متولی جمع‌آوری اسناد تئاتری کیست؟

تاسیس موزه‌ای برای تئاتر همواره مورد درخواست و تاکید هنرمندان و بزرگان این عرصه بوده و حتی گفته می‌شود پیش از اینکه موزه‌ سینما تاسیس شود حرف از راه‌اندازی جایی برای موزه‌ تئاتر بوده است اما در این سال‌ها هر چه موزه‌ سینما دست‌پُر تر و با رونق بیشتری کارخود را پیش برده است، خبری از موزه‌ تئاتر نبوده و فقط بخشی از اسناد در کتابخانه‌ تئاتر شهر در شرایطی غیراصولی نگهداری شده‌اند و بخشی دیگر هم یا در آرشیوهای شخصی هنرمندان هستند یا از بین رفته‌اند.در سال‌های گذشته «تئاتر نصر» همیشه یکی از گزینه‌های اصلی برای تبدیل شدن به موزه تئاتر بود ولی مالکیت این ساختمان قدیمی و نیز موقعیت مکانی آن که دور از فضایی فرهنگی است، شرایط را فراهم نکرد تا اینکه اواخر سال قبل تئاتر نصر در اختیار سازمان زیباسازی شهرداری تهران قرار گرفت تا پس از تعمیر و مرمت شاید به موزه تبدیل شود.

البته از آنجا که وضعیت تئاتر نصر و به سرانجام رسیدنش زمان‌بر بوده، مدیران قبلی (در دوران مدیر کلی مهدی شفیعی) درصدد راه‌اندازی موزه تئاتر در محلی دیگر بودند و ساختمانی را خریداری کردند و بهروز غریب‌پور هم طراحی‌های آن را برای تبدیل شدن به موزه انجام داد، اما آن هم به نتیجه نرسید و فعلا به عنوان دبیرخانه جشنواره‌های تئاتری استفاده می‌شود. اصلی‌ترین دلیلی که در این‌باره مطرح می‌شد به کمبود اعتبار مربوط است اگرچه در بودجه سال 97، برای حمایت از خانه تئاتر و راه‌اندازی موزه تئاتر دو میلیارد و 200 میلیون تومان اعتبار درنظر گرفته شده بود.

با این حال با توجه به درگذشت چند هنرمند قدیمی تئاتر از جمله جعفر والی، رکن‌الدین خسروی، حمید سمندریان، محمود استاد محمد، سعدی افشار، داود رشیدی و هاشم فیاض (معین‌البکا) در سال‌های گذشته ضرورت برپایی مکانی برای جمع‌آوری، نگهداری و نمایش آنچه از بزرگان و تاریخ تئاتر در ایران باقی مانده، بیش از پیش احساس می‌شود تا آن اندک برگه‌های ارزشمندی هم که تا به حال در مرکز اسناد و کتابخانه اداره کل هنرهای نمایشی حفظ شده سرو سامان بهتری بگیرد.دراین باره به اظهاراتی از جعفر والی می‌توان استناد کرد که پیش از درگذشت‌اش در سال 95 با تاکید براینکه سینما در هنر تئاتر ریشه دارد بنابراین این هنر هم قدمت و هم وسعت بیشتری از سینما دارد، گفته بود:‌ «در گذشته تلاش بسیاری برای جمع آوری آرشیو تئاتر ایران انجام دادم اما به دلیل مخالفت‌هایی که برای حضور و نمایش بخش‌هایی از آثار تاریخی این هنر وجود داشت، از اقدام برای تاسیس موزه تئاتر منصرف شدم و ترجیح دادم، مجموع داشته‌های خود از تئاتر ایران را در آرشیو شخصی‌ام نگه دارم.»

 در چنین شرایطی که هنوز هیچ اقدام جدی و عملی صورت نگرفته است،  اخیرا خبری منتشر شد مبنی بر اینکه «هیات مدیره خانه تئاتر نظر به لزوم حفظ و نگهداری از اسناد موجود تئاتر و با توجه به آسیب پذیر بودن اسناد کاغذی، صوتی و تصویری به اتفاق آرا تشکیل موزه آنلاین و مرکز اسناد تئاتر را تصویب کرد». البته در این خبر ذکر نشده که بودجه این کار چطور تامین می‌شود و اگر اسنادی قرار است جمع‌آوری شوند کجا باید نگهداری شوند و همچنین اینکه با بودن یک مرکز اسناد در اداره کل هنرهای نمایشی، یک مرکز اسناد دیگر با چه ساز و کار و اهدافی راه‌اندازی خواهد شد؟!در این باره با ایرج راد ـ رییس هیات مدیره خانه تئاتر ـ گفت‌وگویی انجام دادیم و او به برخی از این پرسش‌ها پاسخ داد.راد گفت: ما از سال‌ها پیش  به دنبال این بودیم آن چه را به تاریخ تئاتر این مملکت مربوط می‌شود، تاجایی که از دست‌مان برمی‌آمد، جمع‌آوری کنیم و توانستیم یکسری یادگاری‌های ارزشمند را جمع کنیم که البته کامل کردن آن‌ها هم زمان‌بر است و هم اینکه باید دید چگونه می‌توان این کار را انجام داد.

