده آمریکا قاعده‌ای را در اجرای برجام گنجانده بود که بر اساس آن باید تمامی هواپیماهای مسافربری که لااقل ۱۰ درصد از قطعات یا تجهیزات‌شان را از شرکت‌های آمریکایی گرفته بودند پیش از فروش به ایران از وزارت خزانه‌داری آمریکا (اوفک) مجوز دریافت کنند.هرچند در برجام به صراحت اعلام شده بود که ایران حق خرید هواپیماهای جدید را خواهد داشت اما تندروهای آمریکایی در کنگره و سنا خیلی زود سنگ‌اندازی‌ها را مقابل قراردادهای فروش هواپیما به ایران آغاز کردند تا جایی که چند بار کنگره آمریکا تحریم‌هایی را در این رابطه تنظیم و تصویب کرد. در ماه‌های پایانی دولت اوباما در مقابل تمام این فشارها ایستاد اما با روی کار آمدن ترامپ بازی عوض شد تا جایی که رییس جمهور این کشور  با فاجعه آمیز خواندن برجام، پس از ماه‌ها تهدید سرانجام از این توافق خارج شد.در هفته‌های گذشته با توجه به صحبت‌هایی که درباره لغو مجوزهای اوفک مطرح شده بود، عملا امیدها نسبت به ورود هواپیماهای جدید به ایران به مرز صفر درصد رسید اما با ورود این هواپیماهای جدید بار دیگر این امید به وجود آمد که شاید در هفته‌های باقی مانده تا بازگشت رسمی تحریم‌ها، باز هم امکان ورود هواپیما وجود داشته باشد، هرچند این اتفاق نیاز به برنامهریزی و پیگیری‌های جدی دارد.

سه قرارداد و یک ابهام
آنچه در مسیر ورود هواپیماهای جدید به ایران سوالی بی پاسخ را به وجود آورده است، نیاز جدی ایران به تامین منابع مالی لازم برای ورود این هواپیماهاست. ایران در زمانی که امکان ارتباط با بانک‌های بین المللی را داشت نیز نتوانست بانکی را پیدا کند که قراردادهای موجود را اجرایی کند. در متن قراردادها آمده بود که ۸۵ درصد از منابع می تواند از طریق فاینانس تامین شود و مابقی را ایران نقدا پرداخت کند اما آنچه در عمل اتفاق افتاد پرداخت نقد مبالغ هواپیماهای جدید به شرکت‌های هواپیماساز بود.پس از عبور از ابهام منابع مالی، ایران ایر باید تلاش کند در هفته‌های پیش رو شرکت‌های سازنده هواپیما را راضی کند که با پذیرش ریسک تحریم‌ها تعدادی هواپیمای جدید را به ایران واگذار کنند، هرچند این بازی در حال حاضر نیز یکی از بازیگران خود را از دست داده است.شرکت هواپیماساز بویینگ که اولین شرکتی بود که قرارداد خود را با ایران نهایی کرد، چند روز پس از اعلام تصمیم ترامپ به صراحت گفت دیگر امکان فروش هواپیما به ایران نخواهد داشت. بویینگ ۵۰ فروند بوئینگ ۷۳۷ و ۳۰ هواپیمای دیگر شامل دو مدل بوئینگ ۷۷۷ به ایران فروخته بود و هرچند بنا بود از اردیبهشت امسال نخستین هواپیمای خود را به ایران تحویل دهد اما سنگ اندازی های سیاسی مانع از آن شد که نخستین همکاری‌ها میان دو طرف بعد از چهار دهه شکل بگیرد.

دیگر غول صنعت هوایی که به ایران آمده بود ایرباس بود. این شرکت که با نهایی کردن قرارداد فروش ۱۰۰ فروندی خود یکی از بزرگترین قراردادهای صنعت را هما بسته بود سه فروند هواپیما نیز به ایران تحویل داد اما در گام های بعدی با نرسیدن منابع مالی لازم و تامین نشدن فاینانس کار پیشرفت خاصی را پشت سر نگذاشت.   در قرارداد نهایی، ۴۶ فروند از هواپیماهای خریداری شده از خانواده ایرباس ۳۲۰، ۳۸ فروند از خانواده ایرباس ۳۳۰ و ۱۶ فروند از خانواده ایرباس ۳۵۰ بودند و امروز ۹۷ فروند از آنها شانس چندانی برای تحویل ندارند.تنها گزینه باقی مانده پیش روی ایران ای تی آر است. این شرکت خوش قول که تاکنون از قرارداد ۲۰ فروندی خود، ۱۳ هواپیما را تحویل داده ابراز امیدواری کرده است که تا پیش از بسته شدن راه‌های تبادل با ایران بتواند این قرارداد را به طور کامل اجرایی کند، هرچند این امر منوط به تامین مالی هفت فروند هواپیمای باقی مانده خواهد بود.در شرایط فعلی، ایران ایر باید در حالی پرونده کوتاه مدت برجامی خود را ببند که از ۲۰۰ فروند خرید، تنها ۱۶ فروند آن تحویل شده و این به معنای آن است که این شرکت ایرانی از نیاز روز خود تنها هشت درصد را وارد کرده است و در هفته‌های بعدی اگر اتفاق خاصی رخ ندهد، ایران باز هم با درهای بسته بازار های جهانی رو به رو می شود، درهایی که با اجرایی شدن برجام پس از چهار دهه باز شد و حالا مشخص نیست در چه زمانی بار دیگر روی خوش خود را نشان خواهد داد.