بانک جهانی در گزارش خود، تراز مطلوب برای کاهش آلودگی هوای تهران را شاخص کیفیت هوای لندن و نیویورک معرفی کرده و با ارائه یک نسخه فوری به شهرداری، واقعی‌سازی قیمت بنزین، نصب فیلتر دوده و اجرای طرح LEZ را توصیه کرده است. بانک جهانی با بررسی وضعیت زیست‌محیطی تهران، مهم‌ترین چالش پایتخت یعنی آلودگی هوا را زیر ذره‌بین قرار داده و ضمن مقایسه آلودگی تهران با ۲۵ کلان‌شهر دیگر، راهکارهای فوری و میان‌مدت کاهش تولید آلاینده‌ها را نیز ارائه کرده است. در این میان راهکار کلیدی پیشنهاد شده از سوی بانک جهانی برای کاهش آلودگی هوای تهران، کاهش یا حذف یارانه سوخت است. به باور بانک جهانی، افزایش قیمت بنزین موجب صرفه‌جویی بیشتری در منابع شده و همچنین به کاهش مسافت طی شده با خودرو می‌انجامد و در نتیجه بهبود کیفیت هوا را به دنبال خواهد داشت. یارانه بنزین که اکنون در ایران رقم قابل توجهی است، یک یارانه سیاه و سمی از منظر بانک جهانی است که پرداخت آن موجب افزایش تردد با خودروها، افزایش مصرف سوخت و انتشار هر چه بیشتر آلاینده‌ها در هوا می‌شود و جان شهروندان را به مخاطره می‌اندازد.

گزارش بانک جهانی از کیفیت هوای شهر تهران حاکی است، این کلان‌شهر در مقایسه با ۲۶ شهر بزرگ دنیا به لحاظ غلظت آلاینده ذرات معلق با قطر کوچک‌تر از ۱۰ میکرون (PM۱۰) در رده دوازدهم قرار دارد و از این بابت در زمره بدترین شهرها به لحاظ غلظت این آلاینده دسته‌بندی می‌شود. میانگین غلظت ذرات آلاینده با قطر کوچک‌تر از ۱۰ میکرون در هوای تهران حدود ۷۷ میکروگرم بر مترمکعب برآورد می‌شود که تقریبا ۴ برابر آستانه مجاز سازمان بهداشت جهانی است. در این رده‌بندی آلوده‌ترین شهر به لحاظ غلظت آلاینده مذکور در هوا، کراچی و پس از آن دهلی است. این در حالی است که لندن، لس‌آنجلس و نیویورک تقریبا به تراز مجاز آلایندگی از منظر سازمان بهداشت جهانی (میانگین غلظت سالانه۱۹ میکروگرم بر مترمکعب) نزدیک شده‌اند. اگرچه خطرات و عوارض ذرات معلق کوچک‌تر از ۱۰ میکرون از ریزذرات آلاینده کوچک‌تر از ۵/ ۲ میکرون (PM۲.۵) کمتر است، اما با این حال هر دو نوع این ذرات از آلاینده‌های اصلی هوای تهران به شمار می‌آیند که در مقایسه با سایر آلاینده‌های گازی هوا، هزینه‌های به مراتب بیشتری به شهر و شهروندان تحمیل می‌کنند.

