‌کارایی بیمارستان‌ها در ایران چگونه است؟

بیمارستان‌ها همانند هر سازمان دیگری نیازمند پایش و ارزیابی هستند. بدین منظور می‌توان از مدل‌ها و روش‌های گوناگونی استفاده کرد. یکی از روش‌هایی که امروزه با توجه به‌ضرورت رعایت اصل بهره‌وری در استفاده از منابع کاربرد دارد، استفاده از شاخص‌های کارایی بیمارستان است. همچنین کارایی بیمارستان در بهره‌گیری از منابع را نیز میتوان با کمک شاخص های مشخصی سنجید و با تجزیه‌وتحلیل آن و برنامه‌ریزی برای بهبود شاخص‌های کارایی، انتظار ارتقای بهره‌وری در سیستم را داشت.بنا بر نظر متخصصان، بهره‌گیری از مدلی که بتواند به‌صورت ترکیبی و به‌صورت همزمان از این شاخص‌ها استفاده کند، این امکان را فراهم می‌سازد تا در یک مقایسه بتوان چندین نتیجه گیری کرد و وضعیت عملکرد بیمارستان‌ها را در شرایط مختلف ارزیابی و مقایسه کرد. یکی از مفیدترین این مدل‌ها، مدل گرافیکی موسوم به «پابون لاسو» است. این مدل کاربردی جهانی داشته و اولین بار توسط محققی به همین نام ارائه شده است. از مزایای استفاده از مدل پابن لاسو می‌توان به شناسایی سریع بیمارستان‌های با عملکرد ضعیف، تعیین مناطق نیازمند اصلاح و شناسایی استراتژی‌های مفید در راستای بهبود کارایی بیمارستان‌ها اشاره کرد.

بر اساس این مدل، محققین کشور پژوهشی را انجام داده‌اند که در آن کارایی بیمارستان‌های ایران مورد ارزیابی واقع شده است.در این پژوهش، محققان دانشگاه آزاد اسلامی واحد یادگار امام خمینی (ره) شهرری و دانشگاه علوم پزشکی ایران اطلاعات مورد نیاز را با استفاده از کلیدواژه‌ها  مرتبط با موضوع از پایگاه‌های اطلاعاتی مختلف شامل PubMed, SID, Medlib, IranDoc, MagIran, IranMedex Scopus, Elsevier, Google Scholar جمع‌آوری کردند.نتایج این بررسی نشان داد که حدود یک‌سوم بیمارستان‌های بررسی‌شده با کارایی خوب ارزیابی می‌شوند. درواقع، ناحیه سوم در برونداد مدل، نشان‌دهنده بیمارستان‌هایی است که هم درصد اشغال و هم میزان چرخش تخت بالاتر از میانگین دارند. بنابراین چنین بیمارستان‌هایی به سطح مناسبی از بهره‌وری با تعداد به نسبت کمی از تخت خالی در هر زمان رسیده‌اند و از کارایی خوبی برخوردارند.اما در ناحیه چهارم، بیمارستان‌هایی با درصد اشغال تخت بالا اما میزان چرخش تخت پایین قرار دارند که نشان‌دهنده خدمت‌رسانی به بیماران مبتلابه بیماری‌های جدی، مزمن یا بیمارانی است که میانگین مدت بستری غیرضروری طولانی‌مدت دارند. بنابراین بستری بلندمدت، بهره‌برداری پایین از امکانات موجود و هزینه‌های زیاد از مشخصه‌های این بیمارستان‌ها است و به‌طورمعمول مراکز روانی و طب سالمندان در این گروه قرار دارند.

آن‌گونه که دکتر صومه عرفانی خانقاهی، استادیار گروه مدیریت آموزشی دانشگاه آزاد اسلامی واحد یادگار امام خمینی (ره) شهرری و همکارش در این تحقیق می‌گویند: «برحسب موقعیت هر کشور و حتی هر منطقه، دلایل مختلفی می‌تواند در کارایی بیمارستان‌ها تأثیرگذار باشد. در زمینه بیمارستان‌های ایران، یکی از مهم‌ترین دلایل احتمالی در کارایی پایین بیمارستان‌ها، می‌تواند مربوط به الگوی مکان‌یابی نامناسب ساخت بیمارستان‌ها باشد. زیرا بر اساس نتایج مطالعات، در موضوع مکان‌یابی ساخت بیمارستان‌ها، از استانداردها و اصول علمی به‌خوبی استفاده نشده است».این محققین که نتایج پژوهش خود را در فصلنامه بیمارستان به چاپ رسانده‌اند، می‌افزایند: «برنامه‌ریزی و ساخت بیمارستان‌ها، مسائل پیچیده‌ای را مطرح می‌کند. یکی از آن‌ها مشکل برنامه‌ریزی هماهنگ با نظام بهداشتی است، که عواملی مثل: اولویت دادن به انواع دیگر سرمایه‌گذاری‌های سودآورتر، عدم تعادل‌های منطقه‌ای، عدم تطابق عرضه خدمات بیمارستانی در رابطه با تقاضا، مشکل سنجش تحول مصرف، ناکافی بودن کنترل درزمینه ایجاد کلینیک‌ها و هزینه‌های دارویی و بالاخره عدم توازن میان فعالیت‌های گوناگون در این زمینه دخالت دارند.

یکی دیگر از عوامل مؤثر در کارایی پایین بیمارستان‌های ایران می‌تواند شیوه تأمین مالی یا بازپرداخت هزینه‌های بیمارستانی باشد. در این زمینه مطالعات متعددی نشان داده‌اند که شیوه تأمین مالی در مدت بستری و درنهایت کارایی بیمارستان تأثیر دارد. در بیمارستان‌های ایران نیز اکثراً به دلیل تأمین مالی دولتی و نبود رقابت جدی بین بیمارستان‌ها باعث کاهش کارایی بیمارستان‌ها شده است».بر اساس نتایج مطالعه فوق به نظر می‌رسد که وضعیت عملکرد بیمارستان‌ها درزمینه متوسط مدت بستری، نزدیک به استاندارد، درزمینه نسبت گردش تخت، بسیار بالاتر از استاندارد و درزمینه ضریب اشغال تخت، کمتر از استاندارد است.به بیان عرفانی خانقاهی و همکارش: «درزمینه بالا بودن نسبت گردش تخت از استاندارد اعلام‌شده، هرچند این وضعیت می‌تواند نشان‌دهنده عملکرد مناسب بیمارستان باشد، ولی نباید از این موضوع نیز غافل شد که بالا بودن نسبت گردش تخت می‌تواند ناشی از تأمین مالی بیمارستان باشد. به‌طوری‌که اگر شیوه تأمین مالی به نحوی باشد که با ترخیص زودتر بیمار و پذیرش بیماران بیشتر بیمارستان سود بیشتری به دست آورد این موضوع می‌تواند زیان‌بار بوده و کیفیت خدمات ارائه‌شده را کاهش دهد».در کل با توجه به یافته‌های تحقیق فوق، اتخاذ شیوه‌های مدیریتی مؤثر، طراحی و اجرای مداخلات اثربخش، توجه بیشتر به موضوع مکان‌یابی و توزیع جغرافیایی بیمارستان‌ها، توجه بیشتر به شیوه‌های تأمین مالی بیمارستان‌ها و استفاده از مکانیسم بازار در اداره امور بیمارستان‌ها، می‌تواند موجب بهبود کارایی بیمارستان‌ها در ایران شود و از این لحاظ مصرف هزینه‌ها را معقول سازد.