وضعیت آلودگی اکوسیستم دریایی ایران را می‌‎توان حلقه مفقود شده محیط زیست ایران دانست. البته در چند سال اخیر با فعالیت فعالان محیط زیست و همچنین ارائه آمارها و خطراتی که رییس سازمان حفاظت محیط زیست به تازگی گوش‌زد می‌کند بیش از پیش به عمق بحران محیط زیستی ایران پی می‎بریم ولی عمق فاجعه در اینجاست که باتوجه به مدیریت ایران بر سه دریا (خلیج فارس، دریای عمان و دریاچه کاسپین) تجهیزاتی برای بررسی و مطالعات در زمینه آلودگی‌های دریایی در اختیار نداریم این وضعیت در حدی نگران کننده است که معاون محیط زیست دریایی سازمان حفاظت محیط زیست با ابراز تاسف می‌گوید: «در حال حاضر با توجه به  ۶۲۰۰ کیلومتر ساحل و ۵۵ جزیره ایران، متاسفانه باید بگوییم که معاونت دریایی حفاظت محیط زیست برای رفتن به دریا، کنترل و نظارت بر وضعیت اکوسیستم تجهیزاتی در اختیار ندارد.»وضعیت آب‌های ایران و به‌خصوص دریاچه کاسپین که به دلیل دریاچه بودنش قدرت خود پالایی بالایی ندارد و آب موجود نمی‌تواند جابه‌جا شود در حال حاضر از وضعیت مطلوبی برخوردار نیست و سال‌ها است که کارشناسان ایرانی و خارجی از روشن شدن چراغ مرگ این اکوسیستم منحصر به فرد ابراز نگرانی می‌کنند. هر ۵ کشور ایران، آذربایجان، قزاقستان، ترکمنستان و روسیه در این آلودگی‌ها نقش دارند و هریک به نوعی در نابودی تدرجی دریاچه کاسپین نقش بازی می‌کنند ولی پروین فرشچی  با ابزار امیدواری می‌گوید: «حدود چهار ماه دیگر دبیرخانه کنوانسیون تهران با مدیریت چرخشی آذربایجان آغاز  به کار خواهد کرد و پس از آن نظارت‌ها بر وضعیت محیط زیستی بزرگترین دریاچه جهان رو به بهبود خواهد رفت.»

به بهانه سفر رییس جمهور برای شرکت در اجلاس سران کشورهای ساحلی دریای کاسپین در خصوص وضعیت کنونی اکوسیستم دریاچه کاسپین و آلودگی‌هایی که این محیط آبی را تهدید می‌کند با پروین فرشچی، معاون محیط زیست دریایی سازمان حفاظت محیط زیست ایران که تا چند روز دیگر به عنوان دومین سفیر زن ایرانی راهی کشور فنلاند می شود گفت‌وگویی انجام داده‌ایم که در ادامه می‌خوانید.پروین فرشچی، معاون محیط زیست دریایی سازمان حفاظت محیط زیست در مورد اینکه آیا در سفر رییس جمهور به قزاقستان به مسائل محیط زیستی هم پرداخته می شود یا خیر، گفت: قبل از هرچیز باید به این نکته اشاره کنیم که رییس جمهور ایران قرار نیست که در اجلاس سران کشورهای ساحلی دریاچه کاسپین در خصوص مسائل محیط زیستی گفت‌گو کند آن چیزی که مربوط به آلودگی‌ها است در کنوانسیون و پروتکل‌های الحاقی آن پیش از این مطرح شده است؛ مانند پروتکل پیشگیری و مقابله با آلودگی‌های نفتی، کنترل منابع آلوده کننده، ارزیابی اثرات محیطی و ... که این موارد در کنوانسیون تهران (چهارم نوامبر ۲۰۰۳) مورد توافق پنج کشور همسایه دریاچه کاسپین قرار گرفته است.