در حال حاضر میانگین غلظت سالانه PM۲.۵ در تهران ۳۲ میکروگرم بر مترمکعب است که این میزان تقریبا سه برابر حد ۱۰ واحدی تعیین شده برای این غلظت از سوی سازمان بهداشت جهانی است. عمده این ذرات را فلزات سمی تشکیل می‌دهد. از مهم‌ترین عوارض آلاینده ذرات معلق، افزایش آمار مرگ و میر بر اثر ابتلا به بیماری‌های قلبی و عروقی، تنفسی، سرطان، آلزایمر، پارکینسون، سکته مغزی ایسکمیک (گذرا)، سکته حاد و سقط خود به خودی جنین در سه ماه اول بارداری است. به این ترتیب همان‌گونه که اشاره شد، این ذرات که آلاینده اصلی هوای تهران هستند، سالانه ۶/ ۲ میلیارد دلار هزینه به سلامت پایتخت‌نشینان تحمیل می‌کند. نکته قابل توجه این است که ۵۶ درصد از ذرات معلق منتشر شده در فصل تابستان حاصل گرد و غبار هستند، این در حالی است که در زمستان سهم گرد و غبار از انتشار این ذرات به ۷ درصد کاهش می‌یابد و عمده انتشار از ذرات خروجی از اگزوز وسایل نقلیه نشات می‌گیرد. بانک جهانی در این گزارش با اشاره به رابطه مستقیم میزان انتشار ذرات PM با سن وسایل نقلیه، سهم منابع متحرک از انتشار این نوع ذرات در تهران را ۷۰ درصد اعلام کرده که در این میان سهم خودروهای سنگین با اینکه کم‌تعدادترین نوع وسایل نقلیه در حال تردد در تهران هستند، از تولید این ذرات بیش از همه برآورد شده است.

در حال حاضر ۸۰ درصد از وسایل نقلیه تهران، خودروهای سواری هستند که از این میزان ۲ درصد تاکسی، ۸ درصد وانت و ۹۰ درصد خودروهای شخصی هستند. در عین حال ۲ درصد از کل خودروهای پایتخت از نوع سنگین (دیزلی) و ۱۸ درصد نیز موتورسیکلت هستند. اما با وجود اینکه بیشترین نوع وسیله نقلیه در تهران خودروهای شخصی هستند، تنها ۳ درصد از آلودگی PM در تهران ناشی از این گروه است. این در حالی است که وسایل نقلیه سنگین که عمدتا دیزلی هستند، عامل انتشار ۸۵ درصد از ذرات معلق در هوای پایتخت به شمار می‌آیند. وسایل نقلیه سنگین نیز به نوبه خود به سه گروه تقسیم می‌شوند که سهم هر یک از آنها در میزان انتشار ذرات معلق تقریبا یک‌سوم است. در میان وسایل نقلیه سنگین، اتوبو‌س‌های بخش خصوصی با ۳۵ درصد، اتوبوس‌های شهری تهران با ۲۸ درصد و در نهایت کامیون‌ها با ۲۸ درصد به ترتیب رتبه بیشترین میزان پراکنش ذرات معلق را در اختیار دارند. فرسودگی ناوگان دیزلی عامل اصلی انتشار ذرات معلق از دیدگاه بانک جهانی است. در حال حاضر سن فرسودگی خودروهای سواری و کامیون‌ها ۲۰ سال، اتوبوس‌ها ۱۰ سال و تاکسی‌ها ۸ سال تعیین شده است. این در حالی است که عمده کامیون‌های در حال تردد در تهران برای حمل بار، زباله و نخاله ساختمانی، از مرز سنی تعیین‌شده برای فرسودگی عبور کرده‌اند و با این حال در خلأ نظارت کافی به سادگی در سطح شهر تردد می‌کنند. به این ترتیب به رغم اینکه تعداد این ناوگان در مقایسه با خودروهای شخصی اندک است، اما یکی از متهمان اصلی آلودگی هوای تهران به شمار می‌آیند.

