گمرک و نقش آن در مبارزه با قاچاق کالا و ارز

قاچاق ارز و کالا در ایران حکایت امروز و دیروز نیست که یک باره و در یک دولت یا در یک دهه کشور با آن درگیر بوده باشد، بلکه مساله ای است که از علل و عوامل بسیاری ناشی می شود و خود بستری برای ایجاد چالش در حوزه های مختلاف به شمار می رود و به تبع درمان آن نیز نه یک باره و موقتی که دائمی و زمان بر است.وضعیت نامطلوب مبارزه با قاچاق کالا و ارز یکی از محورهای مورد سوال نمایندگان مجلس شواری اسلامی از حجت الاسلام حسن روحانی رییس جمهوری در اوایل شهریورماه بود؛ رییس جمهوری در جلسه علنی مجلس گفت که برای جلوگیری از قاچاق باید از تولید داخلی حمایت کنیم و اگر از تولیدکنندگان دفاع کنیم، معنی ندارد قاچاق وارد شود.وی در ادامه بر فرا قوه ای بودن مبارزه با قاچاق تاکید کرد و گفت: ظرف چهار سال و نیم گذشته میزان قاچاق به کشور از 25 میلیارد دلار به 12.5 میلیارد دلار کاهش یافته است.وی اضافه کرد: دولت با برنامه ریزی برای کنترل پیمایش خودروها و دادن گازوئیل بر مبنای پیمایش، قاچاق 7.8 میلیارد دلار به نیم میلیارد در سال 95 رساند.

رهبر معظم انقلاب نیز در دو نشستی که طی سه ماه اخیر با رییس‌جمهوری و اعضای هیات دولت داشتند، راهکارهایی برای حل مسائل اقتصادی کشور ارائه دادند که یکی از این راهکارها مبارزه با قاچاق کالا و ارز است. گمرک جمهوری اسلامی ایران به عنوان یکی از با سابقه ترین سازمان‌های دولتی و همچنین مرزبان اقتصادی کشور، نقش مهمی در اجرای سیاست ها و خط ‌مشی های اقتصادی - بازرگانی کشور دارد. از جمله اقدامات این سازمان برای مقابله با قاچاق کالا و ارز، راه اندازی پنجره واحد تجارت فرامرزی، و استفاده از تجهیزات کنترلی ایکس ری و گمرک الکترونیک بوده است.این اقدام ها سبب شد تا در ابتدای فروردین ماه امسال رهبر معظم انقلاب در سخنرانی خود در حرم رضوی از عملکرد سامانه جامع گمرکی در کاهش قاچاق به کشور تمجید کند؛ از این رو مرور اقدام های انجام شده برای مقابله با قاچاق سازمان یافته در گمرک خالی از لطف نیست.

** ﭘﻨﺠﺮه واﺣﺪ ﺗﺠﺎرت ﻓﺮاﻣﺮزی
سامانه پنجره واحد تجارت فرامرزی در راستای سیاست‌های ارائه تسهیلات به تجار و فعالان اقتصادی، با ایجاد اعتماد برای فعالان اقتصادی این امکان را برای صاحبان کالا، تجار و سایر ذینفعان تجارت مهیا می‌سازد که تمام فعالیت‌های تجاری خود را اجرا، پیگیری و مشاهده کنند.این سامانه با بهره‌گیری از ظرفیت‌ها و پتانسیل‌های موجود در کشور و با هماهنگ کردن اقدامات سازمان‌های مسوول در فرآیند تجارت خارجی (واردات، صادرات و ترانزیت) در مبادی ورودی و خروجی و برقراری ارتباط لازم بین آنها به صورت منسجم و با برنامه زمان‌بندی مشخص اجرایی شد.با توجه به اینکه پنجره‌ واحد مجازی در سطح منطقه‌ای نیز مورد توجه قرار گرفته است و بسیاری از کشورها در قالب اتحادیه‌های منطقه‌ای به دنبال اتصال پنجره واحد خود به هم هستند، این امکان به عنوان یک فرصت برای ارتقاء مراودات مرزی و بالابردن همکاری‌ها با کشورهای همسایه در نظر گرفته می شود. همکاری‌های منطقه‌ای با همسایگان در قالب تفاهم‌نامه‌های دوجانبه و یا چندجانبه گمرکی می‌تواند ضمن ارتقاء سطح مبادلات تجاری از طریق بکارگیری بیشتر امکانات داخلی به مصون نگاه داشتن هرچه بیشتر کشورمان در برابر تهدیدات بین‌المللی کمک کند.

توسعه دروازه مشترک مجازی با گمرکات روسیه، ارمنستان و افغانستان و تبادل اطلاعات با گمرکات این کشورها برای توسعه پنجره واحد تجارت فرامرزی، راه‌اندازی آزمایشی تبادل اطلاعات با گمرکات روسیه، ارمنستان، افغانستان و توسعه تبادل اطلاعات با گمرک آذربایجان از جمله اقداماتی است که در حوزه تجارت فرامرزی انجام شده است. همچنین اطلاعات اظهارنامه‌های وارداتی و یا صادراتی هرکشور به عنوان اطلاعات منشاء به صورت سیستمی جهت طرف مقابل ارسال خواهد شد و نیاز به ورود اطلاعات مجدد در زمان اظهار الکترونیکی کالا نخواهد بود و با اعمال مدیریت ریسک و کنترل‌های لازم براساس تبادل داده خودکار و ارتباط با پایگاه داده‌ها، امکان ارائه خدمات پیش از رسیدن محموله میسر گردیده که این امر نقش موثری در ایجاد شفافیت و ارائه تسهیلات در زنجیره تامین خواهد داشت. کاهش زمان ترخیص واردات از 26 روز به کمتر از چهار روز و زمان ترخیص صادرات از 7 روز به کمتر از یک روز نیز از دیگر اقدامات پنجره تجارت فرامرزی است. عملکرد درآمدی گمرک در زمینه حقوق ورودی، حاکی از افزایش حدود 175 درصدی از رقم حدود 80 هزار میلیارد ریال در سال 1392 به رقم بالغ بر 220 هزار میلیارد ریال در سال 1396 است. این در حالی است که طی سال‌های مورد اشاره، شاهد افزایش تنها هشت درصد در ارزش واردات بوده‌ایم.