معاون محیط زیست دریایی سازمان حفاظت محیط زیست در پاسخ به این سوال که آیا این ۵ کشور حاشیه کاسپین تاکنون به تعهدات خود در مورد حفاظت از محیط زیست منطقه متعهد بوده‌اند یا خیر، ادامه داد: باتوجه به پروتکل‌های موجود قطعا توافقات فی‌مابین وجود دارد ولی در خصوص اینکه آیا  این موارد در حال حاضر اجرایی هستند باید بگوییم خیر! تا زمانی که دبیرخانه کنوانسیون تهران را به منطقه نیاوریم و مستقر نکنیم فعالیت‌ها منسجم نخواهد بود. یک دبیرخانه موقت در ژنو تشکیل شده است که منتظریم تا جمهوری آذربایجان این دبیرخانه را حدود ۴ ماه دیگر در کشور خودش راه‌اندازی کند. البته این دبیرخانه به صورت چرخشی و چهار ساله خواهد بود و بر اساس حروف الفبا، آذربایجان اولین مسئول راه‌اندازی این دبیرخانه خواهد بود.وی با مثبت خواندن فعالیت این دبیرخانه در منطقه اضافه کرد: تا زمانی که این دبیرخانه در منطقه نباشد توجهی به پروتکل‌های موجود نخواهد شد و بروی تعهدات نظارتی وجود نخواهد داشت ولی سالانه کشورها گزارشات خودشان را در قالب گزارش ملی در قالب فعالیت‌های صورت گرفته به کنوانسیون تهران ارائه می‌دهند.وی در پاسخ به اینکه آیا تحریم‌های بین‌المللی می‌توانند بر روی فعالیت این دبیرخانه تاثیر منفی بگذارد، گفت: گمان نمی‌کنم تحریم‌ها بتوانند بر روی فعالیت دبیرخانه کنوانسیون تهران تاثیر منفی بگذارد زیرا موضوع آلودگی دریای کاسپین است به حوزه محیط زیست باز می‌گردد ولی تحریم ها  می‌تواند سرمایه‌گذاری‌های زیست محیطی، به‌خصوص در ایران را تحت شعاع قرار دهد.

فرشچی در مورد اینکه آلودگی‌هایی که کارشناسان محیط زیست بر آن تاکید دارند مانند آلودگی‌های نفتی آذربایجان و همچنین آلودگی‌های هسته‌ای برخی کشورهای حوزه کاسپین چقدر به واقعیت نزدیک است، گفت: خیلی از این ادعاها مانند آلودگی های رادیواکتیوی پشتوانه علمی ندارند و این داستان که کشورهای دیگر دریاچه را آلوده می‌کنند و ما سهمی در آن نداریم هم دور از واقعیت است.  آلودگی هسته‌ای  پشوانه علمی ندارد تاکنون گزارشی مبنی بر اینکه در دریاچه کاسپین رادیواکتیو وجود دارد به دست ما نرسیده است.او در همین مورد ادامه داد: مطرح بودن وجود رادیواکتیو در دریاچه کاسپین  مبحثی است که به 15 سال قبل بر می گردد ،اگر می‌خواهیم مدعی شویم که در دریاچه کاسپین رادیواکتیو وجود دارد باید مطالعه و سند وجود داشته باشد که تاکنون به این موضوع برخورد نکرده‌ایم و هیچ مطالعات مدونی هم در این خصوص صورت نگرفته است. معاون محیط زیست دریایی سازمان حفاظت محیط زیست با رد برخی گمانه‌زنی‌ها ادامه داد: رودخانه ولگا ۸۰ درصد آب دریاچه کاسپین را تامین می‌کند ولی این قابل باور نیست که بگوییم ۸۰ درصد از آلودگی‌های کاسپین از این رودخانه وارد آب می‌شود، در این بین هرکشور آلودگی‌های منحصر به خودش را دارد مانند آذربایجان که آلودگی‌های نفتی را وارد آب دریاچه می‎‌کند و همچنین ایران که فاضلاب، سموم شیمیایی، زباله و ... را وارد کاسپین می‌کند. هر کدام از این کشورها فعالیت‌های مختص به خودشان را دارند.