به‌طور متوسط ۳۰ درصد از وسایل نقلیه سنگین و تقریبا ۶۰ درصد از مینی‌بوس‌ها در تهران، به سن فرسودگی رسیده‌اند. عمده ذرات معلقی که از اگزوز خودروهای دیزلی خارج می‌شود، یکی از خطرناک‌ترین انواع مواد تشکیل این ذرات، یعنی کربن سیاه (دوده)‌ است که امروزه سمی بودن این ذره و سرطان‌زا بودن آن اثبات شده است. موتورسیکلت‌ها نیز دومین عامل انتشار ذرات معلق حتی قبل از خودروهای شخصی هستند و مسبب پراکنش ۱۲ درصد از ذرات معلق منتشر شده در هوا شناخته می‌شوند.بخش بزرگی از سوخت مصرف شده در موتورسیکلت‌ها ناقص است؛ طوری که حدود ۴۰ درصد از سوخت مصرف شده توسط یک موتورسیکلت ۱۲۵ سی‌سی مجهز به موتور کاربراتوری ناقص می‌سوزد. این در حالی است که بیش از ۹۰ درصد از موتورسیکلت‌های پلاک تهران کاربراتوری هستند. نقش خودروهای کاربراتوری در تولید ذرات معلق را نیز نمی‌توان نادیده گرفت. در حالی که فقط ۹ درصد از خودروهای سواری در تهران کاربراتوری هستند، اما ۵۱ درصد از انتشار آلودگی کل خودروهای سواری از این تعداد ناشی می‌شود.

تراز کاهش آلودگی از منظر بانک جهانی
بانک جهانی با یادآوری اینکه بیشترین تاثیر اقتصادی در میان آلاینده‌های مختلف هوا از ذرات معلق نشات می‌گیرد، دو ابرشهر لندن و نیویورک را به‌عنوان تراز و شاخص معرفی و توصیه کرده تهران میزان انتشار آلاینده‌های خود را به سطح این دو شهر برساند. این مطالعه نشان می‌دهد آلودگی هوای تهران سالانه حدود ۶/ ۲ میلیارد دلار هزینه سلامت به حاکمیت و مردم تحمیل می‌کند که اگر تهران میزان انتشار آلاینده‌های خود را به سطح لندن یا نیویورک برساند، این هزینه‌ها به حدود نصف کاهش خواهد یافت.رسیدن به تراز آلودگی لندن و نیویورک همچنین سالانه ۱۳۰۰ تا ۲هزار نفر از مرگ و میر ناشی از آلودگی هوا را می‌کاهد. در حال حاضر آمار مرگ و میر بر اثر آلودگی هوا در تهران حدود ۴هزار نفر در سال برآورد می‌شود.

یک مطالعه در ارتباط با میزان انتشار ذرات آلاینده کوچک‌تر از ۱۰ میکرون که در گزارش بانک جهانی به آن استناد شده نشان می‌دهد، با بهره‌گیری از راهکارها‌ی کاهنده آلودگی هوا طی چند سال اخیر، میانگین سالانه انتشار آلاینده ذرات معلق کوچکتر از ۱۰ میکرون در لندن به ۲۰ و در نیویورک به ۱۵ میکروگرم بر مترمکعب کاهش یافته است. بانک جهانی در این گزارش اعلام کرده اگر میزان انتشار ذرات معلق در تهران به سطح لندن (۲۰ میکروگرم بر مترمکعب) کاهش یابد، سالانه ۳۰۰ نفر از مرگ و میر بر اثر کاهش آلودگی هوا کاسته و ۲/ ۱ میلیارد دلار از هزینه‌های اقتصادی سلامت ناشی از آلودگی هوا کاهش می‌یابد. در عین حال اگر این میزان به سطح نیویورک که ۱۵ میکروگرم بر مترمکعب است برسد، سالانه ۲هزار نفر از مرگ و میر بر اثر آلودگی هوا در تهران نجات خواهند یافت و هزینه‌های اقتصادی تحمیل شده به سلامت نیز با کاهش ۷/ ۱ میلیارد دلاری همراه خواهد شد.بانک جهانی معتقد است حتی اگر تهران بتواند خود را به سطح کنونی سئول برساند نیز، وضعیت شهر قدری بهبود خواهد یافت. در حال حاضر میانگین سالانه غلظت ذرات معلق کوچکتر از ۱۰ میکرون در سئول ۲۵میکروگرم بر مترمکعب است که رسیدن تهران به این سطح موجب کاهش ۴۰۰ میلیون دلاری هزینه‌های سلامت خواهد شد.