رشد 24 درصدی عملکرد درآمدی گمرک در زمینه حقوق ورودی در سال 1396 نسبت به سال 1395 و رشد هشت درصدی آن در سه ماهه نخست امسال نسبت به مدت مشابه پارسال نتیجه این اقدام است. میزان درآمد حاصله از محل حقوق ورودی در سه ماهه نخست امسال 52 هزار میلیارد ریال اعلام شده است.صرفه‌جویی تقریبا معادل 33هزار میلیارد تومان سالانه در چرخه تجارت کشور با اجرای سامانه جامع گمرکی و کاهش زمان ترخیص کالا با تسریع در فرایند ترخیص کالا، ارتقای 4 پله رتبه کشور در شاخص تجارت فرامرزی براساس گزارش بانک جهانی در سال 2018 و ارتقای 23 پله در شاخص عملکرد گمرک در گزارش لجستیک بانک جهانی در سال 2016 با استقرار اولیه سامانه یکپارچه امور گمرکی محقق شد.همچنین رهگیری و شناسایی کارت‌های بازرگانی موسوم به اجاره‌ای از طریق سامانه جامع امور گمرکی و اعلام به سازمان توسعه تجارت ایران جهت ابطال کارت‌های بازرگانی مورد نظر نیز از طریق پنجره واحد تجارت فرامرزی انجام می شود. 

** تجهیزات کنترلی ایکس ری
در سال‌های اخیر تعداد دستگاه‌های ایکس ‌ری کامیونی به سه برابر قبل افزایش یافته و اکنون 16 دستگاه ایکس ‌ری کامیونی در گمرکات اجرایی با حداکثر ظرفیت فعال و در حال بهره‌برداری است که شامل 2 دستگاه ایکس‌ری پیشرفته پرسرعت است. باقیمانده تجهیزات نیز در مرحله تامین و یا ساخت بوده و انجام تشریفات قانونی تعدادی از آنها از طریق بومی‌سازی و استفاده از توان صنایع داخلی و دانش و تخصص مهندسین کشور و امکانات داخل صورت پذیرفته است.

** سگ‌های موادیاب 
مرکز آموزشی - عملیاتی سگ‏های موادیاب راه اندازی شد و مربیان مربوطه در تهران آموزش دیدند. تعداد سگ‌های موادیاب 21 قلاده آماده به کار که 10 قلاده آن در سال 1395 خریداری و آموزش داده شده و هشت قلاده نیز امسال از طریق سازمان ملل متحد به گمرک ایران اهدا شد. همچنین تشریفات قانونی تامین بیست قلاده سگ موادیاب و استقرار آنها در گمرکات اولویت‏دار در دست اقدام است.توفیق گمرک در کشف مواد مخدر و پیش سازهای صنعتی سبب شده تا رتبه نخست جهانی را در این بخش به خود اختصاص دهد.

** گمرک الکترونیک 
توسعه گمرک الکترونیک و یکپارچه با تمرکز بر پنجره واحد بین المللی یکی از اقدامات گمرک در بحث مبارزه با قاچاق کالا بود که براین اساس زیرسامانه های واردات همچون ورود موقت، خروج موقت و مرجوعی، صادرات و ﺗﺮاﻧﺰﻳﺖ بسته‌های پستی و مسافری (اضافه نمودن اطلاعات مرتبط با گوشی همراه مسافر در راستای اجرای طرح رجیستری) توسعه یافت. 
همچنین سامانه ملوانی و کوله بری راه ندازی شد و سامانه متروکه در گمرکات اجرایی از جمله فرودگاه امام (ره) و بوشهرتوسعه یافت و زیرسامانه مدیریت لجستیک و کنترل ورود و خروج خودروها در 90 گمرک اجرایی کشور راه اندازی شد. با توسعه گمرک الکترونیک ارتباط حضوری ارباب‌رجوع با کارمندان گمرک قطع و سلامت کاری افزایش یافت و تصاویر ایکس ری برای کنترل کامیون های ترانزیتی و وارداتی در مبدا و مقصد به کار گرفته شد. با توسعه مدیریت لجستیک و کنترل ورود و خروج خودروها اطلاعات به صورت الکترونیکی بین گمرکات مبدا و مقصد ارسال و دریافت می شود. مسیر عبوری کامیون‌های ترانزیتی و انحراف از مسیر به صورت سیستمی کنترل می شود. 

** اقدامات بین‌المللی
تهیه پیش‌نویس سند همکاری همچون «پروتکل تبادل الکترونیکی اطلاعات گمرکی» و «تفاهم‌نامه ترانزیتی» بین ایران و ارمنستان، مبادله موافقت‌ نامه همکاری بین ایران و فنلاند و توافق روسای گمرکات ایران و ترکیه بر هشت محور مهم در همکاری‌های مشترک گمرکی از جمله 24 ساعته شدن مرز بازرگان از اقدامات بین المللی گمرک برای تسهیل مراودات و مبارزه با قاچاق کالا و ارز است.