فرشچی در مورد اینکه کشورهای متخلف چه جریمه‌هایی را باید در برابر آلوده کردن آب بپردازند خاطرنشان کرد: در قانون‌های موجود یک اصل به پرداخت جریمه توسط عاملان آلودگی باز می‌گردد که آنهم  آلودگی‌‎های نفتی را در بر می گیرد  اما برای ورود فاضلاب جریمه‌ای وجود ندارد. البته ایران برای از جلوگیری از ورود فاضلاب به داخل دریا از یک سال و نیم گذشته اقداماتی را شروع کرده است ولی باتوجه به گستردگی این موضوع و همچنین هزینه بالا هنوز  محقق نشده است. زمانی که پروتکل اجرایی شود، فعالیت‌های ایران هم در زمینه پاکسازی محیط زیست بیشتر خواهد شد زیرا در آن شرایط کشورها مکلف به رعایت قوانین می‌شوند.وی با اشاره به تاخیر کشورها در اجرای تعهدات خودشان در قبال وضعیت آلودگی کاسپین گفت: اگر قرار باشد کشورها قوانین مربوط به محیط زیست را رعایت نکنند وضعیت دریاچه کاسپین از حالت کنونی بحرانی‌تر خواهد شد ولی کنسرسیوم‌های شرکت‌های نفتی که در کاسپین فعالیت می‌کنند همه متعهد به رعایت استاندارهای بین‌المللی هستند و بر اساس آن همه تمهیدات را برای جلوگیری از ایجاد آلودگی انجام می‌دهند. برخی آلودگی‌ها مانند تصادف و غرق شدن نفت‌کش‌ها  غیر قابل پیش‌بینی است ولی با این حال کشور مربوط باید پرداخت جریمه و پاکسازی حادثه را برعهده بگیرند. اینکه کشورها تا چه اندازه تعهد خود را اجرا می‌کنند به‌خواست کشورهای منطقه باز می‌گردد. طبیعتا بعد از اینکه دبیرخانه فعالیت خود را از چهار ماه آینده در منطقه آغاز کند برای هر پروتکل یک مرکز خواهیم داشت که در ادامه قادر خواهیم بود به خوبی و شفافیت فعالیت‌های موجود را بررسی کنیم.

این مقام مسئول در پاسخ به سوالی در خصوص اینکه باتوجه به مدیریت ایران بر سه دریا (کاسپین، خلیج فارس و دریای عمان) برای تحقیقات و همچنین بررسی وضعیت اکوسیستم آبی  چه تجهیزاتی را در اختیار دارد، گفت: متاسفانه ایران تجهیزات لازم را برای بررسی و تحقیق در مورد آلودگی‌های آب‌های ایران در اختیار ندارد و باید خود را در این خصوص مجهز کند. اگر همین الان آلودگی نفتی به وجود بیاید چگونه می‌توان به محل رفت و موضوع را بررسی کرد؟ باید بدانید که بدون در اختیار داشتن این تجهیزات نمی‌توانیم بر روی موضوعات اشراف و نظارت داشته باشیم. این پایش‌های مدون در دریاها برای حفظ اکوسیستم ضروری است. در حال حاضر معاونت دریایی برای رفتن به دریا و کنترل و نظارت بر وضعیت اکوسیستم دریایی تجهیزاتی در اختیار ندارد، البته یک تفاهم نامه‌ای را با سازمان صنایع دریایی کشور به امضا رسانده‌ایم که یک سری تجهیزات لازم را در اختیار ما قرار دهند.فرشچی با بیان مقدار بودجه لازم برای تهیه تجهیزات برای مطالعات دریایی خاطرنشان کرد: برای این تجهیزات که مربوط به ۳ دریا است به حدود ۶۰ میلیارد بودجه احتیاج داریم. لازم به ذکر است که کشور روسیه و آنهایی که تاسیسات نفتی دارند از این تجهیزات برخوردار هستند ولی ایران باتوجه به ۶۲۰۰ کیلومتر ساحل و ۵۵ جزیره تجهیزات دریایی برای بررسی وضعیت در اختیار ندارد و در این حوزه، نیاز به حمایت داریم.

بهار نیوز