۶ راهکار جهانی کاهش آلودگی
در ادامه این گزارش ۶ راهکار بانک جهانی برای بهبود کیفیت هوای تهران عنوان و در دو گروه دسته‌بندی شده است.راهکار کلیدی بانک جهانی که در دسته راهکارهای فوری گنجانده شده، کاهش یا حذف یارانه سوخت است که یک یارانه سمی به شمار می‌آید و به افزایش مصرف سوخت و تولید آلاینده‌ها دامن می‌زند. این در حالی است که درآمد حاصل از این بخش می‌تواند صرف توسعه ناوگان حمل‌و‌نقل عمومی شود. از دیگر راهکارهای فوری پیشنهادی بانک جهانی، کاهش سن ناوگان دیزلی اعم از کامیون‌ها و اتوبوس‌ها است. نصب فیلتر دوده روی خودروهای دیزلی به منظور کاهش انتشار ذرات معلق راهکار کوتاه‌مدت دیگری است که به بهبود کیفیت هوای تهران کمک می‌کند.از دیگر راهکارهای کوتاه‌مدت پیشنهادی بانک جهانی، اجرای نسخه کامل طرح LEZ است که به واسطه آن محدودیت تردد در یک محدوده از شهر، نه بر اساس شماره پلاک خودرو بلکه بر اساس میزان آلایندگی اعمال می‌شود؛ طوری که خودروهای هیبریدی همواره امکان تردد در این محدوده را خواهند داشت و خودروهای کاربراتوری هرگز چنین مجوزی ندارند. خودروهای انژکتوری نیز در روزهای آلوده با محدودیت‌هایی برای تردد روبه‌رو خواهند شد. با این حال توصیه اکید بانک جهانی این است که طرح LEZ برای موتورسیکلت‌ها نیز به نحوی اجرا شود، چراکه متهم دوم آلودگی هوای تهران از میان وسایل نقلیه پس از دیزلی‌ها، همین گروه هستند.

جایگزینی موتورسیکلت‌های برقی به جای کاربراتوری، بهبود و توسعه حمل و نقل عمومی و نیز توسعه مسیرهای پیاده و دوچرخه در تهران نیز از راهکارهای میان‌مدت بانک جهانی برای کاهش آلودگی در تهران هستند. به‌عنوان مثال متروی تهران سالانه موجب صرفه‌جویی ۳۳۴ میلیون لیتری در مصرف بنزین می‌شود که طبعا با توسعه آن، این اثر تقویت خواهد شد.از آنجا که مدیریت شهری با محدودیت‌های مالی برای اجرای راهکارهای کاهش آلودگی هوا روبه‌رو است، بانک جهانی توصیه کرده راهکارهای فوری که با هزینه بسیار اندک قابلیت اجرایی دارند در اولویت قرار گیرند و در عین حال تامین مالی برای راهکارهای میان‌مدت نیز در دستور کار قرار گیرد. نکته قابل توجه در این گزارش، استقبال بانک جهانی از توسعه ناوگان گازسوز به‌ویژه در بخش اتوبوس‌های شهری در تهران است. از دیدگاه این نهاد بین‌المللی، اینکه تهران برای مدیریت آلودگی به بزرگ‌ترین ناوگان با سوخت گاز طبیعی در جهان مجهز است، یک امتیاز محسوب می‌شود. بانک جهانی همچنین ارتقای استاندارد کیفیت سوخت به یورو ۴ و نیز الزام نصب فیلتر دوده روی خودروهای دیزلی را از اقدامات مترقی دولت در زمینه کاهش آلودگی دانسته، اما در عین حال به این موضوع اشاره کرده که در زمینه توزیع این نوع سوخت با کیفیت در کشور مشکلاتی وجود دارد و ضمانت اجرایی نصب فیلتر دوده نیز آن‌گونه که باید دیده نشده است.

بهار نیوز