او با اشاره به اینکه بخشی از آنچه به آن اشاره کرد، در طول سال‌ها فعالیت خانه تئاتر خریداری شده و بخشی هم اهدا شده است، گفت: متاسفانه در این مدت نه بودجه‌ای برای راه‌اندازی موزه بوده نه با وجود تاکیدهای فراوان برای داشتن موزه، اتفاق خاصی افتاده است. در حالی که از زمان حضور دکتر منتظری در مرکز هنرهای نمایشی، خانه تئاتر همواره دنبال جایی برای موزه تئاتر بود ولی همیشه به دلایل مختلف این مسئله منتفی می‌شد. این ماجرا هنوز هم ادامه دارد تا تئاتر نصر به عنوان موزه تئاتر تغییر کاربری پیدا کند ولی زمانی بحث تخریب آن مطرح بود و بعد هم مالکیت، هر چند الان هم که دیگر در اختیار شهرداری است باز هم اتفاقی نیفتاده است.راد ادامه داد: به همین دلیل فکر کردیم آنچه را فعلا داریم به سامان برسانیم تا به شکلی در معرض دید و استفاده قرار گیرد.از جمله این‌ها به برخی اسناد مربوط به تئاتر «آناهیتا» می‌توان اشاره کرد که بعد از فوت آقای اسکویی به نوعی در اختیار ما قرار دادند و الان در خانه تئاتر نگهداری می‌شود که شامل نوارهای گفت‌وگو،  یکسری عکس‌ و نیز تنها فیلمی است که گروه آناهیتا ساخت و فقط یک نسخه از آن موجود است.همچنین تعدادی از پوسترهای قدیمی که به زمان احمدشاه قاجار برمی‌گردد را تا جایی که توانستیم، خریداری کردیم.

وی تعدای فیلم 16 میلی‌متری مربوط به تعزیه، مصاحبه‌های انجام شده با چند پیشکسوت تئاتر (توسط ایرج راد) و تعدادی مجله و نشریه قدیمی تئاتری را از دیگر آثار جمع‌اوری شده دانست و افزود: از بعضی هنرمندان هم تقاضا کردیم مستنداتی را که در این زمینه‌ها دارند به ما بدهند تا دست‌کم یک کپی از آن‌ها داشته باشیم و برخی هنرمندان تاحدودی در این باره همکاری کردند. البته سعی می‌کنیم از بزرگان دیگری که هنوز در قید حیات هستند هم مستنداتی را جمع آوری کنیم و بعد، از طریق یک سایت در معرض استفاده قرار دهیم تا زمانی که مکانی برای موزه تئاتر درنظر گرفته شود.او در پاسخ به اینکه این آثار و اسناد در چه فضایی نگهداری می‌شوند؟ گفت:  از نظر ایمنی شرایط خوبی دارند و به لحاظ شرایط نور یا دمای هوا هم تلاش کرده‌ایم به شکلی حفظ شوند که از بین نروند.راد خاطرنشان کرد: برای جمع‌آوری اسناد و آثار مربوط به تئاتر هرگز فکر اساسی نشده و حتی ما در همین دوران فعلی هم اگر بخواهیم پوسترهایی که توسط گروه‌های مختلف تهیه شده را جمع‌آوری کنیم با مشکل روبرو می‌شویم. چون حتی پوسترهای پنج سال قبل نمایش‌های تهران را هم به راحتی نمی‌توان جمع‌آوری کرد چه برسد به شهرستان‌ها که جای خود را دارند.

او همچنین به پیش‌بینی یک سیستم آی‌تی در ساختمان جدید خانه تئاتر اشاره کرد و گفت: دستگاه‌های این سیستم پیش از این نصب شده و تنها احتیاج به سِرور دارد که در حال پیگیری است و کتابخانه خوبی هم طرح ریزی شده که قابلیت نگهداری بیش از 15 هزار جلد کتاب را دارد. الان هم کتاب‌های باارزشی که از سوی شادروان رکن‌الدین خسروی در اختیار خانه تئاتر قرار داده شده به همراه یکسری کتاب از سوی اقای سیروس ابراهیم‌زاده و نیز کتاب‌هایی که توسط خانه تئاتر خریداری شده در اینجا نگهداری می‌شوند و هدفمان این است که از طریق سیستم‌های کامپیوتری به کتابخانه‌های دیگر هم لینک شویم. رییس هیات مدیره خانه تئاتر در پایان درباره محل تامین بودجه راه‌اندازی این موزه آنلاین بیان کرد:  ما در حد و حدودی که بتوانیم و از جاهایی که امکانش باشد، سعی می‌کنیم برای راه‌اندازی موزه اقدام کنیم و امیدوارم همین چیزهایی که در اختیار داریم را در سایتی رونمایی کنیم.

آنچه ایرج راد درباره راه‌اندازی موزه آنلاین تئاتر توضیح داد، اگرچه در جای خود قابل توجه است اما این سوال را مطرح می‌کند که متوالی راه‌اندازی موزه تئاتر (به هر شکلی) کیست؟ چرا که تیرماه امسال مدیرکل هنرهای نمایشی هم از جمع‌آوری اسناد تئاتری هنرمندان برای قرارگیری در موزه تئاتر خبر داده بود.شهرام کرمی همزمان با سالروز تولد ۸۵ سالگی زنده‌یاد داود رشیدی در پاسخ به سوال ایسنا درباره اینکه وضعیت موزه تئاتر برای نگهداری آثار هنرمندان به کجا رسیده چون احترام برومند (همسر داود رشیدی) هم به دنبال محلی برای حفظ یادگاری‌های داود رشیدی است، گفته بود: موزه تئاتر قرار است در ساختمان تئاتر نصر برپا شود اما با توجه به اینکه آماده شدن آن ممکن است دو، سه سالی به طول انجامد به دنبال این هستیم تا هر چه سریع‌تر جمع‌آوری اسناد و آثار مربوط به هنرمندان تئاتر را پیگیری کنیم؛ چرا که این خود به اندازه کافی زمان‌بر خواهد بود.